Час

Час — адно з фундаментальных паняццяў філасофіі і фізікі, якое характарызуе усе змены, што адбываюцца ў матэрыяльным свеце. Час непарыўна звязаны з матэрыяю, а дакладней — з яе рухам.

Цяпер — 8 снежня 2024, 14:48 (UTC)

час
${\displaystyle \ t}$
Размернасць	T
Адзінкі вымярэння
СІ	с
СГС	с

Для адсочвання часу выкарыстоўваецца, напрыклад, будзільнік.

Уласцівасці часу

У класічнай фізіцы час надзяляецца наступнымі характарыстыкамі:

• аднамернасць — любы момант часу можна прадставіць адным лікам.
• непарыўнасць — у час няма прабелаў; між любымі двума яго момантамі існуе бясконцае мноства іншых (прамежкавых) момантаў.
• аднароднасць — усе моманты часу аднолькавыя. Гэта, у прыватнасці, азначае, што час не мае пачатку і канца (бо адпаведныя моманты былі б адрозныя ад іншых).
• незваротнасць — перамяшчэнне ў часе магчымае толькі ў адным напрамку: ад мінулага да будучыні. Зваротнае перамяшчэнне немагчымае.
• раўнамернасць — бег часу аднолькавы ўва ўсе яго моманты. Час не можа паскарацца або замаруджвацца.

У адпаведнасці з гэтымі ўласцівасцямі час можна прадставіць як прамую, якая мае кірунак. Кожны пункт гэтай прамой адпавядае пэўнаму моманту ў часе.

Вымярэнне часу

Асноўны артыкул: вымярэнне часу

Вымярэнне працягласці нейкага прамежка часу заключаецца ў падлічванні колькасці ўзнікненняў пэўнай перыядычнай з'явы, перыяд узнікнення якой прымаецца за эталон. Прылада, якая здзяйсняе гэтае вымярэнне, называецца гадзіннікам.

З'ява, што лічыцца эталоннай, павінна мець пастаянны перыяд, г.зн. паўтарацца праз аднолькавыя прамежкі часу. Але каб вызначыць, ці сапраўды гэта так, трэба ўжо мець гадзіннік са сваім эталонным прамежкам часу. Выйсце з гэтай супярэчнасці палягае толькі ў аксіяматычным прыняцці перыяду той ці іншай з'явы за эталон. Такім эталонам можна лічыць астранамічныя перыядычныя з'явы, напрыклад, вярчэнне Зямлі вакол Сонца (адзін абарот складае год) ці вярчэнне Зямлі вакол сваёй восі (адзін абарот складае суткі). Меншай хібнасці дазваляюць дасягнуць гадзіннікі, заснаваныя на перыядычных працэсах, якія адбываюцца ў атамах.

Асноўнай адзінкай вымярэння часу ў сістэме СІ з'яўляецца секунда. Іншыя адзінкі вымярэння часу:

• хвіліна — 60 секунд
• гадзіна — 60 хвілін
• суткі — 24 гадзіны
• тыдзень — 7 сутак
• Месяц — ад 28 да 31 сутак (у грыгарыянскім календары)
• год — 12 месяцаў; 365 або 366 сутак (у грыгарыянскім календары).

Паколькі час не мае пачатку, то момант часу можна вызначыць толькі адносна нейкага іншага моманта, які ўмоўна прымаецца за нуль. Такім нулявым момантам (пачаткам летазлічэння) звычайна прымаецца пачатак года, у якім адбылася пэўная знакавая гістарычная падзея. У найбольш распаўсюджаным на сёння грыгарыянскім календары такой падзеяй з'яўляецца Нараджэнне Хрыстова.

Літаратура

• Час // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. С. 250—251.