Фузарыёзы

Фузарыёзы^[1] — зборная назва хвароб раслін, выкліканых некаторымі відамі грыбоў з сямейства Nectriaceae. Раней іх апісвалі як віды роду фузарый (Fusarium), адсюль і назва гэтых хвароб. Аднак у цяперашніх таксанамічных падыходах у адпаведнасці з Index Fungorum віды, якія выклікаюць гэтыя захворванні, адносяць і да іншых родаў (Gibberella, Microdochium і іншыя)^[2].

Фузарыёзнае завяданне таматаў  (польск.)

Фузарыёз каласоў збожжавых  (польск.)

Фузарыёз катахаў кукурузы  (польск.)

Фузарыёзнае завяданне агуркоў  (польск.)

Апісанне

Праяўляюцца часцей трахеамікозным або фузарыёзным завяданнем, гнілямі каранёў і наземных частак, радзей некрозамі, плямістамісцямі^[1].

Шкоднасць

Фузарыёзы адносяцца да найбольш небяспечных грыбных захворванняў, якія пагражаюць пасевам кукурузы і дробных збожжавых культур (пшаніцы, трыцікале, жыта, ячменю)^[3]. Яны распаўсюджаны ва ўсім свеце^[4] і выклікаюць велізарныя эканамічныя страты^[1], якія з’яўляюцца вынікам высокай патагеннасці спор, магчымасці працяглага знаходжання патагенаў у глебе і таксічнасці выпрацоўваемых метабалітаў, званых мікатаксінамі^[5].

Развіццю хваробы спрыяе высокая вільготнасць паветра, тэмпература ў межах 15-26 °C і шмат сонечнага святла, таксама недахоп пажыўных рэчываў ў глебе, механічныя пашкоджанні раслін і гэтак далей^[1]. Да асноўных прычын павелічэння заражэння сельскагаспадарчых культур фузарыёзам можна аднесці монакультуры, якія выкарыстоўваюцца ў сучаснай сельскай гаспадарцы без традыцыйнага севазвароту, мінімальнай сістэмы апрацоўкі глебы і аднамомантавай уборкі ўраджаю^[6].

Сімптомы

Сімптомы ўключаюць завяданне  (польск.) і засыханне лісця. Расліны заражаюцца на розных стадыях развіцця, выклікаючы хваробы да і пасля ўсходаў, у тым ліку: выправанне расады  (польск.), адміранне зярна, высыханне, фузарыёз каласоў і фузарыёзная гангрэна асновы сцябла і каранёў. Характэрнай прыкметай, якая палягчае распазнаванне гэтай хваробы ў палявых умовах, з’яўляюцца аранжавыя або ружовыя скапленні спор грыба, якія надаюць полю спецыфічнае адценне і звычайна сустракаюцца лакальна. Споры знаходзяцца на лускавінках, коласе, ножцы ў аснове коласа, а таксама на ядрах. Эфект заражэння гэтым грыбком падчас ранняга інфікавання (г. зн. да або падчас цвіцення) звычайна прыводзіць да пустога коласа, бо насенне можа не развіцца. Пры больш познім заражэнні (пры наліванні коласу) зерне будзе прамежкавым, і неабходна ўлічваць наяўнасць мікатаксінаў^[7].

Этыялогія

Узбуджальнікі інфекцыі захоўваюцца ў глебе, на раслінных рэштках, пашкоджаных органах раслін у выглядзе міцэлію, хламідаспораў або перытэцыяў (пры наяўнасці сумчатай стадыі ў грыбоў)^[1].

Меры аховы

Гэтыя захворванні вельмі цяжка і часта немагчыма лячыць. Поспех можа быць дасягнуты толькі праз шматнакіраваную комплексную абарону раслін. Асноўнымі метадамі лячэння, якія абмяжоўваюць развіццё фузарыёзу з’яўляюцца^[8]:

• вырошчванне ўстойлівых сартоў
• чаргаванне раслін
• выкарыстанне сертыфікаванага насеннага матэрыялу і пратручванне насення  (польск.) і цыбулін
• выкарыстанне біялагічных фунгіцыдаў на аснове штаму Trichoderma harzianum
• знішчэнне першасных ачагоў заражэння шляхам культывацыі іржышча і глыбокага ўзворвання
• выдаленне пажніўных рэшткаў  (польск.) і пашкоджаных раслін
• правільная падкормка, захаванне адпаведных прапорцый NPK-угнаенняў  (руск.)

Пры вырошчванні адчувальных да фузарыёзу сартоў або пры падазрэнні на небяспеку фузарыёзнага завядання рэкамендуецца выкарыстоўваць прафілактычную хімічную апрацоўку. Для гэтага выкарыстоўваюцца фунгіцыды на аснове трыязолу, бензімідазолу і страбілурыну. Іх трэба выкарыстоўваць некалькі разоў за вегетацыйны перыяд^[9].

Фузарыёзы некаторых сельскагаспадарчых раслін

• фузарыёз хмелю
• фузарыёз гароху
• Фузарыёз катахоў кукурузы  (польск.)
• Фузарыёзная гніль сцёблаў кукурузы
• Фузарыёз лёну
• Фузарыёз лубіну  (польск.)
• Фузарыёз маліны  (польск.)
• Фузарыёз насеннікаў морквы
• Фузарыёз сырадэлі
• Фузарыёз соі
• Фузарыёз суніц
• Фузарыёз каласоў збожжавых  (польск.)
• Фузарыёзная гніль цыбулі
• Фузарыёзная гніль качаноў капусты
• Фузарыёзнае завяданне тамату  (польск.)
• Фузарыёзнае завяданне бульбы
• Фузарыёзная гніль бобу  (польск.)
• Фузарыёзная гніль гарбузовых  (польск.)
• Фузарыёзная гніль фасолі
• Фузарыёзная гніль гароху
• Фузарыёзная гніль кропу
• Фузарыёзная гніль люцэрны
• Фузарыёзная гніль лубіну
• Фузарыёзная гніль асновы сцябла і каранёў збожжавых  (польск.)
• Фузарыёзная гніль тамату  (польск.)
• Фузарыёзная гніль тапінамбура
• Фузарыёзная гніль вікі
• Фузарыёзнае завяданне фасолі
• Фузарыёзнае завяданне гароху
• Фузарыёзнае завяданне люцэрны
• Фузарыёзнае завяданне дыні
• Фузарыёзнае завяданне агуркоў  (польск.)
• Фузарыёзная гніль буракоў
• Снежная плесня  (польск.)
• Фузарыёзная сухая гніль бульбы  (польск.)
• Гніль асновы і парасткаў грэчкі
• Фузарыёзная гніль траў
• выправанне расады  (польск.)
• Гніль спаржы
• Фузарыёзнае завяданне банану  (руск.)
• Фузарыёз пшаніцы  (фр.)
• Фузарыёзнае завяданне фінікавай пальмы  (фр.)
• Трахеамікознае завяданне кававага дрэва  (англ.)

Таксама вядомы шматлікія фузарыёзы дэкаратыўных раслін^[10].

Крыніцы

1. Фузарыёзы // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 5. Стаўраструм — Яшчур / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1986. — 583 с., іл. — 10 000 экз.. — С. 223
2. Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia, t. 2. Choroby roślin uprawnych, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011, s. 276—285, ISBN 978-83-09-01077-7.
3. POST. MIKROBIOL., 2009, 48, 3, 221-230 (нявызн.). am-online.org. Праверана 5 жніўня 2024.
4. Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia, t. 2. Choroby roślin uprawnych, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011, s. 276—285, ISBN 978-83-09-01077-7.
5. Osada, Krzysztof. Fuzariozy — wzrastające zagrożenie (польск.). Sumi Agro Poland (24 мая 2010). Праверана 5 жніўня 2024.
6. Osada, Krzysztof. Fuzariozy — wzrastające zagrożenie (польск.). Sumi Agro Poland (24 мая 2010). Праверана 5 жніўня 2024.
7. Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia, t. 2. Choroby roślin uprawnych, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011, s. 276—285, ISBN 978-83-09-01077-7.
8. Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia, t. 2. Choroby roślin uprawnych, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011, s. 276—285, ISBN 978-83-09-01077-7.
9. Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia, t. 2. Choroby roślin uprawnych, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011, s. 276—285, ISBN 978-83-09-01077-7.
10. Zbigniew Borecki, Małgorzata Solenberg. Polskie nazwy chorób roślin uprawnych. — 2. — Poznań: Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne, 2017. — ISBN 978-83-948769-0-6.

Літаратура

• Билай В. И. Фузарии. — 2 изд. — Киев, 1977
• Дорожкин Н. А., Бельская С. И. Болезни картофеля. — Мн., 1979
• Дорожкин Н. А., Чекалинская Н. И., Нитиевская В. И. Болезни бобовых культур в БССР. — Мн, 1978
• Методы повышения устойчівости сельскохозяйственных культур к болезням. — Мн., 1982