From Wikipedia, the free encyclopedia
Хуфу (егіп. Ḫ(w)j=f w(j)) або Хеопс (стар.-грэч.: Χέωψ) — другі цар (фараон) IV дынастыі Егіпта часоў Старога Царства. Пра яго праўленне, якое датуецца прыблізна 2620—2580 гг. да н.э.[6], і пра яго асобу захавалася вельмі мала звестак.
| Хуфу (Хеопс) | |||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| IV дынастыя | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| Старое Царства | |||||||||||||||||||||||||||||||||
 Статуэтка Хеопса; Егіпецкі музей, Каір | |||||||||||||||||||||||||||||||||
асабістае імя як Сын Ра |
Ḫwj=f w(j) Ён абараняе мяне
ẖnmw ḫwj=f w(j) Хнум абараняе мяне | ||||||||||||||||||||||||||||||||
Хорава імя як Хор |
Mḏdw[2]
Mḏd(.w)[2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||
небці-імя як Гаспадар падвойнага вянца |
Mḏd-r-Nbtj[2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||
залатое імя як Залаты Хор |
Bjkwj-nbw[2] | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| Турынскі спіс (№III./10) |
У зыходніку не дастае імені валадара. Захаваліся толькі гадавыя звесткі.[3] | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| Абідаскі спіс (№21) |
Ḫ(w)j=f w(j) Ён абараняе мяне | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| Сакарскі спіс (№17) |
Ḫ(w)j=f w(j) | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| старажытнагрэчаскае імя Варыянты Манефона: па Эратасфену: |
Герадот: Χέοψ (Хеопс) Аўгуст: Софе [4] Афрыкан: Суфіс I[A 1] Еўсевій: Суфіс[A 2] Армянская версія Еўсевія: Суфіс[A 2] Хноўбос [5] | ||||||||||||||||||||||||||||||||
Хеопс наследаваў трон ад свайго бацькі ці ойчыма, цара Снофру. Ён быў будаўніком славутай піраміды Хеопса ў Гізе, аднаго з сямі цудаў старажытнага свету. Хеопс стаў знакамітым у першую чаргу дзякуючы сваёй пірамідзе; пра яго жыццё, яго праўленне і якую-небудзь яго рэлігійную дзейнасць вядома вельмі мала. Адзіная вядомая на наш час выява Хеопса, якая цалкам захавалася, уяўляе сабой фігурку са слановай косці вышынёю каля 7,5 см. Гэта статуэтка была знойдзена ў 1903 годзе ў Абідасе, час стварэння фігуркі дакладна не вызначан.
За выключэннем гэтага засталіся толькі абломкі рэльефаў і статуй, яго храмы захаваліся да нашых часоў толькі ў выглядзе руін, або бясследна зніклі. Усё, што сёння вядома пра Хеопса, паходзіць з надпісаў у яго могільніку, а таксама са значна пазнейшых пісьмовых паданняў. Так, напрыклад, ён з'яўляецца галоўнай дзеючай асобай у казках папіруса Весткар часоў XIII дынастыі. Але большасць звестак пра Хеопса дайшла з пісьмовых прац антычных егіпецкіх і грэчаскіх гісторыкаў.
Памяць аб Хеопсе засталася, увогуле, даволі неадназначная, і не заўсёды лёгка ацаніць яе: і калі, прынамсі, у часы Старога і Новага Царства для Хеопса правіліся памінальныя службы, яго культурная спадчына ахоўвалася, а яго аўтарытэт падтрымліваўся літаратурнымі творамі, то грэчаскія вучоныя Манефон, Герадот і Дыядор давалі яму досыць адмоўную характарыстыку. І да сённяшняга дня, дзякуючы гэтым аўтарам, захаваўся такі досыць крытычны, блізкі да змрочнага, вобраз цара Хеопса.
Хеопс (грэч. Χέοψ) — грэчаская форма імені фараона паводле Герадота і Дыядора. Фараон таксама шырока вядомы пад сваім асабістым іменем Хуфу (першапачаткова Хнум-Хуф(у)). Акрамя таго, існуюць менш ужывальныя грэчаскія адмены яго імён: Суфіс (грэч. Σοῦφις паводле Манефона) і Софе (грэч. Σοφe паводле Іосіфа Флавія).[7]
Маці Хеопса была Хатэпхерэс I; яго бацькам доўгі час лічыўся яго папярэднік Снофру, чые сыны Анхаф (магчыма быў сынам Хуфу), Нефермаат і Рахатэп, такім чынам, былі зводнымі братамі Хуфу.
Ці быў Снофру на самай справе бацькам Хеопса, дагэтуль не высветлена. У пачатку 20-га ст. у ім па-ранейшаму бачылі знатнага чалавека з правінцыі, які ўвайшоў у сям'ю Снофру праз шлюб[8], хоць, здавалася, раскопкі Джорджа Эндру Райснера ў Гізе наадварот сведчылі на карысць іншай версіі. У 1925 годзе на ўсход ад піраміды Хеопса была выяўлена грабніца Хатэпхерэс (G 7000x), у якой былі знойдзены шматлікія пахавальныя прадметы. З аднаго боку ў грабніцы неаднаразова было знойдзена імя Снофру, з другога боку царыцу называюць «царскай маці» (mwt nswt). Адсюль здавалася відавочным, што яна была жонкай Снофру і, такім чынам, абодва яны былі бацькамі Хеопса.
Але ў апошні час сталі выказвацца ізноў узросшыя сумненні адносна прамога царскага паходжання Хеопса. Прычынай для гэтага з'яўляюцца тытул Хатэпхерэс і сама грабніца G 7000x. Праблема ў том, што сярод шматлікіх тытулаў, якія насіла Хатэпхерэс, не сустракаецца тытул Царскай жонкі (ḥmt nswt). Аднак яна насіла тытул «Дачкі бога ад плоці яго» (s3t nṯr nt ẖt=f), які тут сустракаецца ўпершыню. І таму была выказана здагадка, што Хеопс не быў родным сынам Снофру і, не маючы гэтага, спрабаваў узаконіць сваё права на трон праз уяўнае боскае паходжанне сваёй мацеры.[9] Супраць паходжання Хеопса ад Снофру кажа сама грабніца, бо ўсе грабніцы царыц Старога Царства будаваліся ў складзе пірамідных комплексаў сваіх мужоў, а не сыноў.[10]
Аднак тут ёсць пэўныя агаворкі. Адна з іх — першыя дакладныя прыклады ўжывання тытула Жонкі цара сустракаюцца пасля часоў Хатэпхерэс, і таму яго адсутнасць не з'яўляецца адназначным доказам супраць шлюбу са Снофру. Другое — няма ўпэўненасці, што Хатэпхерэс была сапраўды пахавана ў Гізе. Хаця яе грабніца не разрабавана, саркафаг быў знойдзен пустым. Праўда, затое ў грабніцы знаходзіліся канопы з муміфікаванымі органамі Хатэпхерэс.
У выніку, на аснове частых узгадак імён Снофру ў грабніцы G 7000x, і грунтуючыся на тытуле Хатэпхерэс, яе з высокай імавернасцю можна разглядаць як галоўную жонку Снофру, праўда, поўнай упэўненасці ў гэтум няма. Так што, яна магла быць нязначнай наложніцай або сваячкай Снофру. Тады ў першым выпадку Хеопс быў на самай справе родным сынам Снофру, але без законнага права на трон.[11]
Хеопс быў жанаты з Мерытытэс I, дачкой Снофру, а таксама з Хенутсэн і яшчэ некалькімі не вядомымі па імёнах жанчынамі.[12] Існаванне Мерытытэс I на наш час пацверджана, імя ж Хенутсэн называецца толькі на адной стэле часоў 26 дынастыі, якая паказвае яе як уладальніцу піраміды Хеопсавай царыцы.
Хеопсавымі сынамі лічацца пазнейшыя фараоны Джэдэфра (Раджэдэф) і Хафра, а таксама Бабаэф I, Хорджэдэф і Мінхаэф на аснове іх тытулаў і месца размяшчэння іх грабніц на Усходніх могілках ля Хеопсавай піраміды. Яшчэ адзін прынц па імені Каваб, таксама пахаваны ў грабніцы на Усходніх могілках, на працягу доўгага часу ў даследаваннях разглядаўся як заўчасна памерлы наследны прынц, праўда, грунтуецца гэта меркаванне толькі на становішчы яго грабніцы, іншых пацверджанняў няма.[13] У святле апошніх дадзеных больш імаверна, што Каваб быў сынам Снофру і, такім чынам, братам Хуфу.[14]
Яшчэ адно пахаванне належыць Хуфухаэфу I, які або быў яшчэ адным сынам Хуфу, або тоесны з пазнейшым фараонам Хефрэнам. На цяперашні час не пацверджана існаванне сына па імені Баўэфра. Ён узгадваецца ў наскальным напісе ў Вадзі-Хамамаце і ў папірусе Весткар (абодва помнікі створаны ў часы Сярэдняга Царства). Магчыма, ён тоесны з Бабаэфам I. Імаверна, былі яшчэ сыны Мінджэдэф і Дуаэнхор[12], але таксама магчыма, што яны былі сынамі Каваба і, адпаведна, унукамі (ці пляменнікамі) Хеопса.[15]
Таксама дакладна не высветлена, ці быў Хеопсавым сынам Хорбаэф. Пра яго існаванне сведчыць толькі яго саркафаг, але дакладнае месца знаходкі саркафага пазначана не было. А таму пазнейшае суаднясенне з грабніцаю на Усходніх могілках Хеопсавай піраміды, дзе былі пахаваны сыны Хеопса, ненадзейнае.
Дочкі былі Хатэпхерэс II (Кавабава жонка, а пасля яго смерці Раджэдэфава) і Мерэсанх II (жонка Хорбаэфа), магчыма, таксама Хамерэрнебці I (жонка Хефрэна) і Неферціабет.
У пытанні працягласці Хеопсава праўлення пануе няпэўнасць. Турынскі царскі папірус, які быў створан у часы Новага Царства і ўяўляе сабой важны для егіпецкай храналогіі дакумент, называе 23 гады праўлення, грэчаскі гісторык Герадот — 50, а егіпецкі жрэц Манефон, які жыў у 3 ст. да н.э., — нават 63. Найвышэйшая пацверджаная на наш час працягласць складае «17 разоў падліку» (маецца на ўвазе падлік скаціны па ўсёй краіне з мэтай збору падаткаў). У выніку выяўлецца яшчэ адна праблема: першапачаткова гэтыя падлікі праводзіліся кожныя два гады, але пазней бывалі і штогод.[16] Калі пры Хеопсе рэгулярныя падлікі павінны былі праводзіцца раз у два гады, то праўленне доўжылася 34 гады. Томас Шнайдэр мяркуе, что 23 гады праўлення ў Турынскам царскам папірусе адпавядае падлікам раз у два гады і, такім чынам, Хеопс валадарыў у сукупнасці 46 гадоў.[12]
Адзінымі дакладна датаванымі падзеямі часоў яго праўлення з'яўляюцца дзве экспедыцыі, якія ён адправіў у аазіс Дахла ў Лівійскай пустыні для загатоўкі пігментаў. Паводле наскальных надпісаў экспедыцыі адбыліся ў «год пасля 12 разы падліку» (25-ы год праўлення) і ў «год пасля 13 разы падліку» (27-ы год праўлення).[17]
Хеопс узгадваецца на графіці ў Эль-Кабе, на востраве Элефанціне, а таксама на каменаломнях Хатнуба і Вадзі-Хамамата. Яго імя засведчана нават па-за тагачаснымі межамі Егіпта: у дыярытавых каменаломнях на захад ад Абу-Сімбела ён загадаў паставіць стэлу. Наскальны надпіс у Вадзі-Магара на Сінаі паказвае Хеопса ў якасці апякуна тамашніх руднікоў. Таксама пацверджана існаванне гандлёвых сувязей з фінікійскім горадам Біблам. Там былі знойдзены фрагменты алебастравага посуду і медная сякера, на якіх было імя Хеопса.
| IV дынастыя | ||
| Папярэднік: Снофру |
фараон Егіпта каля 2604 — 2581 да н.э. |
Пераемнік: Джэдэфра |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
