Фландрыя (графства)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Фландрыя.

Фландрыя (нідэрл.: Graafschap Vlaanderen, фр.: Comté de Flandre, з.-флам.: Groafschap Vloandern) — сярэдневяковае графства, межы якога ўвесь час аспрэчваліся ў ваенных сутыкненнях паміж 866 годам (год стварэння) і 1384 годам (дата смерці апошняга фламандскага графа Людовіка II Мальскага). У XV стагоддзі — уваходзіла ў склад герцагства Бургундскага, затым — частка Габсбургскіх Нідэрландаў. Заходнія тэрыторыі Фландрыі былі заваяваны французамі пры Францыску I і Людовіку XIV.

Гістарычная дзяржава
Графства Фландрыя
нідэрл.: Graafschap Vlaanderen фр.: Comté de Flandre
Герб Сцяг
Графства Фландрыя каля 1350 года
<   > 862 — 1795
Сталіца	Бругэ, пазней Гент
Рэлігія	Рымска-каталіцкая царква Пратэстанцтва
Форма кіравання	манархія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Як палітычная адукацыя Фландрыя афіцыйна спыніла існаванне з захопам французамі Аўстрыйскіх Нідэрландаў у 1795 годзе.

Да ўзнікнення графства

У старажытныя часы Фландрыя была населена кельцкімі плямёнамі (белгі) — марынамі, атрэбатамі, менаніямі; пасля заваявання Галіі Цэзарам належала да рымскай правінцыі Belgica secunda. Рымскае валадарства пакінула значна менш прыкметныя сляды ў паўночнай частцы Галіі, чым у сярэдняй і асабліва ў паўднёвай.

Нашэсце германцаў на Фландрыю пачалося рана; у пачатку IV стагоддзя саксонскія і франкскія плямёны сталі патроху засяляць краіну з поўначы (морам) і з усходу; да VI стагоддзя германскае звычаёвае права канчаткова замацавалася ў краіне. У этнаграфічным плане раманскі элемент захаваўся толькі ў паўднёва-ўсходняй частцы Фландрыі; поўнач і паўднёвы захад сталі германскімі.

Калі Хлодвіг заснаваў на развалінах рымскай дзяржавы сваё каралеўства, рака Ліс (Lys), якая з’яўляецца прытокам Шэльды і працякае па Фландры, стала мяжой паміж Аўстразіяй і Нейстрыяй. У краіне пачало распаўсюджвацца хрысціянства, але першапачаткова яго поспехі былі вельмі невелікімі.

Назвы Фландрыя (Fleanderland) і фламандцы (flamings) з’яўляюцца ў Меравінгскую эпоху; так называлася першапачаткова толькі марское ўзбярэжжа, сучасная вобласць Бругэ і Слёйса. Флемінгі (літаральна — выгнаннікі) — саксонскае насельніцтва Паўночнай Фландрыі; тут ужо існавалі зародкі грамадскасці і квітнела спрадвечна германская форма інтэрнату — гільдыі, з якой дарэмна спрабавалі змагацца капітулярыі каралінгскіх каралёў.

Карл Вялікі, спрабуючы падпарадкаваць і гэту правінцыю агульным дзяржаўным законам, стварыў у 792 годзе пасаду «ляснічага Фландрыі», які не толькі абавязаны быў кіраваць яе багатымі лясамі, але таксама падтрымліваць пакору жыхароў; гэта апошняя задача выклікала вялікія цяжкасці, і хронікі нездарма шмат пішуць пра сутыкненні ляснічых з вольналюбівым народам.

У часы валадарання Людовіка Набожнага на фламандскіх берагах з’яўляюцца нарманы; сустрэўшы толькі нязначнае супраціўленне, яны падымаюцца па рэках углыб краіны і спусташаюць яе. Гэта акалічнасць прымусіла паклапаціцца пра больш найдзейную абарону: старыя гарады, разбураныя германскімі набегамі, сталі зноў адбудоўвацца; умацоўваліся манастыры (напрыклад манастыр у Генце, заснаваны знакамітым Эгінардам); але пакуль не было цэнтральнай улады ў краіне, усе гэтыя меры не маглі абараніць ад нарманскай небяспекі.

Утварэнне Фландрскага графства

Французскае каралеўства ў пачатку кіравання Гуга Капета (987 год)

Заснаванне фландрскага графства Балдуінам Жалезнай Рукой (862 год) стала прамым адказам на тагачасную сітуацыю. Уладанні Балдуіна займалі не ўсю тэрыторыю Фландрыі; за 20 гадоў да заснавання ім лініі графаў фландрскіх паводле Вердэнскага дагавора (843 год) паўднёва-ўсходняя частка краіны адышла да Германіі. Новае графства ўтварылася на французскай тэрыторыі.

Валадаранне Балдуіна I і яго найбліжэйшых пераемнікаў (Балдуін II, 879—918 гады; Арнульф I Вялікі, 918—966 гады; яго сын Балдуін III, на карысць якога Арнульф адмовіўся ад прастола, памёр пры яго жыцці; Арнульф II, 966—989 гады) напоўнена эпізодамі, звычайнымі для ранняй феадальнай эпохі: міжусобіцамі, барацьбой з нарманамі, з каралём Францыі, з суседнімі баронамі і, галоўным чынам, з герцагамі Нармандыі.

Новую эру адкрывае валадаранне Балдуіна IV Барадатага (989—1036 гады). Пры ім і пры яго пераемніках (Балдуін V, 1036—1067 гады; Балдуін VI, 1067—1070 гады) у краіне патроху сціхае ваенная смута; развіваюцца гандаль і прамысловасць, чаму спрыяюць як геаграфічнае становішча Фландрыі, так і прадпрымальны характар яе жыхароў; ускладняецца гарадское жыццё, паміж гараджанамі завязваюцца разнастайныя сувязі.

У 1049 годзе Балдуіну V удалося адняць у Германіі частку Брабанта, якую потым называлі «Імперскай Фландрыяй». Затое ад Фландрыі за гэты час аддзяліліся графы Камбрэзскі, Булонскі, Сен-Поль і Гінскі. Пры Балдуіне V аўтарытэт графаў Фландрскіх стаяў у Францыі вельмі высока. Кароль Генрых I, паміраючы, прызначыў Балдуіна апекуном свайго сына Філіпа. Балдуін завяшчаў прастол свайму другому сыну, Балдуіну VI. Старэйшы сын Роберт, па мянушцы Фрыз, быў гэтым вельмі пакрыўджаны, і, калі яго брат памёр, ён выступіў супраць удавы Балдуіна VI і яго малалетняга сына, яго актыўна падтрымлівалі гараджане. Ён стаў графам пасля больш як трохгадовай барацьбы.

Хрысціянізацыя Фландрыі і наступная гісторыя

У часы валадарання Роберта I (Фрыза) (1071—1092 гады) Фландрыя канчаткова стала хрысціянскай краінай; да яго месцамі яшчэ трымаліся язычніцкія звычаі.

У 1071 годзе адбылася бітва пры Каселі паміж законным спадчыннікам Бадуэна VI, яго сынам Арнульфам, падтрыманым французскім каралём Філіпам I і Робертам, братам нябожчыка. Бітва скончылася паражэннем Арнульфа і ўлада надоўга перайшла ў рукі Роберта і яго нашчадкаў. Брату Арнульфа засталося графства Эно (Генегау).

Сын Роберта, Роберт II (1092—1109 гады), быў адным з лепшых рыцараў свайго часу; ён удзельнічаў у першым крыжовым паходзе, а пасля вяртання стаў наладжваць адносіны з Генрыхам I Англійскім, шукаючы саюзнікаў супраць французскага караля і графа Эно. Дзякуючы сяброўскім адносінам з Англіяй пры Роберце II пачалася масавая эміграцыя фламандцаў у Англію, куды яны беглі ад пагібельных перыядычных паводак.

Пасля Бадуэна VII (1109—1119 гады) графам Фландрскім стаў дацкі прынц Карл Добры (1119—1127 гады). Ён перамог іншых прэтэндэнтаў і ўсталяваў поўны спакой у краіне. Пры ім Фландрыя зрабіла велізарны крок наперад у вобласці культурнага развіцця. Рэпутацыя Карла была такая, што яму прапанавалі кароны Іерусалімскага каралеўства і Свяшчэннай Рымскай імперыі. Ён удала спраўляўся са знешнімі ворагамі, але яго становішча ўнутры графства было нетрывалым. Ён кіраваў строга, не быў схільным адмаўляцца ад сваіх прэрагатыў; да гарадоў, якія ў той час ужо паспелі накапіць вялікія багацці і імкнуліся да свабоды, ён адносіўся недаверліва і таму стаў вельмі непапулярным. Змова гараджан у Бругэ, да якой далучыліся і некаторыя бароны, паклала канец яго кіраванню.

Пасля яго забойства ў справы Фландрыі ўмяшаўся французскі кароль, дзякуючы ўплыву якога ўлада перайшла да нарманскага прынца Вільгельму Клітану, унука Вільгельма Заваёўніка і сына Роберта III Нармандскага.

Французскі стаўленік не прыйшоўся фламандцам да спадобы, якіх гандлёвыя інтарэсы ўсё больш прывязвалі да Англіі. У вайне за фламандскую спадчыну Вільгельм быў забіты, і графам стаў Цьеры Эльзаскі (1128—1168 гады), прыхільнік Англіі. Ён удзельнічаў у другім крыжовым паходзе і, акрамя таго, яшчэ тры разы здзяйсняў паходы на Усход.

Сын Цьеры, Філіп (1168—1191 гады), стаў яшчэ цясней збліжацца з Англіяй, асабліва з тых часоў як дзеянні Філіпа II Аўгуста станавіліся ўсё больш і больш агрэсіўным. У 1182 годзе Філіп са сваімі фламандцамі ўварваўся нават у межы Францыі; вайна доўжылася да 1186 года.

Замак графаў Фландрыі, пабудаваны пры Філіпе I у Генце

Пасля смерці Філіпа графства Фландрскае перайшло да Бадуэна VIII Генегаўскага (1191—1194 гады), нашчадка старэйшай галіны роду Фландрскіх графаў. Сын апошняга, Балдуіне IX (1194—1202 гады) прыняў удзел у чацвёртым крыжовым паходзе, быў выбраны імператарам Лацінскай імперыі (1204 год) і ў наступным годзе, узяты ў палон пры Адрыянопалі, быў закатаваны балгарамі.

Спадчынніца Генегау і Фландрыі, Іаана, аддала сваю руку Фердынанду Партугальскаму (1211 год). Пры ім адбылося рашучае для Фландрыі сутыкненне з Філіпам-Аўгустам; у саюзе з Англіяй і Германіяй Фердынанд пачаў вайну, аддаў сваю краіну на спусташэнне непрыяцелю, падзяліў паражэнне саюзнікаў пры Бувіне (1214 год) і патрапіў у палон да Філіпа. Паводле дагавораў, якія склала з Філіпам Іаана, Фландрыя павінна была выплаціць велізарную кантрыбуцыю, адмовіцца ад Артуа, зрыць лепшыя крэпасці і пакінуць некаторыя ў руках Францыі. Фердынанд быў выпушчаны з палону ў 1226 годзе і памёр у 1233 годзе. Іаана кіравала краінай да 1244 года і перадала прастол сваёй сястры Маргарыце (1244—1280 гады). Гэты час быў адзначана міжусобіцамі паміж яе дзецьмі ад двух шлюбаў, Авенамі і Дамп’ерамі. Вынікам гэтых смут быў падзел Фландрыі і Генегау: першая дасталася яе малодшаму сыну ад другога шлюбу, Гі дэ Дамп'еру (1280—1305 гады).

Паражэннем пры Бувіне ўплыву Англіі быў нанесены моцны ўдар, у апошнія гады кіравання Іаана Беззямельнага і ў час смут пасля яго смерці Англія не магла па-ранейшаму падтрымліваць Фландрыю. Міжусобная барацьба таксама спрыяла ўзмацненню французскага ўплыву і зменым у адносінах графаў і гарадоў. Французскія каралі і асабліва Людовік IX Святы ўмешваліся ў фламандскія справы, падтрымліваючы ўладу графаў. Гарады, звязаныя з Англіяй эканамічнымі інтарэсамі, не маглі глядзець спакойна на паварот у палітыцы графаў.

Пачатак узмацнення фламандскіх гарадоў адносіцца да эпохі вайны за фламандскую спадчыну 1127—1128 гады. І Вільгельм, і Цьеры, каб заручыцца іх падтрымкай, раздавалі ім хартыі і прывілеі. З гэтага часу Бругэ, Гент, Іпр, Ліль, Сент-Амер, Камбрэ і іншыя гарады пачынаюць умешвацца ў палітыку, асабліва вялікім быў уплыў трох першых гарадоў, самых багатых і магутных. Яны прынеслі перамогу Цьеры, і паколькі з узыходжаннем апошняга і аж да пачатку XIII стагоддзя палітыка Фландрыі была праанглійскай, то паміж гарадамі і графамі існавала поўная згода. Графы раздавалі прывілеі, гарады гандлявалі з Англіяй і багацелі яшчэ больш. Іх унутраны лад канчаткова замацаваўся; гэта было найтыповае патрыцыянскае кіраванне, у якім рамеснікі былі цалкам пазбаўлены палітычных правоў.

Графу Гі дэ Дамп'еру такое становішча спраў не падабалася. Абапіраючыся на незадаволеных рамеснікаў, ён пачаў барацьбу з гарадской арыстакратыяй. Фламандскія камуны пажаліліся на графа Філіпу Прыгожаму, які прыняў іх бок і ўступіў у саюз з заклятым ворагам Дамп’ера, графам Генегау. Дамп’еру не заставалася нічога, як ізноў вярнуцца да саюза з Англіяй. Гэта было раўнасільна абвяшчэнню вайны. Французская армія ўварвалася ў Фландрыю, радасна сустрэтая гарадамі, якія без супраціўлення выносілі Філіпу ключы ад варотаў. Дамп’ер здаўся ў палон, і краіна фактычна страціла сваю самастойнасць (1300 год).

Прыгнёт французаў выклікаў у 1302 годзе паўстанне рамеснікаў; у Бругэ былі выразаны ўсе французы, а пры Куртрэ фламандцы разграмілі французскую армію. Гі памёр падчас падрыхтовак Філіпа да новай экспедыцыі (1305 год). Фламандцы былі разбіты і прымушаны заключыць мір у Аці (1305 год), паводле якога тэрыторыі Ліля, Дуэ і некаторых іншых гарадоў часова адышлі да Францыі.

Нідэрланды ў XIV стагоддзі

Аднак перамога французаў не магла знішчыць уладу дробнай буржуазіі, якая працягвала цягнуцца да Англіі і адносілася ўсё больш і больш варожа да сваіх граф, верным Францыі. Сын Гюі Дамп’ера, Роберт III, валадарыў нядоўга.

Яго пераемнік, Людовік I Неверскі, патрапіў у палон да гараджан. Вызваліўшыся, ён прынёс на сваіх падданых скаргу Філіпу VI, які толькі што ўзыйшоў на прастол. Наступствам гэтага стала новае ўварванне французаў у краіну і паражэнне фламандцаў пры Каселі (1328 год). Людовік, якога становішча рэчаў усё цясней прывязвала да Францыі, з пачаткам Стагадовай вайны парваў з Англіяй і загадаў арыштаваць усіх англійскіх купцоў, што знаходзіліся ў яго ўладаннях (1336 год). Эдуард III у адказ арыштаваў фламандцаў, якія былі ў Англіі, і забараніў вываз поўсці ў Фландрыю. Для фламандскіх гараджан гэта забарона азначала поўнае спусташэнне.

Гараджане паўсталі супраць графа. Генцкі півавар Якаў ван Артэвелдэ стаў на чале руху; гараджане заключылі гандлёвы дагавор з Англіяй, захоўваючы ў той жа час адносіны з Францыяй. Паездка Артэвелдэ ў Англію ўвянчалася поспехам: дастаўка поўсці аднавілася ў 1338 годзе. Калі пачаліся ваенныя дзеянні, Артэвелдэ заключыў з Эдуардам ваенны саюз, які прынёс Англіі вялікую карысць. У той час, як Людовік Неверскі біўся ў шэрагах французскага рыцарства (ён паў у бітве пры Крэсі), фламандскія флот і войска гараджан дапамагалі англічанам. Але папулярнасць Якава Артэвелдэ і ўведзенага ім дэмакратычнага рэжыму стала хутка падаць. Паўстанне 1345 года паклала канец яго панаванню: ён быў забіты, гарадскія парадкі зноў былі рэфармаваны шляхам кампрамісу паміж патрыцыямі і рамеснікамі.

Спадчынніку Людовіка Неверскага, Людовік дэ Маль удалося аб’яднацца вакол сябе ўсе гарады, акрамя Гента. Апошні быў абложаны, але гараджане, пад правадырствам аднаго з сыноў Артэвелдэ, Філіпа, разбілі войска графа; кіраўніцтва фламандскай палітыкай ізноў перайшло ў рукі Гента, і зноў Фландрыя стала збліжацца з англічанамі.

Пасля Людовіка Мальскага Фландрыю атрымала ў спадчыну яго дачка Маргарыта з зяцем, герцагам бургундскім Філіпам Смелым. Для заваявання краіны бургундская войска ўварвалася ў яе, разбіла фламандцаў пры Роазебеку і жорстка пакарала некаторыя гарады; Гент выстаяў з дапамогай англічан, таму Філіпу Смеламу прыйшлося заключыць з ім дагавор і абвясціць усеагульную амністыю (1385 год).

Пра далейшую гісторыю Фландрыі гл. Бургундыя, Нідэрланды, Іспанія, Францыя, Бельгія.

Гл. таксама

• Фландрыя, гістарычная вобласць
• Фламандскі рэгіён
• Гісторыя Бельгіі
• Гісторыя Нідэрландаў

Бібліяграфія

• Пры напісанні артыкула выкарыстаны матэрыял з Энцыклапедычнага слоўніка Бракгаўза і Эфрона (1890—1907).
• Kervyn de Lettenhove, «Histoire de Flandre, 792—1792» (6 тт., 1847—1850);
• Warnkönig, «Flandrische Staats- und Rechtsgeschichte» (3 т., 1835—39);
• Poullet, «Histoire politique nationale» (1882—1892, 2 изд.);
• Vanderkindere, «Introduction à l’histoire des institutions de la Belgique au moyen âge»; его же, «Siècle des Artevelde» (1879);
• Wauters, «Libertés communales» (1878).

Спасылкі

• Карта Фландрыі і Францыі ў 987
• Карта Фландрыі і Францыі ў 1280
• Карта Фландрыі ў 1369
• Адсканаваная кніга: Фламандскі фальклор з 400 па 1650 гг.
• Фламандскае графства Архівавана 30 верасня 2007. (бельгійскі партал)