Валкалата

Валкала́та^[1] (трансліт.: Valkalata, руск.: Волколата) — аграгарадок у Беларусі, у Докшыцкім раёне Віцебскай вобласці. Уваходзіць у склад Валкалацкага сельсавета.

Аграгарадок Валкалата Касцёл Святога Яна Хрысціцеля Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Докшыцкі Сельсавет Валкалацкі Каардынаты 54°55′40″ пн. ш. 27°22′10″ у. д.HGЯO Насельніцтва ▼264 чал. (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2157 Аўтамабільны код 2 СААТА 2221813021 Валкалата на карце Беларусі ±

Валкалата на Вікісховішчы

Назва

Назва балцка-літоўскага паходжання. Звязана з літоўскім *vilkalotas «ваўкі, ваўкаўё, ваўччо», ад vilkas «воўк».

Такога ж утварэння на тэрыторыі цяперашняй Беларусі таксама назвы Бержалата (каля Відзаў) і Бержалаты (паміж Гроднам і Друскінінкаем), ад beržalotas «бярэзнік» (< beržas «бяроза»).

Таксама, побач з відзаўскай Бержалатай — Ліпалаты (ад liepalotas «ліпняк», liepa «ліпа»). Ад pušalotas «сасоннік» (< pušis «сасна») — назва Пушалаты (на поўначы ад Шаркаўшчыны каля возера Вісяты)^[2].

Словы, ад якіх такія назвы, — зборныя назоўнікі, але могуць мець і значэнне выдзеленай адзінкі з мноства, як у pušalotas «сасоннік; сасоніна».

На тэрыторыі Літвы да назваў такога тыпу дадаюцца таксама тапонімы Apušotas, Epušotas са значэннем «Асіннік» (ад apušė, epušė «асіна», з пашыральнікам -ot-).

Назва Ваўкалата ў перакладзе значыць «Ваўкі».

Геаграфія

Знаходзіцца за 22 км у напрамку на захад ад горада Докшыцы, за 219 км ад Віцебска, за 19 км ад чыгуначнай станцыі Параф’янава^[3].

Гісторыя

Упершыню згадваецца ў 1522 годзе як частка маёнтка Альжбеты Багданаўны, удавы Мікалая Радзівіла, які, паводле дакумента, атрымаў Ваўкалаты ад вялікага князя Аляксандра, то бок не пазней за 1506 год^[4].

Праз шлюб дачкі Мікалая Радзівіла, Алены, ваўкалацкія ўладанні трапілі ва ўласнасць Юрыя Сямёнавіча Алелькавіча-Слуцкага, які памёр у 1542 годзе. У 1558 годзе быў зацверджаны падзел маёнтка Валкалаты паміж трыма дзецьмі Юрыя Сямёнавіча, у выніку двор і мястэчка Валкалата сталі ўласнасцю Юрыя Юр’евіча Алелькавіча-Слуцкага. Падчас падзелу ад ваўкалацкіх уладанняў былі адлучаныя Сітцы, Вешняе, Праходы, Старое Сяло, Заўлічы і Гарадзішча^[5].

У XVII стагоддзі Валкалата была ва ўладанні Долмат-Ісайкоўскіх, пазней — Бжастоўскіх.

У XVII стагоддзі мястэчка ў Ашмянскім павеце. У 1793 годзе ў Докшыцкім павеце, з 1802 года ў Вілейскім павеце Расійскай імперыі. З 1861 года — цэнтр воласці.

У 1921—1939 гадах Валкалата ў складзе Польскай Рэспублікі. З 1940 года цэнтр сельсавета ў Дунілавіцкім, з 1960 года — у Глыбоцкім, з 1962 года — у Пастаўскім раёнах. З 1966 года Валкалата ў Докшыцкім раёне.

Насельніцтва

• 1886 год — 246 жыхароў^[3].
• 1970 год — 374 жыхары^[3].
• 1995 год — 404 жыхары, 160 двароў^[3].

Славутасці

• Касцёл Святога Яна Хрысціцеля (XVIII стагоддзе) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 212Г000432шыфр 212Г000432
• Карчма
• Сядзіба
• Польскія вайсковыя могілкі
• Капліца-надмагілле на могілках
• Валкалацкае балота^{[крыніца?]}

Заўвагі

1. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).. Сустракаецца таксама варыянт Ваўкала́та, ж.. Ваўкала́ты, мн.
2. K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 1. Vilnius, 1958. C. 161.
3. БелЭн 1997.
4. Archiwum Głowne Akt Dawnych. Zespół 354 (Archiwum Radziwiłłów), seria 23, jednostka t.169 p.1, k. 2-4. Архівавана 23 кастрычніка 2022.
5. Lietuvos Metryka. Knyga Nr. 37. Vilnius, 2011. — старонкі 192—193.

Літаратура

• Ваўкалата // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — С. 44. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).
• Республика Беларусь. Витебская область: Общегеографический атлас (руск.) / Ред. И. Н. Шлык. — Мн.: РУП «Белкартография», 2008. — С. 22. — 36 с. — 5 000 экз. — ISBN 978-985-508-049-8.
• Республика Беларусь. Витебская область. Докшицкий район: карта (руск.). — Мн.: Белкартография, 2011. — 3 000 экз.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Валкалата
• Валкалата на сайце Глобус Беларусі (руск.)