Першая кангалезская вайна

Першая кангалезская вайна — грамадзянская вайна ў Заіры (будучая Дэмакратычная Рэспубліка Конга) 1996—1997 гадоў.

Першая кангалезская вайна
Дата	26 кастрычніка 1996 — 16 мая 1997
Месца	сучасная Дэмакратычная Рэспубліка Конга
Вынік	перамога паўстанцаў
Праціўнікі
Рэспубліка Заір АДСВК
Камандуючыя
Мабуту Сесе Секо Ларан Кабіла
Сілы бакоў
50 000 — 60 000 урадавых вайскоўцаў[1] 57 000 паўстанцаў[2]
Страты
10—15 тыс. забітых 3—5 тыс. забітых
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Перадгісторыя

Асноўны артыкул: Генацыд у Руандзе

У 1994 годзе ў Руандзе прадстаўнікамі народа хуту арганізаваны генацыд тутсі. Калі Руандыйскі патрыятычны фронт, які прадстаўляў апошніх, захапіў уладу ў краіне, больш за мільён хуту беглі ў суседні Заір. Сярод іх было мноства байцоў сіл самаабароны хуту Інтэрахамвэ – галоўных вінаватых генацыду. Заірскі лідар Мабуту Сесе Секо прыняў бок хуту, спадзеючыся з іх дапамогай выціснуць з краіны кангалезскіх тутсі (баньямуленге), якія не раз у мінулым падымалі супраць яго паўстанні^[3].

18 кастрычніка 1996 г. чатыры паўстанцкія рухі аб’ядналіся ў Альянс дэмакратычных сіл за вызваленне Конга, які ўзначаліў Ларан Кабіла^[3].

Ход падзей

Першыя сур’ёзныя баі разгарнуліся 26 кастрычніка 1996 г. вакол горада Увіра. Паўстанцамі на працягу месяца былі ўзятыя галоўныя гарады рэгіёну — Увіра, Букаву, Гома і разгромленыя ўсе лагеры бежанцаў хуту. Танкаў, цяжкай артылерыі і баявой авіяцыі мяцежнікі не мелі^[3].

Мабуту змяніў камандаванне і загадаў пачаць контрнаступленне 21 снежня без папярэдняй падрыхтоўкі. Яно было адбіта, а 2 студзеня 1997 г. паўстанцы ўзялі Бунью. Прэзідэнцкая гвардыя, спецназ ваеннай разведкі, батальён спецаперацый «Цмок» і дэсантны корпус былі адзінымі баяздольнымі часцямі ўрадавай арміі. Разам – 15 тысяч. Астатнія заірскія ўзброеныя сілы і корпус жандараў (разам 100 тысяч) нічога сур’ёзнага з сябе не прадстаўлялі^[4].

20 студзеня пры ўдзеле замежнікаў пачалося наступленне прыхільнікаў Мабуту, але аперацыя правалілася на пачатковым этапе. 2 лютага, пасля цяжкіх баёў, заірскія ўлады страцілі Ватсу, 1 сакавіка — Кінду. 10 сакавіка заірцы атрымалі перамогу, адкінуўшы праціўніка ад Кісангані, але прасоўванне паўстанцаў працягвалася. Хутка ва ўрадавай арміі пачалося павальнае дэзерцірства. 15 сакавіка Кісангані быў захоплены. Пасля яго падзення фронту больш не існавала. Вайна перайшла ў стадыю лакальных сутыкненняў^[4].

16 мая 1997 г. Мабуту склаў з сябе паўнамоцтвы прэзідэнта, і ўрадавыя сілы пакінулі сталіцу. 18 мая Ларан Кабіла абвясціў сябе прэзідэнтам новай краіны – Дэмакратычнай Рэспублікі Конга (ДРК)^[5].

Інтэрвенцыя

Баевікоў неафіцыйна падтрымалі вайскоўцы з Руанды і Уганды^[3]. У сваю чаргу да Мабуту далучыліся Судан^[6] і Чад^[7], а таксама Фронт нацыянальнага вызвалення Конга^[8].

У канцы 1996 і пачатку 1997 да арміі ўладаў далучыліся замежныя найміты, у прыватнасці, «Белы легіён»^[4]. У падраздзяленні служылі грамадзяне такіх краін як Францыя, Вялікабрытанія, Бельгія, Італія, Ангола, Мазамбік, ПАР і Марока^[9]. Аснову складалі сербы, у тым ліку з Рэспублікі Сербская Краіна і Босніі. Сустракаліся таксама расіяне і ўкраінцы^[10]. У баявых місіях падтрымку «Беламу легіёну» аказвала французская разведка DGSE^[9].

У канцы вайны апазіцыя атрымала дапамогу ад Анголы, што адпаведна вымусіла ангольскі паўстанцкі рух УНІТА таксама ўмяшацца, але на баку Мабуту^[3].

Ахвяры

Агульныя чалавечыя ахвяры склалі 250 тыс. загінулымі^[11]. Акрамя таго, 222 тыс. бежанцаў прапалі без вестак^[12].

Наступствы

Новы прэзідэнт Заіра Кабіла вырашыў адхіліць былых саюзнікаў ад улады. 27 ліпеня 1998 г. ён заявіў, што высылае з краіны ўсіх замежных ваенных і грамадзянскіх чыноўнікаў (пераважна тутсі) і расфарміроўвае падраздзяленні кангалезскай арміі, якія ўкамплектаваны асобамі некангалезскага паходжання, абвінаваціўшы іх у намеры «аднавіць сярэднявечную імперыю тутсі» (Тутсіленд).

Гэтыя падзеі выклікалі Другую кангалезскую вайну. Яна стала адной з самых кровапралітных у сусветнай гісторыі і самым смяротным канфліктам з часоў Другой сусветнай^[13].