From Wikipedia, the free encyclopedia
Джэфры Чосер (англ.: Geoffrey Chaucer, каля 1340, Лондан — 25 кастрычніка 1400, тамсама) — самы вядомы паэт англійскага сярэднявечча, «бацька англійскай паэзіі», адзін са стваральнікаў англійскай літаратуры.
| Джэфры Чосер | |
|---|---|
| Geoffrey Chaucer | |
 | |
| Асабістыя звесткі | |
| Дата нараджэння | каля 1343[1] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | каля 25 кастрычніка 1400 |
| Месца смерці | |
| Пахаванне | |
| Грамадзянства | |
| Бацька | John Chaucer[d][2][3] |
| Маці | Agnes Copton[d][3] |
| Жонка | Philippa Roet[d] |
| Дзеці | Thomas Chaucer[d], Elizabeth Chaucer[d] і Lewis Chaucer[d] |
| Прафесійная дзейнасць | |
| Род дзейнасці | самы знакаміты паэт англійскага сярэднявечча, «бацька англійскай паэзіі», стваральнік літаратурнай англійскай мовы |
| Жанр | паэзія |
| Мова твораў | сярэднеанглійская мова |
| Подпіс |
 |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Быў прыдворным, членам парламента, займаў шэраг дзяржаўных пасад.
3 дыпламатычнай місіяй наведаў Францыю, Італію, дзе пазнаёміўся з мастацтвам і літаратурай Адраджэння. Пад іх уплывам пераклаў помнік сярэдневяковай французскай літаратуры «Раман пра Ружу» (каля 1370), напісаў у рэчышчы куртуазнай літаратуры элегію «Кніга герцагіні» (1369-70). Аўгар паэм «Дом славы», «Птушыны парламент», «Траіл і Хрызеіда», «Легенда пра добрых жанчын» (усе напісаны паміж 1380 і 1386).
Вяршыня яго творчасці — зборнік гісторый пад назвай «Кентэрберыйскія апавяданні» (1387—1400, выд. 1478), у якіх стварыў рэалістычную галерэю вобразаў людзей усіх класаў і саслоўяў тагачаснай Англіі.
Ён першы сярод англійскіх літаратараў даў узоры сапраўднай мастацкай паэзіі, напоўненай крытычным стаўленнем да сюжэтаў і герояў. У творах Чосера маюцца ўсе галоўныя рысы англійскай нацыянальнай паэзіі: багацце фантазіі, спалучанае са здаровым сэнсам, гумар, дасціпнасць, назіральнасць, здольнасць да яскравых характарыстык — усё, што пазней сустракаецца ў больш дасканалым выглядзе ў Шэкспіра, Філдынга, Дыкенса і іншых вялікіх пісьменнікаў Вялікабрытаніі. Ён надаў завершанасць англійскаму вершу і давёў да высокай ступені вытанчанасці і элегантнасці літаратурную мову. Чосер быў першым, хто пачаў пісаць на роднай мове, а не па-лацінску і прозу. Светапогляд Чосера прасякнуты жыццярадаснасцю Адраджэння. Творчасць Чосера лічыцца мяжой паміж сярэдневяковай і новай англійскай літаратурай.
Лічыцца, што Чосер нарадзіўся паміж 1340 і 1344 гадамі ў Лондане. Джон Чосер, бацька Джэфры, быў паспяховым гандляром віна, а таксама займаў пасаду памочніка каралеўскага краўца ў Саўтгемптане. Першы запіс, які тычыцца Джэфры, быў знойдзены ў расходнай кнізе Элізабет, графіні Ольстэрскай, жонкі прынца Лаянела, аднаго з сыноў Эдуард III. Гэты запіс датуецца 1357 годам. Аб Джэфры там згадваецца як пра пажа, якому было куплена новае адзенне[4]. Верагодна, да прызначэння ў пажы хлопчык вучыўся ў лонданскай школе: яму трэба было ўмець чытаць і рабіць простыя вылічэнні, роўна як і мець некаторые веданне латыні і нават, магчыма, французскай мовы. На службе ў прынца Лаянела сістэматычная адукацыя хлопчыка была працягнута на шляхецкі ўзор, бо яму трэба было надаваць асаблівую ўвагу мастацтвам, грунтоўней вывучаць французскую і латынь, а таксама ўдасканальвацца ў высакародных занятках.
У 1359—1360 гады Чосер служыў у англійскім войску ў Францыі, гэта значыць Стагадовая вайна з перапынкамі працягвалася на працягу ўсяго яго жыцця. Ён трапіў у палон непадалёк ад сучаснага Рэймса, у пачатку 1360 года за яго быў заплачаны значны выкуп — 16 фунтаў стэрлінгаў[5], і ён змог вярнуцца ў Англію. У тым жа годзе Чосер зноў адправіўся ў Францыю, знаходзячыся па-ранейшаму на службе ў прынца Лаянела, але зараз ужо як кур’ер. Гэта была першая з яго многіх дыпламатычных місій. Затым яго імя прыкладна на сем гадоў знікла з хронік. Мабыць, за гэты час Чосер ажаніўся з Філіпай Роўт, якая ўваходзіла ў світу графіні Ольстэрскай, а на момант вяселля — у світу каралевы, яе сястра Кэтрын Суінфард была вядомай палюбоўніцай, а затым трэцяй жонкай Джона Гонта, чацвёртага сына Эдуарда III[6].
Чосер наведваў, мабыць, лонданскую вышэйшую юрыдычную школу, якая давала і добрую агульную адукацыю. Там ён навучыўся працаваць над тым, што неўзабаве стала галоўнай справай яго жыцця, — над пытаннямі літаратуры. І хоць гэта немагчыма праверыць, сучасныя біёграфы пішуць, што ён вывучаў класікаў, гэта значыць Вергілія, Стацыя, Лукіяна, Дантэ Аліг’еры, Клаўдзіяна («Выкраданне Празэрпіны»), Гарацыя і Ювенала, але асабліва захапляўся Авідзіем, чые кнігі, «Метамарфозы» і «Гераіды», сталі яго любімымі кнігамі. Вывучаў ён, вядома, таксама патрыстычную і сярэдневяковую лацінскую літаратуру і творы карыфеяў схаластычнай навукі, якія вельмі яму спатрэбіліся, калі яму трэба было забяспечваць навуковымі ведамі сваіх герояў. Пераклад Баэцыя, папулярнага ў схаластаў, як і больш позні трактат пра Астралябію адлюстроўваў гэтыя цікавасці. Але больш, чым класікамі, і больш, чым айцамі царквы і схаластамі, Чосер захапляўся сучаснымі французскімі паэтамі. Тут было ўсяго патроху: эпасу, лірыкі, бачання, алегорыі ўсіх відаў. Гэта літаратура істотна паўплывала на яго творчасць у той ранні перыяд яго дзейнасці, калі ён перакладаў «Раман пра Розу», пісаў невялікія паэмы і лірычныя вершы.
У 1367 годзе імя Чосера зноў паяўляецца ў дакументах; на гэты раз ён упамінаецца як каралеўскі камердынер; згадваецца таксама, што ён атрымліваў ад караля пенсію. Пасля гэтага імя Чосера пачынае сустракацца часцей: каралеўскія падарункі яму і яго жонцы, чарговая дапамога, новыя прызначэнні, дыпламатычныя паездкі. Зафіксавана і надзвычай важнае для гісторыі літаратуры даручэнне Чосеру ў 1372 годзе весці перагаворы з герцагам Генуі. Гэтым прызначэннем датуецца першая паездка паэта ў Італію (дакладней, першая дакладна вядомая), якая разам з другой, у 1378 годзе, істотна паўплывала на творчасць Чосера.
У 1374 годзе Чосер атрымаў у бязвыплатнае карыстанне будынак у Олдгейце і быў прызначаны інспектрам мытні Лонданскага порта. Пазней, у 1382 годзе, Чосер быў прызначаны таксама інспектрам Малой мытні. У 1375 годзе яму быў падараваны нагляд над графствам Кент з пералікам на яго карысць розных штрафаў, якія прызначаліся мытняй. З 1376 па 1381 гады Чосеру дазвалялася пакідаць намесніка на час адсутнасці ў Лондане, што паказвае на важнасць яго службовага становішча. Філіпа па-ранейшаму карысталася каралеўскаю міласцю, і, мабыць, Джэфры дзяліў з ёй гэты поспех да самай яе смерці каля 1387 года.
Аднак існуюць відавочныя сведчанні таго, што яшчэ да смерці Філіпы Чосер нечакана апынуўся ў бядзе. У 1386 годзе ён застаўся без дома ў Олдгэйце і абодвух інспектарскіх пасад, акрамя таго, у 1387—1389 гадах адсутнічаюць запісы аб субсідыях, выплачаных паэту, затое неаднаразова зафіксаваныя судовыя загады аб выплаце ім запазычанасці.
У 1389 годзе Чосер быў прызначаны наглядчыкам каралеўскіх работ і заставаўся на гэтай пасадзе на працягу двух гадоў. Хутчэй за ўсё, Чосер сам пажадаў выйсці ў адстаўку, бо служба патрабавала бесперапынных раз’ездаў, а паэт быў ужо немалады. Няма прычын меркаваць, што ён быў звольнены, не справіўшыся з працай: паэт адразу ж атрымаў сваё апошняе прызначэнне — пасаду памочніка ляснічага Каралеўскага лесу ў Норт-Пітэртане. Пра наступныя гады жыцця Чосер вядома некалькі менш. Запісы аб выплаце жалавання нерэгулярныя, то бок, верагодна, паэту неабходна было браць пазыкі ў дзяржаўнай казне.
У апошнія гады жыцця Чосер напісаў некалькі вершаў, прасякнутых сумным настроем: ён выказвае жаданне бегчы ад святла і натоўпу, прасіць караля дапамагчы яму ў галечы, замыкаецца ў сабе і засяроджваецца. Сюды адносяцца: «Truth» або «Ballade de bon conseil», «Lak of Stedfastness», «L’envoy de Chaucer à Seogen», «L’envoy de Ch. à Bukton», «The complaint of Venus», «The complaint of Ch. to his empty purse». У самым канцы жыцця шчасце зноў ўсміхнулася Чосеру: кароль прызначыў яму даволі значную па тым часе пенсію, і ён здолеў арандаваць на 53 гады дом каля Вэстмінстэрскага абацтва. У гэтым доме Джэфры Чосер і памёр 25 кастрычніка 1400 года.
Пахаваны з пашанай ў Вестмінстэрскім абацтве (у 1566 годзе яго магілу перанеслі ў Куток паэтаў, ён стаў першым пахаваным там).
«Траіл і Хрызэіда» («Troylus and Chryseide») — вялікая паэма, цалкам завершаная па форме — складаецца з 5 кніг, напісаная любімым памерам Чосера строфамі з 7 вершаў з сістэмай рыфм ababbcc. Сюжэт яе запазычаны ў Бакача, але аўтар здолеў надаць свайму твору від самабытнай індывідуальнасці, відазмяняючы характар апавядання і дзеючых асоб, па-майстэрску злучыўшы, як пасля Шэкспір у «Траіле і Крэсідзе», трагічнае з камічным, гераічнае са штодзённым. Ён з’яўляецца таксама тонкім псіхолагам і майстрам ў паступовым падпарадкаванні апавядання і ў стварэнні характараў. Асабліва выдатная характарыстыка Пандара, скептыка, пахабніка, балбатуна, хітрага і непрыстойнага нахабніка, грубіяна, які вечна гаворыць прыказкамі, цыніка і зводніка. З эпізодаў асабліва вылучаецца поўная сапраўднага драматызму сцэна Крэсіды з Пандарам, які, з’яўляючыся пасрэднікам паміж Траілам і ёю, па-майстэрску ўзбуджае ў ёй цікаўнасць і цікавасць да Траіла, якая пераходзіць пасля ў страсць. Паэма заканчваецца характэрным для англійскага паэта павучаннем, звернутым да маладых людзей.
«Легенда пра добрых жанчын» або «Легенда пра ўзорных жанчын» («Legend of Good Women»; 1388) — першы збор аповесцей Чосера і першая на англійскай мове вялікая паэма ў дзесяціскладовых радках. «Легенда пра добрых жанчын» расказвае аб пакутніцах кахання, пачынаючы з самых старажытных часоў, і напісана ў адказ на зроблены Чосеру яго заступніцай-каралевай папрок у тым, што ён абсмейвае жанчын у іншых сваіх творах («Roman de la Rose» і «Troylus and Chryseide»).
Пасля 1379 Чосер бязвыезна жыў у Лондане; у 1386 годзе быў абраны дэпутатам у парламент (ад Кенцкага графства). Падчас гэтай сесіі парламента судзіўся канцлер каралеўства Мішэль Поль. Захаваннем вернасці сваім ранейшым заступнікам, Рычарду і герцагу Ланкастэрскаму, Чосер наклікаў на сябе няміласць Глостэра і, пазбавіўшыся ўсіх пасад, упаў амаль у галечу. Праз тры гады, калі Рычард скасаваў савет, навязаны яму парламентам, і зноў пачаў правіць самаўладна, паэт быў зроблены наглядчыкам каралеўскіх работ (1389) і на гэтай пасадзе распараджаўся пабудовамі і пераробкамі ў Вестмінстары і іншых будынках і замках. На працягу гэтага часу ён стварыў свой найлепшы і найбольш знакаміты твор, які даў яму бессмяротнае імя ў сусветнай літаратуры — «Кентэрберыйскі апавяданні» («Canterbury Tales»).
Гэта зборнік апавяданняў, уключаных у адну рамку, падобна «Дэкамерону» Бакача, з той, аднак, розніцай, што ў Бакача рамка носіць хоць і выдатны, але некалькі штучны характар, далёкі ад рэчаіснасці, а пераказчыкі, належачы ўсе да аднаго саслоўя, мала чым адрозніваюцца адзін ад аднаго, тады як Чосер у пралогу пераносіць чытача ў вір сапраўднага жыцця і малюе нам таварыства 29 пілігрымаў з самых розных слаёў грамадства, розных палоў, узростаў і тэмпераментаў. Усе яны сабраліся ў карчме каля Лондана, з тым, каб адтуль разам рушыць у Кентэрберы на пакланенне труне святога Томаса Бекета. Каб прабавіць час, кожны з членаў таварыства расказвае якую-небудзь казку або аповесць; пры гэтым Чосер прымушае ўсю групу расказчыкаў рухацца, спыняцца ў барах на начлег, знаёміцца з прахожымі, гаварыць, крычаць, абменьвацца кампліментамі, а часам і ўдарамі. За кожным расказам ідуць жывыя камічныя сцэны: падарожнікі абмяркоўваюць апавяданне, спрачаюцца. Усё гэта дае магчымасць Чосеру стварыць цэлы шэраг разнастайных характараў і тыпаў. Апавяданні падабраныя так, што кожны з іх адпавядае характару і грамадскаму становішчу апавядальніка, ды і манера кожнага з іх адмысловая. Расказ спавядальніка падобен на пропаведзь і заканчваецца запрашэннем купіць індульгенцый і ахвяраваць што-небудзь на царкву. Брат-жабрак абавязкова хоча гаварыць, але гнеў перашкаджае яму, і з апавядання яго нічога не выходзіць; Мяшчанка з Бата, — незвычайна ярка намаляваны камічны тып, — тоўстая жыццярадасная балбатуха, якая ўмарыла некалькіх мужоў, перш чым прыступіць да сваёй казкі, расказвае некалькі падрабязнасцей свайго жыцця. Рыцар, адпаведна свайму сану, распавядае вытанчаную прыдворную аповесць пра Палемона і Арсілаю (перайманне «Тэсеідэ» Бакача), оксфардскі клерк — аповесць аб Грызельдзе; манах, тлумачачы аб зменлівасці лёсу, прыводзіць прыклады людзей, якія зведалі іх; п’яны млынар перадае непрыстойную аповесць ў духу фаблё і пад. Такім чынам, «Кентэрберыйскія апавяданні» прадстаўляюць, у цэлым, раман, у якім норавы і тыпы англійскай сучаснага Чосеру грамадства спісаныя прама з натуры. Пры гэтым Чосер не толькі не грэбуе вобразамі людзей з ніжэйшых саслоўяў, але малюе іх з відавочнай сімпатыяй і глыбокім веданнем. Без сумнення матэрыялам яму служылі назіранні, зробленыя ім на працягу яго багатай разнастайнымі сустрэчамі і зменамі жыцця. Быць можа, уплыў вучэння Уікліфа адлюстроўваецца ў характары крывадушнага і карысліва брата-жабрака, які сілкуецца, па яго словах, толькі Бібліяй, і павучае хворага, галоўным чынам, даваць пабольш манахам, а таксама ў ідэальным вобразе ўзорнага святара, сапраўднага пастыра царквы, і набожнага селяніна; але на аснове гэтага не варта яшчэ заключаць, што Чосер сам належаў да паслядоўнікаў Уікліфа. Бо і ў фаблё, аўтары якіх несумненна былі прававерныя каталікі, нярэдка можна сустрэць сатырычныя малюнкі пастыраў царквы. «Кентэрберыйскі апавяданні» засталіся незакончанымі, магчыма, з-за цяжкіх абставін у жыцці паэта ў апошнія яго гады. Але і таго, што ёсць, цалкам дастаткова, каб судзіць аб багацці і разнастайнасці таленту аўтара.
Шырокая слава, якая дасталася Чосеру яшчэ пры жыцці, не толькі не пагасла з цягам часу, але нават ўзрасла. У эпоху Адраджэння Кэкстан надрукаваў тэкст яго твораў ў 1478 гадах і ў 1484; Спенсер бачыць у творах Чосера найчысцейшую крыніцу англійскай мовы; Сідней узносіць яго да нябёсаў. У XVII стагоддзі Джон Драйдэн асвяжае і паднаўляе яго казкі; ў XVIII стагоддзі на яго сачыненні звяртае ўвагу Поп. Нарэшце, у XIX стагоддзі ўзнікае так званае Чосераўскае таварыства «Chaucer Society» па ініцыятыве Фурніваля (заснавана ў 1867). Мэта яго — выданне крытычна правераных тэкстаў твораў Чосера і вывучэнне біяграфіі паэта.
Заслугі Чосера ў гісторыі англійскай літаратуры і мовы вельмі вялікія. Ён першы сярод англічан даў узоры праўдзіва мастацкай паэзіі, дзе паўсюль пануе густ, пачуццё меры, вытанчанасць формы і верша, паўсюль бачная рука мастака, які кіруе сваімі вобразамі, а не падпарадкоўваецца ім, як гэта часта бывала ў сярэдневяковых паэтаў; ўсюды відаць крытычнае стаўленне да сюжэтаў і герояў. У творах Чосера ўжо ёсць усе самыя галоўныя рысы англійскай нацыянальнай паэзіі: багацце фантазіі, злучанае са здаровым сэнсам, гумар, назіральнасць, здольнасць да яркіх характарыстык, схільнасць да падрабязных апісанняў, любоў да кантрастаў, адным словам, усё, што пазней сустракаецца ў яшчэ больш дасканалым выглядзе ў Шэкспіра, Філдынга, Дыкенса і іншых вялікіх пісьменнікаў Вялікабрытаніі. Ён надаў закончанасць англійскаму вершу і давёў да высокай ступені вытанчанасці літаратурную мову. Аб чысціні маўлення ён заўсёды клапаціўся асабліва і, не давяраючы перапісчыкам, заўсёды перачытваў асабіста спісы сваіх твораў. У справе стварэння літаратурнай мовы ён праявіў вялікую ўмеранасць і здаровы розум, рэдка ўжываў неалагізмы і, не стараючыся ўваскрэсіць аджыўшыя выразы, карыстаўся толькі тымі словамі, якія ўвайшлі ва ўсеагульны ўжытак. Бляск і прыгажосць, якія ён надаў англійскай мове, забяспечылі ёй ганаровае месца сярод іншых літаратурных моў Еўропы. Пасля Чосера дыялекты ўжо страцілі ўсякае значэнне ў літаратуры. Чосера быў першым, які пачаў пісаць на роднай мове і прозай, а не па-латыні (напрыклад, «The astrolab» — трактат, напісаны ім у 1391 годзе для яго сына). Ён ужывае тут нацыянальную мову свядома, каб выказаць лепш і дакладней свае думкі, а таксама з патрыятычнага пачуцця. Светапогляд Чосера цалкам прасякнуты язычніцкім духам і жыццярадаснасцю эпохі Адраджэння; толькі некаторыя сярэдневяковыя рысы і выразы накшталт «Святой Венеры», які трапляюцца ў больш ранніх творах Чосера, сведчаць аб тым, што ён яшчэ не цалкам вызваліўся ад сярэдневяковых поглядаў і змешвання паняццяў. З другога боку, некаторыя яго думкі аб высакароднасці, аб выхаванні дзяцей, пра вайну, характар яго патрыятызму, далёкага ад усякай нацыянальнай выключнасці, зрабілі б гонар нават чалавеку XIX стагоддзя.
Джэфры Чосер з’яўляецца аўтарам паэм «Кентэрберыйскія апавяданні», «Траіл і Крэсіда». Акрамя таго, ён пераклаў на англійскую мову «Суцяшэнне філасофіяй» Баэцыя. Творчасць Чосера лічыцца своеасабліваю мяжою паміж сярэдневяковай і новай брытанскай літаратурай.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
