Эзель-Вікскае біскупства

Э́зэль-Ві́кскае біскупства, таксама Э́зэльская епіскапія (ням.: Bistum Ösel-Wiek); у эстонскіх крыніцах Саарэ-Ляэнемааская епіскапія (эст.: Saare-Lääne piiskopkond) — духоўна-феадальнае княства, якое існавала ў заходняй, а таксама астраўной частцы сучаснай Эстоніі ў перыяд 1228—1560 гадоў. Узнікла ў 1227—1228 гадах пасля таго як у Прыбалтыку ўварваўся Ордэн мечнікаў, з 1237 года вядомы як Лівонскі ордэн. Нагодай да паходаў германскіх крыжакоў было заваяванне і гвалтоўная хрысціянізацыі мясцовых прыбалтыйскіх плямёнаў (куршы, лівы і г.д.), асноўнай мэтай — захоп зямлі і каланізацыя яе нямецкімі пасяленцамі.

Эзэль-Вікская епіскапія была абвешчана 1 кастрычніка 1228 года, канчаткова аформілася да 1234 года. Вярхоўнымі кіраўнікамі княства сталі нямецкія біскупы і набліжанае да іх нямецкае духавенства, якое эксплуатавала мясцовых эстонскіх сялян. У гады свайго росквіту Лівонскі ордэн, Рыжскае архібіскупства, Курляндскае біскупства, Дэрпцкае біскупства і Эзэль-Вікскае біскупства ўтваралі так званую Лівонскую канфедэрацыю пяці феадальных дзяржаў Германскай сярэдневяковай Прыбалтыкі.

Тэрыторыі

Тэрыторыя Эзэль-Вікскага біскупства стваралася стыхійна падчас прыбалтыйскіх крыжовых паходаў і складалася з некалькі анклаваў: часткі астравоў Саарэмаа (па-нямецку «Эзэль» — адкуль і пайшла яго назва), Хіюмаа, меншыя астравы, а таксама землі Ляэнемаа на кантыненце, унутры якога меліся цераспалосныя анклавы ўласна Лівонскага ордэна. Агульная плошча епіскапіі складала 7.600 кв.км, уключаючы некалькі бейлівікаў. Сам біскуп з'яўляўся васалам «Свяшчэннай Рымскай імперыі», а таксама, намінальна — Рымскага Папы. Біскупства спачатку з'яўлялася строга каталіцкім, аднак у 16 стагоддзі ўсё большае распаўсюджанне ў ім атрымала лютэранства.

Рэзідэнцыя біскупаў увесь час змянялася. Спачатку сталіцай быў Леаль, з 1251 года — Стары Пярну (Перона), каля 1265 года перамясцілася ў горад Гапсаль, затым на астраўную крэпасць Арэнсбург (Курэссаарэ), які падзяліў сталічную функцыю з Гапсалем.

У 13—14 стст. Лівонскі ордэн спрабаваў стварыць у Лівоніі адзіную дзяржаву для супрацьстаяння з суседзямі. У яе ён імкнуўся ўключыць і біскупства. У Лівонскай вайне 1558—1583 гадоў Лівонскі ордэн пацярпеў паражэнне ад расійскіх войскаў. Шукаючы абароны на захадзе, эзэль-вікскі біскуп у 1559 годзе пагадзіўся прадаць свае ўладанні дацкаму каралю Фрэдэрыку II, які ў 1560 годзе перадаў іх у кіраванне свайму брату герцагу Магнусу, які таксама атрымаў і былое Курляндскае біскупства ў Куроніі. У 1561 годзе зямлі біскупства былі падпарадкаваны Даніі, хоць духавенству было дазволена кіраваць востравам Саарэмаа да 1573 года.

У 1582—1583 гадах завяршыўся падзел зямель былога біскупства. Нямецкія феадалы на кантыненце і востраве Хіюмаа, якія асцерагаліся рускіх і польска-літоўскіх войскаў, прысягнуліся на вернасць шведскаму каралю. Утварылася Шведская Эстонія. Паўднёвыя астравы Муху і Саарэмаа замацавала за сабой Данія, якая валодала імі да 1645 года.

Кіраўнікі

Готфрыд, 1228—1229,
вакантна
Генрых I, 1234—1260
Герман фон Буксгеўдэн, 1262—1285?
Генрых II, 1290—1294
вакантна
Конрад I 1297?-1307?
вакантна
Хартунг, 1310—1321
Якаў, 1322—1337
Герман II Осенбругскі (de Osenbrygge), 1338—1362
Конрад II, 1363—1374
Генрых III, 1374—1381
вакантна
Уінрых фон Кніпрад, 1385—1419
Каспар Шувенфлюг, 1420—1423
Крысціян Кубанд, 1423—1432
Іаган I, 1432—1438
Іаган II, 1439 дэ-юрэ — 1457 (дэ-факта з 1449 як малодшы Біскуп) сумесна з
Людальф Гроўв, 1449—1458 (дэ-факта з 1439, з 1449 у Саарэмаа і Дага як старэйшы Біскуп)
Іодакус Хёнштэйн, 1458—1471
Петэр Ветберг, 1471—1491
Іаган III, 1492—1515
Іаган IV, 1515—1527
Георг фон Тысенгаўзен, 1528—1530
Рэйнгальд фон Буксгеўдэн, 1532—1541
Іаган V фон Мюнхгаўзен, 1542—1560
Магнус Лівонскі (таксама прынц Даніі і герцаг Гольштэйна), 1560—1572 (пратэстанцкі біскуп, памёр у 1583 годзе)

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Эзель-Вікскае біскупства