From Wikipedia, the free encyclopedia
У III стагоддзі н.э. Рымская цывілізацыя ўступае ў перыяд, названы Крызісам III стагоддзя, які характарызуецца шэрагам крызісных з'яў у эканоміцы, рамястве, гандлю.
| |||
| Прынцыпат (27 да н.э. — 192 н.э.) | |||
| Юліі-Клаўдзіі (27 да н.э. — 68 н.э.) | |||
| Грамадзянская вайна (68—69) | |||
| Флавіі (69—96) | |||
| Антаніны (96—192) | |||
| Бюракратызаваны прынцыпат (193—235) | |||
| Грамадзянская вайна (193—197) | |||
| Северы (193—235) | |||
| Палітычны крызіс (235—284) | |||
| Салдацкія імператары (235—284) | |||
| Гальская імперыя (258—273) | |||
| Пальмірскае царства (262—273) | |||
| Дамінат (з 284) | |||
| Тэтрархія (293—313) | |||
| Грамадзянскія войны (306—323) | |||
| Дынастыя Канстанціна (305—363) | |||
| Дынастыя Валентыніяна (364—378) | |||
| Дынастыя Феадосія (378—395) | |||
| Заходняя Рымская імперыя (395—476) | |||
| Дынастыя Феадосія | |||
| Усходняя Рымская імперыя (Візантыйская імперыя) | |||
| Дынастыя Феадосія (395—457) | |||
| Дынастыя Львоў (з 457) | |||
Пасля забойства апошняга імператара дынастыі Антанінаў Комада ў Імперыі пачынаецца грамадзянская вайна 193—197 гг. Шэраг бачных лідараў абвяшчаюць сябе імператарамі: Пертынакс і Дзідзій Юліян у Рыме, камандуючы дунайскай арміяй Септымій Север, камандуючы сірыйскімі легіёнамі Песцэній Нігер і Клодзій Альбін у Брытаніі. Імператарская ўлада была афіцыйна ўручана сенатам Септымію Северу, які выйшаў з вайны пераможцам і заснаваў імператарскую дынастыю Севераў (193—235 гг.).
Септымій абапіраўся выключна на армію, а рэжым кіравання пры ім ператварыўся ў ваенна-бюракратычную манархію. Знешняя палітыка характарызавалася побач паспяховых войн з Парфіяй (195—199 гг.) і з плямёнамі каледонцаў (208—211 гг.). Пасля смерці імператара яго сын Антанін Каракала (211—217 гг.) забіў свайго брата Гету, заняў прастол, пасля чаго пачаў неапраўданую вайну з парфянамі і быў забіты змоўшчыкамі. Яго пераемнік прэфект прэторыя Макрын (11 красавіка 217—218 гг.) здзейсніў няўдалы паход супраць парфян, з якімі быў складзены невыгодны для рымлян мір. Войска было незадаволена Макрынам; да таго ж яго азіяцкія звычкі і спешчанасць узбуджалі ўсеагульнае ганьбаванне. Цётцы Каракалы, Юліі Мезе, і дзвюм дочкам яе атрымалася схіліць войска да юнага Басіяна (Геліягабала), які і быў абвешчаны імператарам; Меза выдавала яго за пазашлюбнага сына Каракалы. Макрын выслаў супраць яго Ульпія Юліяна, але салдаты забілі апошняга, і ўсё войска, акрамя прэтарыянцаў, перайшло на бок Басіяна. Адбылася бітва пры Антыёхіі, але Макрын, не дачакаўшыся яе зыходу, пусціўся наўцёкі. Салдаты Геліягабала нагналі Макрына ў Халкедоне і прывезлі ў Кападокію. Пры другаснай спробе бегчы ён быў абезгалоўлены.
Макрын абвясціў сваім суправіцелем свайго сына Дыядумена (спачатку з тытулам цэзара, а пазней аўгуста), які быў забіты неўзабаве пасля звяржэння яго бацькі. Пасля Макрына кіраўніком рымскай імперыі стаў сваяк Севераў, які выдаваў сябе за сына Каракалы, сірыйскі жрэц Геліягабал (Элагабал, 218—222 гг.), у сакавіку 222 г. забіты сваімі воінамі. Імператарам стаў 13-гадовы Аляксандр Север (222—235 гг.), пры якім абвастрыўся фінансавы крызіс, а таксама павялічылася пагроза з боку Новаперсідскага царства, якая набірала моц і з якім у 231 г. пачалася вайна. Аляксандр быў забіты бунтаўшчыкамі, што адзначыла пачатак яшчэ глыбейшага палітычнага і сацыяльна-эканамічнага крызісу.
З 235 г. пачаўся перыяд «імператарскай чахарды». Жаданнем вывесці краіну з крызісу, а не насыціцца хароствамі імператарскай улады адрозніваліся Гай Дэцый (249—251 гг.), а таксама арыстакрат Публій Ліцыній Валерыян (253—260 гг.) і яго сын Галіен (253—268 гг.). Аднак і за час іх кіравання актывізаваўся мясцовы сепаратызм, які прывёў да ўлады «дынастыю ілірыйцаў» (гэтыя імператары не былі ў сваяцтве, але ўсе паходзілі з ваеннага саслоўя Ілірыі): Клаўдзій II Гоцкі (268—270 гг.) паклаў пачатак адраджэнню Імперыі, перадаўшы прастол у рукі Луцыя Даміцыя Аўрэліяна (270—275 гг.). Аўрэліян адбіў нашэсце германскіх плямёнаў, аднавіў рымскую адміністрацыю ва ўсходніх правінцыях і падпарадкаваў Гальскую імперыю. Яго ўлада насіла абсалютны характар, што з'явілася перадумовай да далейшага афармлення імперскага дамінату.
«Ілірыйская дынастыя» працягнулася ў кіраванні Марка Аўрэлія Проба (276—282 гг.), які прывёў у парадак імперскую ўладу ў Ілірыі, Фракіі і Малой Азіі. Яго пераемнік Марк Аўрэлій Кар (282—283 гг.) разбіў германцаў, пасля чаго на трон узышоў ілірыец Дыёкл, вядомы пад імем Дыяклетыяна, адзначыўшы пачатак перыяду дамінату (284—476 гг.).
 | Для паляпшэння артыкула пажадана |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
