Вязьма

Вязьма (руск.: Вязьма) — горад (з 1776 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Вяземскага раёна Смаленскай вобласці. Насельніцтва 56,5 тыс. чалавек (2005). Заснаваны ў 1239 годзе. Горад размешчаны на рацэ Вязьма, за 175 км ад Смаленска, на Вяземскім узвышшы, у раёне, дзе рака Вязьма рэзка змяняе кірунак свайго цячэння з паўднёвага на паўночна-заходняе. Вузлавая чыгуначная станцыя Вязьма на лініях Масква — Смаленск і Ржэў — Калуга.

Горад Вязьма руск.: Вязьма Герб[d] Сцяг[d] Краіна  Расія Суб’ект федэрацыі Смаленская вобласць Муніцыпальны раён Вяземскі раён Каардынаты 55°12′37″ пн. ш. 34°17′06″ у. д.HGЯO Заснаваны 1239 Першая згадка 1239 Горад з 1776 Плошча 44 км² Вышыня цэнтра 240 м Насельніцтва ▼50 611 чал. (2024)[1] Часавы пояс UTC+4 Тэлефонны код 48131 Паштовыя індэксы 215100 Аўтамабільны код 67 Код АКАТП 66205501000 Афіцыйны сайт mgorv.ru Вязьма на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Вязьма (значэнні).

Гісторыя

Манастыр Іаана Прадцечы ў Вязьме

Упершыню ў пісьмовых крыніцах Вязьма згадваецца ў 1239 — тады горад быў аддадзены ва удзел Андрэю Доўгае рука, сыну смаленскага князя Уладзіміра Рурыкавіча. Вяземское ўдзельнае княства ўвайшло ў склад Смаленскага Вялікага княства. У 1403 Вязьма была захопленая літоўскім князем, у 1493 яе далучыла да сабе Маскоўскае княства.

У часы Івана Грознага Вязьма была прыпісаная да апрыччыне (1565). Іван Грозны наведваў горад у 1563 і 1566 і прысутнічаў на набажэнстве ў Саборнай царкве.

У Смутны час у наваколлях Вязьмы адбываліся сялянскія хваляванні, пасля ўварвання польскіх войскаў горад неаднаразова пераходзіў з рук у рукі. У 1612 Вязьма накіравала ў апалчэнне князя Пажарскага свой атрад. Пасля канчатка вайны горад адышоў да Маскоўскага княства, тут адбываўся абмен палоннымі паміж бакамі. Тым не менш, працягваліся набяжы палякаў на Вязьму, і ў 1630-х цар Міхаіл Фёдаравіч загадаў узвесці ў горадзе новыя ўмацаванні. Да 1632 была створаная новая крэпасць — Вялікі ніжні горад.

Вязьма. Спаская вежа

З 21 кастрычніка 1654 года па 10 лютага 1655 года Вязьма часова стала рэзідэнцыяй Расійскага ўрада: вяртаючыся са Смаленска з войскам, цар Аляксей Міхайлавіч з-за адбываўшайся ў Маскве эпідэміі вымушаны быў спыніцца ў Вязьме. Сюды жа прыбылі патрыярх Нікан і ўся царская сям’я. У горадзе быў пабудаваны драўляны палац. У 1674—1676 гг. у Вязьме быў пабудаваны велічны Троіцкі сабор.

У Айчынную вайну 1812 года каля Вязьмы рускія войскі 22 кастрычніка (3 лістапада) нанеслі паразу адыходзячай напалеонаўскай арміі. У гонар гэтай падзеі ў горадзе пабудаваныя два помніка. Да сярэдзіны XIX стагоддзя Вязьма становіцца буйным гандлёвым цэнтрам.

7 кастрычніка 1941 горад быў акупаваны немцамі. 12 сакавіка 1943 войскамі Заходняга Фронту падчас Ржэўска-Вяземскай аперацыі горад быў вызвалены сіламі 5-й і 33-й арміяў.

Насельніцтва

Год Колькасць 1856 10 200 [2] 1897 15 600 [2] 1913 30 800 [2] 1931 23 400 [2] 1939 33 774 [3] 1959 31 883 [4] 1967 39 000 [2] 1970 44 145 [5] 1976 50 000 [2] 1979 51 728 [6] Год Колькасць 1982 53 000 [7] 1986 56 000 [2] 1987 57 000 [8] 1989 59 022 [9] 1992 59 900 [2] 1996 60 500 [2] 1998 60 000 [2] 2000 59 200 [2] 2001 58 600 [2] 2002 57 545 [10] Год Колькасць 2003 57 500 [2] 2005 56 500 [2] 2006 56 000 [2] 2007 55 500 [2] 2008 55 100 [11] 2009 54 874 [12] 2010 54 600 [2] 2011 57 100 [2] 2012 56 258 [13] 2013 55 563 [14] Год Колькасць 2014 54 754 [15] 2015 54 269 [16] 2016 53 660 [17] 2017 53 117 [18] 2018 52 506 [19] 2019 51 790 [20] 2020 52 347 [21] 2021 51 950 [22] 2024 50 611 [1]

Эканоміка

У горадзе размешчаныя заводы — машынабудаўнічы, гарбарны, графітавых вырабаў, а таксама ільнокамбінат.

Вядомыя асобы

• Анатоль Дзмітрыевіч Папанаў (1922—1987) — расійскі акцёр тэатра і кіно.
• Аляксандр Ружанцоў (1893—1966) — беларускі вайсковы дзеяч, пісьменнік.
• Пётр Пятровіч Цімафееў (1918—2008) — савецкі геолаг, член-карэспандэнта Акадэміі навук СССР.

Зноскі

1. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Сhisl_MO_01-01-2024.xlsx — Росстат, 2024.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126974795'></a>
2. http://www.MojGorod.ru/smolensk_obl/vjazma/index.html

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q127952510'></a>
3. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_pop_39_3.php

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126688840'></a>
4. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php — Демоскоп Weekly.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4157690'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683186'></a>
5. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php — Демоскоп Weekly.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683348'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4157690'></a>
6. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php — Демоскоп Weekly.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683464'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4157690'></a>
7. Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник)
8. http://alcdata.narod.ru/USSR_70_1987 — М.: ЦСУ РСФСР. — 766 с.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3656004'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126689077'></a>
9. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683566'></a>
10. http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126687602'></a>
11. http://www.gks.ru/bgd/regl/b08_14t/IssWWW.exe/Stg/z/13.htm

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q127952554'></a>
12. http://www.gks.ru/bgd/regl/B09_109/IssWWW.exe/Stg/d01/tabl-21-09.xls

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683667'></a>
13. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2012/bul_dr/mun_obr2012.rar

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683726'></a>
14. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 с.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126683996'></a>
15. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2014/bul_dr/mun_obr2014.rar

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126707963'></a>
16. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2015/bul_dr/mun_obr2015.rar

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684268'></a>
17. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar — 2018.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684493'></a>
18. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года — М.: Росстат, 2017.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q41348632'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680'></a>
19. Оценка численности постоянного населения Смоленской области на 1 января 2018 года
20. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2019/bul_dr/mun_obr2019.rar

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684775'></a>
21. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/CcG8qBhP/mun_obr2020.rar

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126688520'></a>
22. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684906'></a>

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вязьма