E dibenn ar XIVvet kantved pe e deroù ar XVvet kantved e voe kavet ar bismut, gant un alkimiour dianav. Pelloc'h er XVvet kantved e voe kendeuzet ar bismut gant plom da fardañ arouezennoù-moullañ; boestoùigoù evit ar bravigoù a voe graet gant ar c'hendeuzad-se ivez.
Dre m'eo pounner hag aes da deuziñ e veze droukvesket ar bismut gant ar plom alies.
E 1546 ez embannas ar skiantour sakson Georg Pawer (Georgius Agricola) en e levr De Natura Fossilium e vije daou vetal eus ar bismut hag ar plom[1], ar pezh a voe skrivet adarre gant an apotikerprusian a orin polonat Caspar Neumann e deroù ar XVIIvet kantved, ha prouet e 1753 gant ar c'himiour gallClaude-François Geoffroy dre e hiniennekaat a-douez ar plom[2].
An anv
Bisemutum e oa ar stumm latin bet skrivet gant Georgius Agricola e 1530, hep mar diwar e droidigezh eus un termen teknikel bet arveret gant micherourien ar mengleuzioù. Bismuth, Wis(s)muth e oa ganto, marteze eus Weiß Mass, "tolz gwenn"[3].
Un tumi
Bismut zo bet kavet e dornell arem un tumi, ur gontell he lavnenn hanter-ront a veze implijet gant InkaedMachu Pikchu war-dro ar XVvet kantved; 18% a vismut kendeuzet gant staen zo aet da ober an arem-se. Dre ma n'eus bet kavet mengleuz ebet e kreder e kavent bismut glan en natur[4].
War-dro div wezh muioc'h a vismut eget a aour a gaver en douar, e kailhoù bismutinit Bi2S3 ha bismit Bi2O3 pergen.
Estreget mengleuzioù zo, pa c'haller kenderc'hañ bismut dre buraat kailhoù plom, kouevr, staen, molibden pe c'hoazh wolfram.
Ur metal liv an argant un arliv roz dezhañ eo ar bismut. Liesliv e teu pa vez lezet en aer, pep strinkenn o teuler ul liv dibar hervez tevder ar gwiskad oksidenn a zo warni. Puzuilh eo, hag aes da valañ.
An danvez disgwarellekañ eo ar bismut: pa vez lakaet en ur gwarellvaez e krou un enep-gwarellvaez.
Evel an dourH2O ez eo douesoc'h ar bismut en e stumm dourek eget en e stumm kalet.
Kimiek
Stabil e chom ar bismut en aer mouest pe sec'h en 20°C; ur flammenn c'hlas ha moged melen a zeu anezhañ pa vez lakaet da zeviñ en oksigen.
Izotopoù
Muioc'h a ditouroù Izotop, % en natur ...
Izotopoù stabilañ ar bismut
Izotop
% en natur
Hanter-vuhez
207Bi
kevanaozet
31,55 bloavezh
208Bi
kevanaozet
3,68 x 105 bloavezh
209Bi
100
1,90 x 1019 bloavezh
210Bi
louc'hoù
5,012 devezh
Serriñ
Apotikerezh
• Is-salikilat bismut C7H5BiO4 a implijer da bareañ kleñvedoù ar benvegad koazhañ: darc'hoal, heugennoù, trenkter ar stomog.
• Nitrat bismut Bi(NO3)3.5H2O a gaver ivez el louzoù da bareañ an devadennoù.
• Erlec'hiañ ouzh ar plom er rouedadoù a gas dour da evañ (tuellennoù, rañvelloù, joentroù), ar plom o vezañ pistrius evit mab-den.
• Un nebeud bismut e-lec'h plom a lakaer en dir evit ma vije aesoc'h da labourat; ur meskaj plom ha bismuth (0,6% eus pep metal) a vez lakaet en aluminiom evit an hevelep abeg.
• Gwelloc'h eo ar meskaj bismut-plom eget ar plom e-unan evit lenkraat ar mekanikoù.
• Neud bismut a implijer e gwrezdaouadoù.
• Evel trelosker da fardañ edañvoù akrilek ez arverer ar bismut ivez.
• E gwrezvekoù izel e teuz ar meskaj bismut-staen-kadmiom, setu e vez implijet en dinoerioù-tan hag en ardivinkoù emgefreek da lazhañ an tan.
• Ur c'hendeuzad bismut-zink a vez arveret bremañ evit galvaniegañ metaloù a-benn o gwareziñ diouzh an daskrignerezh.
• Bismuth a vesker gant staen da fardañ soudeür.
Gwezelerezh
• Haloù bismuth a lakaer e livuzennoù: BiOCl a ro ur poultr gwenn liv ar perlez, ha ruz-orañjez eo ar poultr Bi2O3.2KromCrO3; an daou ne c'haller ket dileizhañ en dour.
CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5(en)
DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3(fr)
EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5(en)
HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory(en) Liamm oberiant 26 HER 12
