Кіеўская мітраполія (грэч. Μητρόπολις Κιέβου, укр.: Київська митрополія) — праваслаўная мітраполія з цэнтрам у Кіеве, якая ўваходзіла ў склад Усяленскага патрыярхату Канстанцінопаля[1] пасля яе ўтварэння ў 988 годзе ў выніку хрышчэння Русі Уладзімірам Святаславічам да 6 студзеня 2019 года, калі яна атрымала Томас аб аўтакефаліі.[2][3][4]
| Кіеўская мітраполія |
|---|
У 1596 г. пад ціскам Рэчы Паспалітай была прынята Берасцейская унія, пасля чаго частка іерархаў пакінула Усяленскі патрыярхат, утварыўшы Рускую уніяцкую царкву ў складзе Каталіцкай царквы. Аднак у 1620 г. дзякуючы патрабаванням украінскага казацтва на чале з гетманам Пятром Канашэвічам-Сагайдачным ва Украіне была адноўлена праваслаўная іерархія.
У 1685 г. Маскоўскі патрыярхат пачаў анексію Кіеўскай мітраполіі Усяленскага патрыярхату, высвяціўшы ў Масковіі Кіеўскага мітрапаліта Гедэона. У 1686 г. праз сімонію Усяленскі Патрыярх Дыянісій IV (пазней быў падвергнуты анафеме) выдаў Сінадальны ліст, у якім даваў права высвячаць Кіеўскага мітрапаліта Маскоўскаму Патрыярху ў парадку аскезы, абранай саборам духавенства і вернікамі яго дыяцэзіі . У абавязковым парадку мітрапаліт Кіеўскі павінен згадваць Усяленскага Патрыярха Канстанцінопальскага як свайго Першаіерарха на любой службе, абвяшчаючы і пацвярджаючы сваю кананічную залежнасць ад Царквы-Маці, але ні адна з гэтых умоў не была выканана. Кіеўская мітраполія фактычна стала адной са звычайных епархій Маскоўскага патрыярхату, калі Пётр I у 1722 г. абраў Варлаама (Ванятовіча) у сане архіепіскапа, а не мітрапаліта. Свяшчэнны Сінод Усяленскага Патрыярхату ў працэсе прадастаўлення Аўтакефаліі Украінскай Царкве на пасяджэнні 11 кастрычніка 2018 г. адмяніў Сінадальны ліст 1686 г. з -за сімоніі і грубага яго парушэння.[5]
З моманту заснавання Кіеўская мітраполія служыла калыскай украінскага хрысціянства для праваслаўных і католікаў. Аўтакефальная Праваслаўная царква Украіны,[6] sui iuris Украінская грэка-каталіцкая царква[7] і паўаўтаномная Украінская праваслаўная царква ў складзе Рускай праваслаўнай царквы абвяшчаюць сябе спадчыннікамі Кіеўскай мітраполіі.[8]
З 1299 года, з прычыны заняпаду Кіева, мітрапаліты Кіеўскія і ўсяе Русі выбіралі сваёй рэзідэнцыяй Уладзімір, а з 1325 года Маскву. Гэта прывяло да паслаблення іх сувязі з гістарычна-культурным ядром дзяржавы і прымусіла галіцка-валынскіх манархаў пачаць працэс утварэння асобнай Галіцкай мітраполіі.
У XIV—XV стагоддзях на ўкраінскія і беларускія землі ў складзе Вялікага Княства Літоўскага распаўсюджвалася духоўная ўлада мітрапалітаў, якія, знаходзячыся ў Маскве, працягвалі ўжываць тытул «мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі». Іх спрабавалі выкарыстаць у сваіх палітычных мэтах маскоўскія князі. Гэта прывяло да стварэння Літоўска-рускай мітраполіі.
У 1352—1362 гадах да вобласці літоўскіх мітрапалітаў (у тым ліку ў 1355—1362 годзе зацверджанага ў Канстанцінопалі) адносіўся і Кіеў. У 1370-я гады зноў было тры мітрапаліты, але да канца стагоддзя вобласці былі зноў аб'яднаны.
Да пачатку XV стагоддзя землі Русі галоўным чынам[9] адносіліся да трох дзяржаў: паўночна-заходнія да Наўгародскай рэспублікі, паўднёва-заходнія землі, уключаючы Кіеў, апынуліся ў складзе Вялікага Княства Літоўскага, а паўночна-ўсходнія — у складзе Вялікага Княства Маскоўскага. Кіраўнікі вялікіх княстваў не толькі жадалі мець «свайго» мітрапаліта, але і былі зацікаўлены ў тым, каб яго ўплыў распаўсюджваўся на ўсе землі, дзе былі праваслаўныя епархіі.
У 1415—1419 гадах дзейнічаў літоўскі мітрапаліт, не зацверджаны ў Канстанцінопалі.
У 1441 годзе ў Маскве быў схоплены і затым бег мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі Ісідар, які прызнаў Фларэнційскую унію. У 1448 годзе саборам рускіх епіскапаў быў выбраны ў Маскве новы мітрапаліт Кіеўскі і ўсяе Русі Іона (магчыма нарачоны яшчэ ў 1436 годзе патрыярхам пры пасвячэнні Ісідара). Прызначэнне Іоны лічыцца пачаткам фактычнай самастойнасці (аўтакефаліі) паўночна-ўсходніх рускіх епархій, хоць і не выклікала пярэчанняў з боку Канстанцінопаля і было прызнана вялікім князем літоўскім Казімірам IV (1451), якія санкцыянавалі падпарадкаванне літоўска-рускіх епархій мітрапаліту Іону[10]. Ісідар толькі ў 1458 годзе адмовіўся ад тытула мітрапаліта Кіеўскага і ўсяе Русі на карысць свайго вучня Рыгора (Балгарына), якога былы канстанцінопальскі патрыярх Рыгор III Мама прызначыў на заходнія рускія землі з кафедрай у Кіеве. Ён і яго пераемнікі сталі насіць тытул мітрапалітаў Кіеўскіх, Галіцкіх і ўсяе Русі. Літоўская мітраполія спыніла сваё існаванне, увайшоўшы ў склад Кіеўскай. Хоць, даволі доўгі час сталіцай мітрапалітаў быў Новагародак, а затым — Вільня.
Пасля смерці Іоны (1461) выбраны ў Маскве мітрапаліт Феадосій і яго пераемнікі сталі насіць тытул мітрапалітаў Маскоўскіх і ўсяе Русі, захаваўшы толькі фармальнае падпарадкаванне Канстанцінопалю.
У 1470 годзе сан Рыгора быў пацверджаны новым Канстанцінопальскім патрыярхам Дзіянісіем I, і ў тым жа годзе наўгародцы злічылі патрэбным адправіць кандыдата на месца памерлага архіепіскапа Іоны на ўзвядзенне ў сан не да маскоўскага мітрапаліта, а да кіеўскага, што стала галоўнай прычынай першага паходу Івана III на Ноўгарад (1471).
У 1569 годзе Вялікае Княства Літоўскае, у выніку Люблінскай уніі, увайшло ў склад Рэчы Паспалітай, страціўшы пры гэтым частку дзяржаўнасці. Паўднёвыя землі княства, уключаючы Валынь і Кіеў, адышлі да Польскай Кароны.
У 1596 годзе была заключана Берасцейская унія іерархаў кіеўскай мітраполіі з Рымска-каталіцкай царквой.
У 1595 годзе большая частка епіскапата і кліру Кіеўскай (заходнерускай) мітраполіі прынялі Берасцейскую унію з рымска-каталіцкай царквой, захаваўшы набажэнства візантыйскай літургічнай традыцыі на царкоўнаславянскай мове.
Да аднаўлення праваслаўнай Кіеўскай мітраполіі ў 1620 годзе, калі праваслаўныя кіеўскія мітрапаліты зноў сталі насіць тытул мітрапаліта Кіеўскага і ўсяе Русі.
У 1620 годзе Іерусалімскі патрыярх Феафан III прысвяціў новага мітрапаліта Кіеўскага і ўсяе Русі (а таксама епіскапаў на іншыя кафедры).
У XVII стагоддзі з працягам пашырэння Маскоўскай дзяржавы на захад і поўдзень, у яго склад на правах аўтаноміі ўвайшлі тэрыторыі левабярэжных епархій Кіеўскай мітраполіі (Кіеўская і Чарнігаўская епархіі), што прывяло да канфлікту, які ўскладняўся барацьбой грэкакатолікаў і праваслаўных у большасці епархій: Луцкай, Львоўскай, Перамышльскай і Магілёўска-Мсціслаўскай. 27 студзеня 1688 года тытул Кіеўскага мітрапаліта быў зменены на «Кіеўскі, Галіцкі і Малой Расіі», што адлюстроўвала фактычны пераход Кіеўскай мітраполіі Канстанцінопальскага патрыярхата ў склад Маскоўскага Патрыярхата.
У сінадальны перыяд Кіеўскія мітрапаліты ператварыліся ў епархіяльных архірэяў Расійскай Царквы з захаваннем мітрапалічага тытула.
Пасля з'яўлення мітрапалітаў у Маскве і афіцыйнага адрачэння ў 1458 годзе мітрапаліта Ісідара ад тытула мітрапаліта Кіеўскага і ўсяе Русі на карысць свайго вучня Рыгора (Балгарына), якога былы канстанцінопальскі патрыярх Рыгор III Мама прызначыў на заходнія рускія землі з кафедрай у Кіеве, кіеўскія мітрапаліты сталі насіць афіцыйны тытул мітрапалітаў Кіеўскіх, Галіцкіх і ўсяе Русі:
- Рыгор Балгарын (1458—1473; да 1470 фларэнційская унія)
- Місаіл Пструч (1475—1480)
- Спірыдон Сатана (каля 1479—1481)
- Сімяон (1481—1488)
- Іона I Глезна (1492—1494)
- Сшчмч. Макарый I Чорт (1495—1497)
- Іосіф Балгарыновіч (30.05.1498-01.05.1500 часовы кір.; 01/09.05.1500-1503 мітрапаліт)
- Іона II (1503—1507)
- Іосіф II Солтан (1507-сакавік 1509 часовы кір.; сакавік 1509—1521 мітрапаліт)
- Іосіф III Русін (1522—1534)
- Макарый II Масквіцянін (да 9 красавіка 1535 часовы кір.; 1 сакавіка 1534—1556 мітрапаліт)
- Сільвестр Белькевіч (1556—1567)
- Іона III Пратасевіч (Астроўскі; 1568—1576)
- Ілья Куча (23 верасня 1577—1579)
- Анісіфор Дзевачка (1579—1589)
- Міхаіл Рагоза (1589—1595) перайшоў ва ўніяцтва
- Ерамія Тысароўскі (1607—1620) месцаахоўнік, Экзарх Рускай царквы
- Іоў Барэцкі (1620—1631)
- Ісая Капінскі (1631—1632)
- Пётр Магіла (1632—1647)
- Сільвестр Косаў (1648—1657)
- Дзіянісій (Балабан) (1658—1663)
- Іосіф (Нелюбовіч-Тукальскі) (1663—1675)
- Антоній (Вінніцкі) (1675—1679)
- Гедэон (Чацвярцінскі) (1685)[11].
- Мітрапаліты Кіеўскія
- "ЗВЕРНЕННЯ Його Всесвятости Вселенського Патріарха Варфоломія І до Українського народу" (PDF). Нація і держава. 29 липня 2008 р. Архівавана з арыгінала (PDF) 7 жніўня 2021. Праверана 08.09.2019.
{{cite news}}: Праверце значэнне даты ў:|accessdate=і|date=(даведка) - Константинополь вирішив позбавити Онуфрія титулу митрополита Київського - документ. nv.ua. Праверана 31 жніўня 2019.
- РІШЕННЯ СИНОДУ: УКРАЇНСЬКА ЦЕРКВА ОТРИМАЄ ТОМОС. Повний текст (укр.). Українська правда. Праверана 31 жніўня 2019.
- Історія Архівавана 25 чэрвеня 2021..- ugcc.church
- Хронологія історії Української Праволсавної Церкви.- orthodox.org.ua/
- Карташев А. В. ИСТОРИЯ РУССКОЙ ЦЕРКВИ Архівавана 5 кастрычніка 2010.
- Пастаўлены без узгаднення з Канстанцінопальскім патрыярхам, якое было атрымана заднім чыслом.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
