Свабо́да — магчымасць чалавека дзейнічаць у адпаведнасці са сваімі мэтамі, жаданнямі, інтарэсамі. Практычная рэалізацыя свабоды ажыццяўляецца пры наяўнасці аб'ектыўнай магчымасці (знешняй свабоды) для дзейнасці[1].
Свабода — у самім агульным сэнсе, наяўнасць магчымасці выбару, варыянтаў зыходу падзеі.
Свабода ёсць адзін з відаў праявы выпадковасці, накіроўванае свабодай волі (усвядомленая свабода) або стахастычным законам (непрадказальнасць сыходу падзеі, неўсвядомленая свабода). У гэтым сэнсе, паняцце «свабода» процілегла паняццю «неабходнасць».
У этыцы «свабода» звязаная з наяўнасцю свабоднай волі чалавека. Свабода волі накладае на чалавека адказнасць і абавязвае ў заслугу яго слова і ўчынкі. Учынак лічыцца маральным толькі ў тым выпадку, калі ён здзяйсняецца свабоднай воляй, з'яўляецца вольным волевыяўленнем суб'екта. У гэтым сэнсе этыка накіраваная на ўсведамленне чалавекам сваёй волі і звязанай з ёй адказнасцю.
У праве свабода звязаная не проста з адказнасцю суб'екта за свае дзеі, якая разумее яго свабоду волі, але і з мерай адказнасці — ступені наяўнасці свядомасці або непрытомнасці ўчынку. Выпрацоўка гэтай меры адказнасці за дзею выклікана патрабаваннем справядлівасці, справядлівай адплаты — меры пакарання.
У праве — замацаваная ў канстытуцыі або іншым заканадаўчым акце магчымасць вызначаных паводзін чалавека (напрыклад, свабода слова, свабода веравызнання і г. д.). Катэгорыя «свабода» блізкая да паняцця «права» ў суб'ектыўным сэнсе, аднак апошняе мяркуе наяўнасць больш або меней выразнага юрыдычнага механізму для рэалізацыі і звычайна карэспандуючага абавязку дзяржавы або іншага суб'екта здзейсніць якое-небудзь дзеянне (напрыклад, падаць працу ў выпадку права на працу). Наадварот, юрыдычная свабода ня мае выразнага механізму рэалізацыі, ёй карэспандуе абавязак устрымлівацца ад здзяйснення якіх-небудзь парушаючых дадзеную свабоду дзеянняў.[2]
Свабода — сродак для дасягнення мэты і сэнсу жыцця чалавека. У язычнікаў ідэалы свабоды паслужылі асновай стварэння дэмакратычнага грамадства, класічным прыкладам якога сталі Афіны ў Старажытнай Грэцыі. У апошнія стагоддзі да гэтых ідэалаў вярнулася і сучаснае грамадства.
- Дэмакратыя
- Лібералізм
- Свабода волі
- Трансцэндэнтальная свабода
- Воля
- БЭ ў 18 т Т. 14. С. 242
- Большой юридический словарь Под ред. А. Я. Сухарева, В. Е. Крутских. М., 2007, ISBN 978-5-16-002606-0
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
