Remove ads
Ру́ска-япо́нская вайна́ (яп.: 日露戦争, 27 студзеня (9 лютага) 1904 — 23 жніўня (5 верасня) 1905) — вайна паміж Расійскай і Японскай імперыямі за кантроль над Маньчжурыяй і Карэяй. Стала — пасля перапынку ў некалькі дзясяткаў гадоў — першай вялікай вайной з ужываннем найноўшай зброі: дальнабойнай артылерыі, браняносцаў, мінаносцаў.
| Руска-японская вайна | |||
|---|---|---|---|
 Верх: Крэйсер «Палада» пад абстрэлам у гавані Порт-Артура. Злева па гадзіннікавай стрэлцы: японская пяхота на мосце праз раку Ялу, руская кавалерыя пад Мукдэнам, «Вараг» і «Карэец» у Чэмульпа, рускія салдаты стаяць над траншэяй з забітымі японскімі салдатамі падчас аблогі Порт-Артура. | |||
| Дата | 27 студзеня (9 лютага) 1904 — 23 жніўня (5 верасня) 1905 | ||
| Месца | Маньчжурыя, Жоўтае мора, Японскае мора, Сахалін | ||
| Прычына | сутыкненне зон уплыву Расійскай і Японскай імперый у Карэі і Маньчжурыі | ||
| Вынік | Перамога Японіі, Портсмуцкі мірны дагавор | ||
| Змены | анексія Японіяй паўвострава Люйшунь і Паўднёвага Сахаліна | ||
| Праціўнікі | |||
|
|||
| Камандуючыя | |||
|
|||
| Сілы бакоў | |||
|
|||
| Страты | |||
|
|||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||
.svg){kind=small}
На першым месцы ва ўсёй рускай палітыцы першай паловы валадарання імператара Мікалая II стаялі пытанні Далёкага Усходу — «вялікая азіяцкая праграма»: падчас сваёй сустрэчы ў Рэвелі з імператарам Вільгельмам II рускі імператар прама сказаў, што разглядае ўмацаванне і ўзмацненне ўплыву Расіі ў Усходняй Азіі як задачу менавіта свайго кіравання.
Асноўнай перашкодай да рускай перавагі на Далёкім Усходзе была Японія[2][3], непазбежнае сутыкненне з якой Мікалай II прадбачыў і рыхтаваўся да яго як у дыпламатычным, так і ў ваенным плане. Зроблена было нямала: пагадненне з Аўстрыяй і паляпшэнне адносін з Германіяй забяспечвала рускі тыл; будаўніцтва Сібірскай дарогі і ўзмацненне флоту забяспечвалі матэрыяльную магчымасць барацьбы. Аднак у рускіх урадавых колах была моцнай і надзея на тое, што страх перад сілай Расіі ўтрымае Японію ад прамога нападу[3].
Пасля Рэстаўрацыі Мэйдзі ў 1868 годзе, правёўшы маштабную мадэрнізацыю эканомікі краіны, Японія да сярэдзіны 1890-х гадоў перайшла да палітыкі знешняй экспансіі, у першую чаргу ў геаграфічна блізкай Карэі. Натыкнуўшыся на супраціўленне Кітая, Японія падчас япона-кітайскай вайны (1894—1895) нанесла Кітаю разгромнае паражэнне. Сіманасекскі дагавор, падпісаны па выніках вайны, зафіксаваў адмову Кітая ад усіх правоў на Карэю і перадачу Японіі шэрагу тэрыторый, уключаючы Ляадунскі паўвостраў у Маньчжурыі. Гэтыя дасягненні Японіі рэзка павялічвалі яе моц і ўплыў, што не адпавядала інтарэсам еўрапейскіх дзяржаў[2], таму Германія, Расія і Францыя дамагліся змянення гэтых умоў: прадпрынятая з удзелам Расіі траістая інтэрвенцыя прывяла да адмовы Японіі ад Ляадунскага паўвострава, а затым і да перадачы яго ў 1898 годзе Расіі ў арэнднае карыстанне. Усведамленне таго, што Расія фактычна адабрала ў Японіі захоплены падчас вайны Ляадунскі паўвостраў, прывяло да новай хвалі мілітарызацыі Японіі, гэтым разам накіраванай супраць Расіі. І гэта нягледзячы на тое, што Японія атрымала ад Расіі за Квантунскі паўвостраў велізарную кампенсацыю — каля 400 млн рублёў срэбрам[4].
У 1903 годзе спрэчка з-за рускіх лясных канцэсій у Карэі і рускай акупацыі Маньчжурыі прывяла да рэзкага абвастрэння руска-японскіх адносін. Нягледзячы на слабасць расійскай ваеннай прысутнасці на Далёкім Усходзе, Мікалай II не пайшоў на саступкі, з прычыны таго, што для Расіі сітуацыя, па яго меркаванні, была прынцыповая: вырашалася пытанне аб выхадзе да незамярзаючых мораў, аб перавазе на велізарнай тэрыторыі на адносна слаба заселеных абшарах Маньчжурыі. Японія імкнулася да поўнага свайго панавання ў Карэі і патрабавала, каб Расія ачысціла Маньчжурыю.[2]. Паводле меркавання даследчыка валадарання імператара Мікалая II прафесара С. С. Ольдэнбурга, пазбегнуць барацьбы з Японіяй Расія магла толькі цаной капітуляцыі і свайго самаўхілення з Далёкага Усходу, і ніякія частковыя саступкі[2], якіх было зроблена нямала (у тым ліку затрымка адпраўлення падмацаванняў у Маньчжурыю), не змаглі не толькі прадухіліць, але нават адтэрмінаваць рашэнне Японіі пачаць вайну з Расіяй, у якой Японія і па сутнасці, і па форме стала нападаючым бокам[3].
У канцы снежня 1903 года Галоўны штаб у дакладной запісцы Мікалаю II абагульніў усю разведвальную інфармацыю: з яе вынікала, што Японія цалкам завяршыла падрыхтоўку да вайны і чакае толькі зручнага выпадку для атакі. Акрамя рэальных доказаў непазбежнасці вайны, руская ваенная разведка змагла ўсталяваць і практычна дакладную дату яе пачатку. Аднак ніякіх экстраных мер з боку Мікалая II і яго атачэння так і не рушыла ўслед. Нерашучасць вышэйшых службовых асоб прывяла да таго, што ніводны з планаў падрыхтоўкі кампаніі супраць далёкаўсходняга суседа, складзеных А. М. Курапаткіным, Я. І. Аляксеевым і Галоўным марскім штабам, не быў ажыццёўлены да канца[5][6].
Раптоўны, без афіцыйнага абвяшчэння вайны, напад японскага флоту на рускую эскадру на знешнім рэйдзе Порт-Артура ў ноч на 27 студзеня (9 лютага) 1904 года прывёў да вываду з ладу некалькіх наймацнейшых караблёў рускай эскадры і забяспечыў бесперашкодную высадку японскіх войскаў у Карэі ў лютым 1904 года. У маі 1904 года, выкарыстоўваючы бяздзейнасць рускага камандавання, японцы правялі высадку сваіх войскаў на Квантунскі паўвостраў і перарэзалі чыгуначнае злучэнне Порт-Артура з Расіяй. Аблога Порт-Артура была распачата японскімі войскамі ўжо да пачатку жніўня 1904 года, а 20 снежня 1904 (2 студзеня 1905) года гарнізон крэпасці быў прымушаны да здачы. Рэшткі рускай эскадры ў Порт-Артуры былі патоплены аблогавай артылерыяй японцаў або падарваны ўласным экіпажам.
У лютым 1905 года японцы прымусілі адступіць рускую армію ў генеральнай бітве пры Мукдэне, а 14 (27) мая 1905 — 15 (28) мая 1905 года ў Цусімскай бітве нанеслі паражэнне рускай эскадры, перакінутай на Далёкі Усход з Балтыкі. Прычыны няўдач рускіх армій і флоту і іх пэўных паражэнняў былі абумоўлены шматлікімі фактарамі, але галоўнымі сярод іх з’явіліся незавершанасць ваенна-стратэгічнай падрыхтоўкі, аддаленасць тэатра ваенных дзеянняў ад галоўных цэнтраў краіны і арміі, надзвычайная абмежаванасць сетак камунікацый і тэхналагічнае адставанне царскай Расіі ад свайго праціўніка[2]. У выніку паражэнняў у гэтай вайне са студзеня 1905 года ў Расіі ўзнікла і развівалася рэвалюцыйная сітуацыя.
Вайна завяршылася Портсмуцкім мірам, які быў падпісаны 23 жніўня (5 верасня) 1905 года і зафіксаваў саступку Расіяй Японіі паўднёвай часткі Сахаліна і сваіх арэндных правоў на Ляадунскі паўвостраў і Паўднёва-Маньчжурскую чыгунку.
Remove ads
- Чарнагорыя абвясціла вайну Японіі, выказаўшы тым самым сваю падзяку за дасягненне Расіяй яе дыпламатычнымі высілкамі незалежнасці краіны па выніках руска-турэцкай вайны 1877—1878 гадоў. Тым не менш, у сілу аддаленасці Чарнагорыя не змагла аказаць істотнай дапамогі Расіі, і яе высілкі былі абмежаваны тымі чарнагорцамі, якія служылі ва ўзброеных сілах Расіі. Пры заключэнні міру пра Чарнагорыю забыліся, і фармальна яна да 2006 года знаходзілася ў стане вайны з Японіяй.
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads