Джамахіры́я (араб. جماهيرية) — форма грамадскага і дзяржаўнага лада, адрозная ад манархіі і рэспублікі, выкладзеная ў Трэцяй сусветнай тэорыі Муамара Кадафі, у першай частцы Зялёнай кнігі.
Слова «джамахірыя» — неалагізм, створаны шляхам замены ў корані слова «джумхурыя» (рэспубліка) адзіночнага ліку «джумхур» (народ) на множны лік «джамахір» (масы).
У 1969 годзе лівійскі кароль Ідрыс I быў скінуты ў выніку ваеннага перавароту, узначаленага палкоўнікам Муамарам Кадафі. Ён скасаваў каралеўства, на змену якому прыйшла арабская рэспубліка.
У маі 1973 Кадафі ўпершыню публічна выступіў з ідэямі «трэцяй сусветнай тэорыі». Ён адхіліў як ідэі капіталізму з яго эксплуатацыяй чалавека чалавекам, так і савецкі варыянт сацыялізму з яго падначаленнем чалавека дзяржаве. Ён абвясціў, што асноўныя прынцыпы сацыяльнай справядлівасці выкладзены ў Каране і павінны быць адроджаны праз прамы ўдзел работнікаў у кіраванні вытворчасцю і шляхам размеркавання паміж імі ўсяго створанага прадукту[1].
У 1975 годзе Кадафі апублікаваў сваю працу «Зялёная кніга», дзе дэталёва выклаў сутнасць джамахірыі.
Па Кадафі, джамахірыя ёсць найвышэйшая форма дэмакратыі, пры якой улада напрамую належыць народу, ажыццяўляецца прамое народаўладдзе[2]. Дзяржава падзяляецца на мноства камун, якія ўяўляюць сабой самакіравальныя міні-дзяржавы ў дзяржаве, што валодаюць усёй паўнатой улады ў сваёй акрузе, уключаючы размеркаванне бюджэтных сродкаў. Кіраванне камунай ажыццяўляецца першасным народным кангрэсам. У яго ўваходзяць усе члены (жыхары) камуны. Грамадзяне могуць выказаць сваю прапанову на пасяджэнні, удзельнічаць у прыняцці рашэнняў і рэалізацыі ўлады. На кожным першасным народным кангрэсе абіраюцца прадстаўнікі ў гарадскія народныя камітэты (выканаўчыя органы, члены якіх аўтаматычна становяцца дэлегатамі народных кангрэсаў правінцый) і Усеагульны Народны Кангрэс. Ён, будучы вышэйшым заканадаўчым органам, мае права ўносіць у свой парадак дня толькі пытанні, узважаныя пярвічнымі народнымі кангрэсамі. УНК упаўнаважаны абіраць свой пастаянны орган — Генеральны сакратарыят, фарміраваць Вышэйшы Народны Камітэт (урад)[3][4].
У сістэме Джамахірыі адсутнічае цэлы шэраг звычайных для іншых краін палітычных інстытутаў. Так, адной з яе асаблівасцяў з’яўляецца фармальная забарона на дзейнасць наогул любых палітычных партый і адсутнасць канстытуцыі.
2 сакавіка 1977 года на надзвычайнай сесіі Усеагульнага народнага кангрэса (УНК) ў горадзе Себха Лівійская Арабская Рэспубліка была ператворана ў Сацыялістычную Народную Лівійскую Арабскую Джамахірыю (пазней дададзена «Вялікая»). Прававая сфера краіны была часткова ісламізаваная, што стала следствам уплыву розных тэорый ісламскага сацыялізму. Так, яшчэ ў 1972 годзе ў краіне былі ўведзены такія нормы шарыяту як закят, забарона на ліхвярства і пакаранне ў выглядзе ампутацыі рукі ці ногі за разбой або крадзеж. У той жа час Каран абвешчаны «законам грамадства»[5].
Адначасова створаны так званы «рэвалюцыйны сектар» з мэтай «падзелу рэвалюцыі і дзяржавы», які меў задачу «падахвочваць» органы сектара джамахірыі да «ажыццяўлення народаўладдзя» і «падымаць агульны ўзровень свядомасці і адданасці рэвалюцыйным ідэалам». У адрозненне ад народных кангрэсаў, «рэвалюцыйны сектар» быў прадстаўлены невыбарнымі асобамі, прызначанымі зверху. «Рэвалюцыйныя камітэты» («рэўкамы») у асобных населеных пунктах, воінскіх часцях, навучальных установах і г.д. кантралявалі адпаведныя мясцовыя органы сектара джамахірыі, маючы, у тым ліку, карныя функцыі і ўласныя паўваенныя фармаванні («шок-групы» рэўкамаў, «гвардыя джамахірыі», «войскі адпору»). Акрамя іншых задач, рэўкама займаліся таксама назіраннем за грамадскім меркаваннем і наглядам, да чаго было прыцягнута ад 10 да 20% насельніцтва Лівіі. Рэўкамы на месцах, у сваю чаргу, падпарадкоўваліся свайму Цэнтральнаму камітэту, кіраваным «рэвалюцыйным кіраўніцтвам» на чале з лідарам рэвалюцыі Муамарам Кадафі. Такім чынам, хоць фармальна ўлада ў краіне і належала народу, а ніякага кіраўніка дзяржавы не існавала, рэальная ўлада належала нявыбарным рэўкамам[6], а сам Муамар Кадафі, хоць яго становішча ў дзяржаве і напаўафіцыйна, фактычна меў у руках абсалютную ўладу. Як «лідар рэвалюцыі» ён нікім не абіраўся і нікому не быў падсправаздачны[5]. У цэлым ключавую ролю ў дзяржаве гуляла менавіта «рэвалюцыйнае кіраўніцтва»[7].
Выбары ва ўсеагульны народны кангрэс былі таксама падкантрольны рэўкамам; акрамя таго, УНК не меў права заканадаўчай ініцыятывы і быў абавязаны толькі абмяркоўваць прапановы, вылучаныя ніжэйстаячымі народнымі кангрэсамі пад кантролем рэўкамаў. Акрамя таго, лідар рэвалюцыі меў права накласці вета на рашэнні УНК. Усеагульны народны кангрэс быў упаўнаважаны фармаваць Найвышэйшы народны камітэт (урад) таксама толькі па прадстаўленні «рэвалюцыйнага кіраўніцтва».
Хоць у Лівіі і былі забаронены любыя палітычныя партыі, у рэальнасці «рэвалюцыйны сектар» гуляў ролю цалкам аналагічную ролі кіруючай партыі ў аднапартыйных сістэмах[8][9].
У 1988 Усеагульным народным кангрэсам была прынята Вялікая зялёная хартыя правоў чалавека эры Джамахірыі[10].
Адным з пазнейшых эксперыментаў стаў прыняты з 1988 курс на замену рэгулярнай арміі і паліцыі на «ўзброены народ» і «народную міліцыю». У 1989 годзе адменены раней існыя воінскія званні, у 1990 годзе ўтворана добраахвотніцкая «Гвардыя Джамахірыі». Аднак гэтыя эксперыменты на практыцы выліліся толькі ў стварэнне паралельных звычайнай арміі сілавых структур[11].
У 2011 годзе падчас грамадзянскай вайны ў Лівіі быў забіты Муамар Кадафі, а строй джамахірыі зрушаны на рэспубліку.
- Новейшая история Азии и Африки. XX век: в 3 ч. / Под ред. А. М. Родригеса. — М.: Владос, 2001. Ч. 3. С. 192.
- Джамахирия – народовластие, народоправство, власть общества Архівавана 25 красавіка 2021.
- Муаммар Каддафи. Зелёная книга. Часть первая. Решение проблемы демократии (Власть народа). Политический аспект Третьей Всемирной Теории. Архівавана 25 красавіка 2021.
- Мария Чунихина. Что такое Джамахирия? // Аргументы и факты, 21 февраля 2017
- Государственное устройство. Правовая система. Гражданское право. Уголовное право. Судебная система(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 4 красавіка 2022. Праверана 25 красавіка 2021.
- Ливия — заговор Запада или народное восстание?. Независимая газета (28 сакавіка 2011). Праверана 12 лютага 2013.
- § 3. Республиканская форма правления — Баглай — Конституционное право зарубежных стран(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 7 кастрычніка 2013. Праверана 25 красавіка 2021.
- Центр стратегических оценок и прогнозов, Москва, Россия(недаступная спасылка)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
