Remove ads
Фры́дэрык Франсуа́ Шапе́н (фр.: Frédéric François Chopin [ʃɔpɛ̃][10]; польск.: Fryderyk Franciszek Chopin [ˈʂɔpɛn̪], Фрыдэ́рык Франці́шэк Шо́пен[11], англ.: Frédéric François Chopin [`ʃopæn, ʃo`pæn; ˋʃoupæŋ, ˋʃɒpæ:][12]; 1 сакавіка 1810 (паводле некаторых крыніц — 22 лютага 1810, вёска Жэлязова-Воля, каля Варшавы — 17 кастрычніка 1849, Парыж) — польскі кампазітар , піяніст -віртуоз, педагог. Аўтар шматлікіх твораў для фартэпіяна. Найбуйнейшы прадстаўнік польскага музычнага мастацтва.
| Фрэдэрык Шапен | |
|---|---|
| Fryderyk Chopin[1] Frédéric Chopin | |
 | |
| Асноўная інфармацыя | |
| Дата нараджэння | 1 сакавіка 1810[2][3] |
| Месца нараджэння | |
| Дата смерці | 17 кастрычніка 1849[5][6][…] (39 гадоў) |
| Месца смерці | |
| Месца пахавання | |
| Краіна | |
| Бацька | Нікаля Шапен[d][9][7] |
| Маці | Тэкля Юсціна Шапен[d][9][7] |
| Альма-матар | |
| Музычная дзейнасць | |
| Педагог | Wojciech Żywny[d], Юзаф Эльснер[9] і Wilhelm Würfel[d] |
| Прафесіі | кампазітар, піяніст, музычны педагог, віртуоз, музыкант, педагог |
| Інструменты | фартэпіяна |
| Выхаванцы | Carl Filtsch[d], Charlotte de Rothschild[d], Josephine Camille O'Meara[d] і Emilie Timm[d] |
| Аўтограф |
 |
 Творы ў Вікікрыніцах | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
 Цытаты ў Вікіцытатніку | |
Remove ads
Паходжанне і сям'я
Бацька Шапена — Нікаля Шапен, француз, сын латарынскага селяніна, эміграваў у Польшчу ў 1787 годзе ва ўзросце шаснаццаці год. У Францыі ён быў ахрышчаны як «Нікаля», але, жывучы ў Польшчы, ён карыстаўся польскай формай свайго імя — «Мікалай». Цяжка сказаць, што вымусіла яго пакінуць Францыю, але ў Польшчы ён знайшоў новую бацькаўшчыну і прымаў актыўны ўдзел у яе гістарычным лёсе. Нікаля Шапен разам з польскімі патрыётамі прымаў удзел у барацьбе за незалежнасць Польшчы. Пасля задушэння паўстання Тадэвуша Касцюшкі і канчатковага падзела Рэчы Паспалітай (1795) Нікаля Шапен, капітан войска Касцюшкі, нягледзячы на хісткасць свайго палажэння, вырашыў застацца ў Польшчы. Чалавек шырокага разумовага далягляду і адукацыі, ён займаўся педагагічнай дзейнасцю, навучаючы дзяцей з арыстакратычных сем'яў, і ўрэшце заваяваў рэпутацыю аднаго з найлепшых педагогаў Варшавы. Аднымі з такіх дзяцей, былі дзеці графа Скарбка, да якога Нікаля Шапен быў запрошаны ў 1802 годзе ў маёнтак Скарбкаў Жэлязова-Воля. Там ён сустрэўся з далёкай сваячкай Скарбкаў, — Юстынай Кшыжаноўскай, з якой пазней пабраўся шлюбам[13]. Вяселле адбылося 2 чэрвеня 1806 года ў прыхадской царкве XVI ст. у Брохаве. Паводле захаваных звестак, маці кампазітара была надзвычай музыкальнай, выдатна іграла на фартэпіяна, была надзелена прыгожым голасам. Сваёй маці Фрыдэрык абавязаны першымі музычнымі ўражаннямі, прывітай з дзяцінскіх гадоў прыязнасцю да народных песняў. Інтэлігентнасць і чуласць бацькоў злітавалі ўсіх членаў сям'і любоўю і дабратворна адбівалася на развіцці даравітых дзяцей.
Дзяцінства
Фрыдэрык Шапен нарадзіўся ў маёнтку Жэлязова-Воля за 46 км на захад ад Варшавы ў тагачасным Варшаўскім герцагстве. Запіс у метрычнай кнізе (знойдзены ў 1892) падае 22 лютага 1810 года за дату нараджэння кампазітара[14], але на іншую дату, 1 сакавіка, прыходзілася святкаванне яго нараджэння сярод шчыльнага сямейнага кола[15]; і, паводле пісьма самога Шапена, якое ён адрасаваў 16 студзеня 1833 года старшыні польскага літаратурнага таварыства ў Парыжы[16], ён «нарадзіўся 1 сакавіка 1810 у вёсцы Жэлязова-Воля ў правінцыі Мазовія»[17]. Ён быў другім дзіцёнкам і адзіным сынам у сям'і. Ён быў ахрышчаны 23 красавіка 1810 года ў той жа царкве ў Брохаве, дзе калісьці ажаніліся яго бацькі. Метрычная кніга падае яго асабістае імя пасля хрышчэння як «Fridericus Franciscus»[14]; па-польску яго імя гучала «Fryderyk Franciszek».
У кастрычніку 1810 года, калі Шапену было сем месяцаў, сям'я пераехала ў Варшаву з-за таго, што яго бацька прыняў прапанову знакамітага лексікографа Самюэля Ліндэ выкладаць французскую мову ў Варшаўскім ліцэі. Школа размяшчалася ў Саксонскім палацы і з гэтага часу сям'я Шапенаў пражывала на яго прымежнай тэрыторыі. У 1817 годзе вялікі князь Канстанцін Паўлавіч рэквізаваў Саксонскі палац для ваенных мэтаў і Варшаўскі ліцэй перамясціўся ў Казіміраўскі палац[18], які тады належаў да новазаснаванага Варшаўскага ўніверсітэта. Сям'я жыла ў шырокім пакоі на другім паверсе сумежнага дома. Шапен наведваў Варшаўскі ліцэй з 1823 па 1826 год.
Польскі дух, культура і мова запоўнілі дом Шапена і ў выніку ён ніколі, нават у Парыжы, не быў здольны ў поўнай меры авалодаць французскай мовай[19][20]. Біёграф Льюіс Энолт пазычыў фразу Жорж Санд, каб апісаць Шапена «больш польскім, чым Польшча»[21].
Іншыя ў сям'і Шапенаў былі гэтаксама схільныя да музыкі. Бацька Фрыдэрыка іграў на флейце і скрыпцы; яго маці іграла на піяніна і давала дзецям урокі ў элітным пансыянаце, які падтрымліваўся сям'ёй маладога кампазітара. У выніку Фрыдэрык ужо ў малым узросце стаў добра знаёмым з музыкай у яе самых разнастайных формах[19].
Ужо ў дзіцячыя гады Шапен праявіў незвычайныя музычныя здольнасці. Ён быў аточаны асаблівай увагай і клопатам. Падобна Моцарту, ён захапляў усіх навакольных сваёй музычнай «апантанасцю», незнікаемай фантазіяй у імправізацыях, прыраджоным піянізмам. Яго ўспрымальнасць і музычная ўражлівасць выявіліся бурна і незвычайна. Ён мог плакаць, слухаючы музыку, ускокваць ноччу, каб падабраць на фартэпіяна мелодыю ці акорд, які запомніў. Музыкант і сучаснік Шапена Юзаф Сікорскі ўзгадвае ў сваіх «Успамінах пра Шапена» (польск.: Wspomnienie Chopina) што, яшчэ дзяцём, Шапен плакаў падчас ігры сваёй маці на фартэпіяна. У шасцігадовым узросце, ён ужо спрабаваў паўтараць, тое што ён чуў, і ствараць свае ўласныя мелодыі[22]. Ён атрымаў свае першыя фартэпіянныя ўрокі не ад сваёй маці, а ад сваёй старэйшай сястры Людвікі[19].
Першыя фартэпіянныя канцэрты
Першым прафесіянальным настаўнікам Шапена па фартэпіяна, з 1816 па 1822 гг., быў чэх Войцех Жыўні[23]. Хоць музычнае майстэрства юнага музыканта хутка пераўзыйшло майстэрства яго настаўніка, Шапен пазней выказваўся пра Жыўнага з вялікай прыязнасцю. Сямігадовы «маленькі Шапен» (Szopenek) пачаў даваць публічныя канцэрты, якія пазней выклікалі параўнанні маладога піяніста з Моцартам, у дзіцячым узросце, і Бетховенам[19].
Сёлета, сямігадовы Шапен напісаў два паланэзы, у соль міноры і сі-бемоль мажоры. Першы быў апублікаваны ў гравюрнай майстэрні айца Ізідора Юзафа Цыбульскага (кампазітара, гравёра, дырэктара арганнай школы і аднаго з нешматлікіх выдаўцоў тагачаснай Польшчы); другі паланэз захаваўся ў форме рукапіса, падрыхтаванага Нікаля Шапенам. Казалася, што гэтых два невялікіх творы супернічалі не толькі з папулярнымі паланэзамі вядучых польскіх кампазітараў, але і са знакамітымі паланэзамі Міхала Клеафаса Агінскага. Істотнае развіццё меладычных і гарманічных інвенцый і фартэпіяннай тэхнікі адлюстравалася ў наступным вядомым паланэзе Шапена ў ля-бемоль мажоры, які юны музыкант прэзентаваў на імяніны Войцеха Жыўнага ў 1821 годзе ў якасці падарунка[19].
У адцінаццацігадовым узросце Шапен выступаў у прысутнасці расійскага імператара Аляксандра I, які ў той час знаходзіўся ў Варшаве, каб адкрыць Сейм (польскі парламент)[22].
Будучы дзіцём, Шапену была ўласцівая кемлівасць, якая, як казалі, паглынала і выкарыстоўвала ўсё дзеля яе развіцця. Ён рана паказаў выдатныя здольнасці ў назіранні і красленні, праніклівую дасціпнасць, пачуццё гумару і незвычайны талент да пераймання[19]. Гісторыя з яго школьных гадоў распавядае, як настаўнік быў прыемна здзіўлены цудоўным партрэтам, які Шапен намаляваў са свайго кіраўніка ў класе.
У гэтыя гады Шапен быў некалькі разоў запрошаны ў Бельведэрскі палац у Варшаве ў якасці музычнага партнёра вялікага князя Канстанціна Паўлавіча, неўзабаве ачараваўшы зласлівага князя сваёй фартэпіяннай ігрой[19] (праз некалькі гадоў, вялікі князь збгаў з Бельведэра адразу пасля пачатку лістападаўскага паўстання 1830—1831 гадоў, уцякаючы ад польскіх кадэтаў, якія, з мэтай захапіць яго, пераследвалі князя цераз Лазенскоўскі парк да сваіх баракаў).
У 1820-я гг., калі дзесяцігадовы Шапен наведваў Варшаўскі ліцэй і Варшаўскую кансерваторыю, кожныя вакацыі ён праводзіў далёка ад Варшавы: у Шафраніі (1824 — напэўна яго першае ўласнае падарожжа — і 1825), Душнікі (1826), Памеранія (1827) і Саннікі (1828)[24].
У вёсцы Шафранія (дзе ён знаходзіўся ў якасці госця Юльюша Дзеваноўскага, бацькі ліцэйскага таварыша Дамініка Дзеваноўскага)[25] і ў іншых месцах яго адпачынку Шапен пазнаёміўся з народнымі мелодыямі, якія ён пазней пераўтварыў у арыгінальныя кампазіцыі. Яго лісты з Шафраніі (так званыя лісты «Шафранскага кур'ера»), наўмысна напісаныя ў афіцыёзным стылі, з'яўляліся ўзорам вельмі сучаснай і жывой польскай мовы, якія пазабавілі яго сям'ю сваёй парадыйнасцю на варшаўскія газеты і выявілі літаратурны талент юнага Шапена.
Адукацыя
Шапен, які адукоўваўся дома да трынаццаці год, стаў вучнем Варшаўскага ліцэя ў 1823 годзе, працягваючы аднак фартэпіянныя ўрокі пад кіраўніцтвам Жыўнага. У 1825 годзе, падчас прадстаўлення твора Ігнацы Машэлеса, ён выступіў перад аўдыторыяй са сваёй вольнай імправізацыяй і быў абвешчаны «найлепшым піяністам Варшавы»[19].
Увосені 1826 года Шапен распачаў трохгадовы курс адукацыі з сілескім кампазітарам Юзафам Эльснерам у Варшаўскай кансерваторыі, якая з'яўлялася філіяй Варшаўскага ўніверсітэта. Першая сустрэча Шапена з Эльснерам мусіла мець месца не раней за 1822 год; дакладна вядома, што на працягу 1823 года Шапен быў пад нефармальным кіраўніцтвам Эльснера і ў 1826 годзе Шапен афіцыйна пачаў вывучаць з Эльснерам музычную тэорыю, генерал-бас і музычную кампазіцыю.
На першым гадавым іспыце Эльснер заўважыў выбітны талент і музычны геній Шапена. Як і Жыўны, Эльснер толькі назіраў, не ўплываючы і не выпраўляючы, развіццё квітнеючага талента маладога Фрыдэрыка. Эльснеравы вучэбны стыль быў заснаваны на яго нежаданні «утрымліваць» Шапена «вузкімі, акадэмічнымі, састарэўшымі» правіламі і на яго рашэнні дазволіць маладому артысту пасталець «згодна з законамі яго ўласнай прыроды».
У 1827 годзе сям'я Шапенаў пераехала на кватэру ўздоўж вуліцы ля Варшаўскага ўніверсітэта, якую яны здымалі ў палацы Чапскіх у Кракаўскім прадмесці (дзе зараз размяшчаецца Варшаўская акадэмія мастацтваў). Тут бацькі Шапена ізноў пачалі трымаць свой элітны пансыянат для студэнтаў-хлопчыкаў. Юны Шапен будзе жыць тут да 1830 года, пакуль не з'едзе ў Варшаву. У 1837—1839 артыст і паэт Цыпрыян Норвід будзе жыць тут падчас навучання маляванню ў Акадэміі прыгожых мастацтваў; пазней ён напіша свой знакаміты верш «Фартэпіяна Шапена», які распавядае пра выпадак яго знішчэння расійскімі войскамі ў 1863 годзе[26]. Салон сям'і Шапенаў (salonik Chopinów) на дадзены момант з'яўляецца адчыненым для любой аўдыторыі музеем; гэта быў менавіта гэты салон, дзе Шапен упершыню сыграў большасць сваіх ранніх твораў.
Парыж
Шапен прыехаў у Парыж пад канец верасня 1831 года, у нявызначаным стане адносна сваёй будучыні тут. У Парыжы Шапен займеў добрыя стасункі з вядомымі польскімі эмігрантамі, уключна з прынцам Адамам Ежы Чартарыйскім і паэтам Адамам Міцкевічам. Кола знаёмстваў Шапена ўзбагацілася такімі постацямі як пісьменнік Генрых Гейнэ, мастак Эжэн Дэлакруа, найбуйнейшыя піяністы таго часу Фрыдрых Калькбрэнер, Фердынанд Гілер і Франц Ліст, кампазітары Гектор Берліёз, Фелікс Мендэльсон, Шарль-Валентын Алькан і Вінчэнца Беліні.
Жорж Санд
Жорж Санд (Занд) — псеўданім французскай пісьменніцы Аўроры Дудэван (Амандын-Аўрора-Люсіль Дупен, баранеса Дудэван), з якой Шапен пазнаёміўся ў 1836 годзе. Нягледзячы на першапачатковае адмоўнае ўражанне, трохі пазней кампазітар распачаў з ёй рамантычныя стасункі. У 1845 годзе Жорж Санд выдала кнігу Лукрэцыя Фларыяні, галоўныя героі ў якой — заможная актрыса і балесны прынц, якіх можна інтэрпрэтаваць як Санд і Шапена.
Смерць
У 1848 годзе Шапен вярнуўся ў Парыж. Не ў змозе больш даваць урокі, Шапен вымушаны быў прыняць шчодрую дапамогу ад сваёй шатландскай прыхільніцы Джэйн Стырлінг (па-англійску: Jane Stirling). Даглядаць хворага прыехала з Польшчы сястра кампазітара, Людвіка; не абыходзілі яго ўвагай і французскія сябры. Шапен памёр у сваёй парыжскай кватэры на Вандомскай плошцы. Паводле яго жадання на адпяванні ў царкве Св. Мадлен прагучалі фрагменты Рэквіему Моцарта.
Шапен пахаваны на парыжскіх могілках Пер-Лашэз. Сэрца Шапена паводле яго тэстаменту было перавезенае на радзіму і спачывае ў Базіліцы святога Крыжа ў Варшаве
Remove ads
Аўтар шматлікіх твораў для фартэпіяна. Буйнейшы прадстаўнік польскага музычнага мастацтва. Па-новаму вытлумачыў многія жанры, адрадзіў на рамантычнай аснове прэлюдыю, стварыў фартэпіянную баладу, апаэтызаваў і драматызаваў танцы — мазурку, паланэз, вальс; пераўтварыў скерца ў самастойны твор. Абагаціў гармонію і фартэпіянную фактуру, спалучаў класічнасць формы з меладычным багаццем і фантазіяй.
Сярод яго твораў 2 канцэрты (1822, 1830), 3 санаты (1822—1844), фантазія (1841), 4 балады (1835—1842), 4 скерца (1832—1842), экспромты, накцюрны, эцюды і іншыя творы для фартэпіяна; песні. У яго фартэпіянным выкананні глыбіня і шчырасць пачуццяў спалучаліся з вытанчанасцю, тэхнічнай дасканаласцю.
Шапен — кампазітар, надзвычай папулярны для выканання сярод піяністаў. Кожны, хто мае хоць нейкае дачыненне да ігры на фартэпіяна, сутыкаецца з праблемай інтэрпрэтацыі твораў Шапена.
Раз на пяць гадоў у Варшаве адбываецца Міжнародны конкурс піяністаў імя Шапена, на якім выконваюцца выключна творы гэтага кампазітара, адзін з найпрэстыжнейшых у свеце. За доўгую гісторыю гэты конкурс адкрыў імёны найвыбітнейшых піяністаў, такіх як Марта Аргерыч, Маўрыцыа Паліні (англ.: Maurizio Pollini), Крысціян Цымерман (англ.: Krystian Zimerman), Іва Пагарэліч (англ.: Ivo Pogorelić), Фу Ц'Онг (англ.: Fou Ts'ong).
Remove ads
Ува ўсіх творах Шапена выкарыстоўваецца фартэпіяна. Большасць кампазіцый напісаныя для фартэпіяна сола, маюцца таксама творы для фартэпіяна з скрыпкай, віяланчэллю і з аркестрам. Захавалася каля 230 твораў Фрыдэрыка Шапена, некаторыя юнацкія творы загубленыя.
Творы для фартэпіяна сола
Балады
- Балада соль мінор, тв.23 (створаная 1835-36)
- Балада Фа мажор, тв.38 (1836-39)
- Балада Ля-бемоль мажор, тв.47 (1841)
- Балада фа мінор, тв.52 (1942-43)
Эцюды
- 12 Эцюдаў, тв.10 (1829-32)
- 12 Эцюдаў, тв.25 (1832-36)
- 3 Новыя Эцюды (1839)
Фантазіі
- Фантазія фа мінор, тв.49
- Паланэз-фантазія Ля-бемоль мажор, тв.61
Накцюрны (усяго 21)
- Op. 9 b-moll, Es-dur, H-dur (1829—1830)
- Op. 15 F-dur, Fis-dur (1830—1831), g-moll (1833)
- Op. 27 cis-moll, Des-dur (1834—1835)
- Op. 32 As-dur (1836—1837)
- Op. 37 № 2 G-dur (1839)
- Op. 48 c-moll, fis-moll (1841)
- Op. 55 f-moll, Es-dur (1843)
- Op. 62 № 1 H-dur,№ 2 E-dur (1846)
- Op. 72 e-moll (1827)
- Op. posth. cis-moll (1830), c-moll
Экспромты
Мазуркі
- Op. 6 — 4 мазуркі: fis-moll, cis-moll, E-dur, es-moll (1830)
- Op. 7 — 5 мазурак: B-dur, a-moll, f-moll, As-dur, C-dur (1830—1831)
- Op. 17 — 4 мазуркі: B-dur, e-moll, As-dur, a-moll (1832—1833)
- Op. 24 — 4 мазуркі: g-moll, C-dur, A-dur, b-moll
- Op. 30 — 4 мазуркі: c-moll, h-moll, Des-dur, cis-moll (1836—1837)
- Op. 33 — 4 мазуркі: gis-moll, D-dur, C-dur, h-moll (1837—1838)
- Op. 41 — 4 мазуркі: cis-moll, e-moll, H-dur, As-dur
- Op. 50 — 3 мазуркі: G-dur, As-dur, cis-moll (1841—1842)
- Op. 56 — 3 мазуркі: H-dur, C-dur, c-moll (1843)
- Op. 59 — 3 мазуркі: a-moll, As-dur, fis-moll (1845)
- Op. 63 — 3 мазуркі: H-dur, f-moll, cis-moll (1846)
- Op. 67 — 4 мазуркі: G-dur, g-moll, C-dur, № 4 a-moll 1846 (1848?)
- Op. 68 — 4 мазуркі: C-dur, a-moll, F-dur, № 4 f-moll (1849)
Паланэзы
- Op. 26 № 1 cis-moll; № 2 es-moll(1833—1835)
- Op. 40 № 1 A-dur (1838); № 2 c-moll (1836—1839)
- Op. 44 fis-moll (1840—1841)
- Op. 53 As-dur (Гераічны) (1842)
- Op. 61 As-dur, «Паланэз-фантазія» (1845—1846)
- WoO. № 1 d-moll (1827); № 2 B-dur (1828); № 3 f-moll (1829)
Прэлюдыі
- 24 Прэлюдыі, тв.28 (1836-39)
- Прэлюдыя до-дыез мінор, тв.45 (1841)
- Прэлюдыя Ля-бемоль мажор (1834, апублікаваная ў 1918)
Ронда
Скерца
- Op. 20 h-moll (1831—1832)
- Op. 31 b-moll (1837)
- Op. 39 cis-moll (1838—1839)
- Op. 54 E-dur (1841—1842)
Санаты
- Саната для фартэпіяна до мінор, тв.4 (1828)
- Саната для фартэпіяна сі-бемоль мінор, тв.35 (1837-39)
- Саната для фартэпіяна сі мінор, тв.58 (1844)
Вальсы
- Op. 18 «Вялікі бліскучы вальс» Es-dur (1831)
- Op. 34 № 1 «Бліскучы вальс» As-dur (1835)
- Op. 34 № 2 a-moll (1831)
- Op. 34 № 3 «Бліскучы вальс» F-dur
- Op. 42 «Вялікі вальс» As-dur
- Op. 64 № 1 Des-dur (1847)
- Op. 64 № 2 cis-moll (1846—1847)
- Op. 64 № 3 As-dur
- Op. 69 № 1 As-dur
- Op. 69 № 10 B-moll
- Op. 70 № 1 Ges-dur
- Op. 70 № 2 f-moll
- Op. 70 № 2 Des-dur
- Op. posth. e-moll, E-dur, a-moll
Творы для фартэпіяна з аркестрам
- Варыяцыі на тэму Моцарта Là ci darem la mano Сі-бемоль мажор, тв.2 (1827)
- Фантазія на польскія тэмы Ля мажор, тв.13 (1828)
- Rondo à la Krakowiak Фа мажор, тв.14 (1828)
- Канцэрт №1 мі мінор, тв.11 (1830)
- Канцэрт №2 фа мінор, тв.21 (1829—1830)
- Andante Spianato і Вялікі бліскучы паланэз Мі-бемоль мажор, тв.22 (1830—1831)
Remove ads
- Часам у крыніцах, часцей за ўсё польскамоўных, сустракаецца транскрыпцыя Szopen, см. напр. Sikorski J. Wspomnienie Szopena. / Biblioteka Warszawska t. 4, z. 108, 1849. s. 510-559; Przybyszewski S. Szopen a naród. — Kraków.: Spółka nakł. "Książka", 1910; Paderewski I. J. Szopen. — Warszawa: Muzyka, 1926; Gliński M. Szopen: monografja zbiorowa. — Warszawa: Muzyka, 1932 и др.
- Zamoyski A. Chopin — 1979.
- Archivio Storico Ricordi — 1808. Праверана 3 снежня 2020.
- Frédéric Chopin // Internet Broadway Database — 2000. Праверана 9 кастрычніка 2017.
- Itaú Cultural Frédéric Chopin // Enciclopédia Itaú Cultural — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7 Праверана 9 кастрычніка 2017.
- Catalog of the German National Library Праверана 1 мая 2024.
- Французскае напісанне прозвішча — Chopin — вынікае з прозвішча яго бацькі, француза па нацыянальнасці, см. Wincenty Łopaciński Chopin, Mikołaj / Polski słownik biograficzny, vol. III. — Kraków.: Polska Akademia Umiejętnosści, 1937, pp. 426-27.
- Аднак Фрыдэры́ка Францішэ́ка Шапэ́на, Польский язык. Методические указания (Ударение), Музыкальная шкатулка от Шопена Архівавана 27 верасня 2011.
- oldict.com Online Dictionary(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 19 кастрычніка 2011. Праверана 27 студзеня 2015.
- Zdzisław Jachimecki, "Chopin, Fryderyk Franciszek, " Polski słownik biograficzny, vol. III, 1937, p. 420.
- Запіс аб хрышчэнні Шапена (па-лацінску, датаваны 23 красавіка), прыход святога Роха ў Брохаве, Польшча, падае 22 лютага за дату нараджэння Шапена: http://diaph16.free.fr/chopin//actenaissancechopin.png
- Barbara. Life / Biography — general outline (англ.). Fryderyk Chopin Society. Праверана 26 лютага 2010.
- Bibliothèque Polonaise de Paris: https://web.archive.org/web/20161221001556/http://www.bibliotheque-polonaise-paris-shlp.fr/index.php?id_page=210 (French)
- Selected Correspondence of Fryderyk Chopin, abridged from Fryderyk Chopin's correspondence, collected and annoted by Bronislaw Edward Sydow, translated by Arthur Hedley, McGraw-Hill, 1963, p. 116
- Архівавана 28 мая 2010. Fryderyk Chopin Information Centre.
- Jachimecki, p. 420.
- Benita Eisler, Chopin's Funeral, Abacus, 2004, p. 29
- Bauer, Marion. Music Through the Ages — A Narrative for Student and Layma. — Books.google.com, March 2007. — P. 248. — ISBN 9781406739411.
- Hedley, Encyclopædia Britannica, p. 263.
- Ambroży Mieroszewski's portrait of Wojciech Żywny, 1829 Архівавана 3 верасня 2009..
- Artur Szklener, «Fryckowe lato: czyli wakacyjne muzykowanie Chopina» («Fritz's Summers: Chopin's Musical Vacations»), Magazyn Chopin: Miesięcznik Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina (Chopin Magazine: Monthly of the Fryderyk Chopin National Institute), no. 4, 2010, p. 8.
- http://en.chopin.nifc.pl/chopin/persons/detail/id/6608 Архівавана 28 кастрычніка 2012.
- Jan Zygmunt Jakubowski, ed., Literatura polska od średniowiecza do pozytywizmu (Polish Literature from the Middle Ages to Positivism), pp. 514-15.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads