From Wikipedia, the free encyclopedia
Шрывіджая (малайск. і індан.: Sriwijaya; тайск.: ศรีวิชัย) — старажытная дзяржава ў Паўднёва-Усходняй Азіі (650 — 1377 гг.).
Першыя пісьмовыя звесткі пра краіну Шый-лі-фа-шый, якая атаесамляецца з дзяржавай Шрывіджая, заставіў кітайскі дыпламат І Цынь. У 671 г. ён правёў на яе тэрыторыі каля 6 месяцаў. Першая пісьмовая крыніца на старажытнай малайскай мове была застаўлена ў раёне Палембанга ў 682 г. У агульнапрынятай навуковай версіі заснаванне дзяржавы Шрывіджая адносяць да другой паловы VII ст. Аднак у гэты перыяд Шрывіджая ўжо вяла актыўную знешнюю экспансію, сутыкалася з дзяржавамі кхмераў і чамаў у Індакітаі. Таму некаторыя вучоныя датуюць стварэнне Шрывіджаі II - VII стст.
У пачатку XX ст. французскія археолагі выказалі думку, што першапачатковым цэнтрам дзяржавы Шрывіджая быў раён горада Палембанг на Суматры. Тут на рацэ Мусі хутка развівалася буйная гандлёвая зона, адкуль у Кітай вывозіліся каштоўныя сарты драўніны і араматычныя алеі і смолы. Вакол яго вырасла некалькі дзяржаўных фарміраванняў, якія ў выніку ўвайшлі ў склад адзінай імперыі. Думка французскіх археолагаў падцвярджалася знаходкамі старажытнай культуры на рацэ Мусі і тым фактам, што ў розных дакументах Шрывіджая падавалася пад рознымі найменнямі. У нашы дні яна застаецца дамінуючай. Але таксама высоўваліся і іншыя версіі аб першапачатковым цэнтры дзяржавы на астравах Рыау, у Джамбі, паўвостраве Малака і Кра.
Назва дзяржавы Шрывіджая паходзіць з санскрыту і значыць "бліскучая перамога", але ў дакументах яна сустракаецца ўсяго некалькі разоў. У іншаземных крыніцах фігуруюць іншыя назвы. Таму многія сучасныя даследчыкі прызнаюць, што Шрывіджая — умоўная назва.
Ужо ў другой палове VII ст. дзяржава Шрывіджая выступала як магутная і актыўная палітычная сіла ў рэгіёне Паўднёва-Усходняй Азіі. Паводле старажытных запісаў, знойдзеных на Суматры і востраве Бангка, у яе склад уваходзілі значныя суматранскія тэрыторыі і астравы Бангка і Белітунг. У больш позніх кітайскіх спісах, якія датуюцца гэтым часам, Шрывіджая выступала ў якасці суверэна некалькіх дзяржаўных утварэнняў на Суматры і Яве. Можна меркаваць, што у склад Шрывіджаі ўваходзіла некалькі портаў на паўвостраве Малака і ў Індакітаі. Ваенные дзеянні супраць Шрывіджаі вялі кхмеры і чамы.
Відавочна, канчатковае заваяванне паўвострава Малака адбылося толькі пры махараджы Дхармасету (VIII ст.), які падпарадкаваў мясцовую індуісцкую дзяржаву Пан-Пан. Яго сын Самаратунга (792 - 835 гг.) усталяваў сваю ўладу на Яве, дзе пабудаваў Барабудур. Ён заснаваў магутную дынастыю Сайлендра, што кіравала на Яве і поўдні Суматры. Лічыцца, што ў сярэдзіне IX ст. выхадцы з Шрывіджаі перасяліліся на Мадагаскар. Поспех валадароў Шрывіджаі тлумачыўся наяўнасцю магутнага ваеннага флота і ўсталяваннем манаполіі на марскія гандлёвыя сувязі ў Паўднёва-Усходняй Азіі.
У канцы IX - X стст. адбылося саслабленне цэнтралізаванага кіравання, што дазволіла дзяржаўным утварэнням Явы і поўдня Суматры фактычна выйсці з-пад падпарадкавання і весці самастойную палітыку. У 990 г. яванскі раджа Дхармавангса нават учыніў ваенны паход у раён Палембанга. Але ў XI ст. Шрывіджая зноў адрадзіла сваю магутнасць. Пад яе кантролем апынуліся большая частка Суматры, захад Явы, землі сучаснай Малайзіі і поўдня Таіланда, некаторыя Філіпінскія астравы. У выніку галоўным супернікам Шрывіджаі стала паўднёваіндыйская дзяржава Чола, якая вяла актыўную знешнюю экспансію. У 1025 г. флот Чола заваяваў частку паўвострава Малака. Пазней дынастыя Чола ўмешвалася ва ўнутраныя канфлікты ў Шрывіджаі, прычым рабіла гэта па запыту саміх махараджаў.
У XIII ст. зноў адбылося саслабленне Шрывіджаі. Уладары Усходняй Явы падпарадкавалі захад вострава, а потым і поўдзень Суматры. Поўдзень Таіланда і паўвостраў Малака паступова апынуліся пад уплывам дзяржавы кхмераў. У 1347 г. суматранскія землі былі канчаткова заваяваны яванскай імперыяй Маджапахіт. У 1377 г. там успыхнула паўстанне, правадыры якога выступалі за ўзнаўленне Шрывіджаі. Аднак яно было задушана. Шрывіджая больш не адраджалася.
Дзяржава Шрывіджая была манархіяй, на чале якой знаходзіўся ўладар, што меў тытул махараджа. У старажытных надпісах таксама ўзгадваюцца такія тытулы, як хаджы-прат'яя (мясцовыя манархі), бхупаты (мясцовыя правадыры), раджапутра (прынцы). Пры махараджы знаходзіліся вышэйшыя дзяржаўныя дарадцы кумарамат'я і ваенныя правадыры санапаты. Меўся штат дзяржаўных суддзяў і загадчыкаў дзяржаўнымі будаўнічымі работамі.
Большая частка насельніцтва належала да асабіста свабодных сялян. Колькасць рабоў не была вялікай. Мяркуюць, што рабства не было спадчынным. Выключэнне складалі прыдворныя рабы хулун-хаджы, якія часам займалі адказныя пасады, удзельнічалі ў ваенных паходах. Вылучаўся пласт высакародных прат'яя. Грамадства Шрывіджаі падзялялася на касты. Узгадваюцца касты рабочых, залежных слуг, гандляроў, капітанаў суднаў, салдат, мастакоў і г. д.
Галоўнай рэлігіяй заставаўся будызм. Відавочна, у найбольш старажытны перыяд існавання дзяржавы дамінавала вучэнне хінаяна, але ў пазнейшую пару распаўсюджвалася махаяна.
Культура знаходзілася пад моцным уплывам індыйскіх узораў, што асабліва заўважна на прыкладзе мастацтва. У архітэктуры паступова сфарміраваўся самастойны стыль пабудовы храмаў. Выкарыстоўвалася пісьмо на аснове індыйскіх графічных сістэм, але ўжо з VII ст. надпісы рабіліся на старажытнай малайскай мове.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
