Выбарг
горад у Расіі From Wikipedia, the free encyclopedia
Вы́барг (руск.: Выборг, фінск.: Viipuri, шведск.: Viborg, ням.: Wiborg) — горад (з 1403 года) ў Расіі, адміністрацыйны цэнтр Выбаргскага муніцыпальнага раёна Ленінградскай вобласці. Горад знаходзіцца на беразе Выбаргскага заліва.
Горад
Выбарг на карце Расіі ±   | ||||||||||||||||||||||||||||||||
Колькасць насельніцтва — 80896 чал. (2013), плошча — 160,847 км², другі паводле насельніцтва горад Ленінградскай вобласці (пасля Гатчыны). Да 1940 года гэта быў другім па велічыні горадам Фінляндыі. Сярод славутасцяў — Выбаргскі замак, бібліятэка Алвара Аалта, парк Манрэпо. Усяго ў Выбарзе знаходзіцца больш 300 розных помнікаў: архітэктурных, гістарычных, скульптурных, археалагічных, садова-паркавага мастацтва.
У 1293 падчас аднаго з крыжовых паходаў у зямлю, населеную карэламі, па рашэнні рэгента шведскага караля Торгільса Кнутсана на Замкавым востраве заснаваны магутны замак, які атрымаў назву Выбарг, ён заставаўся непрыступным да 1710 года. Наўгародская рэспубліка ў 1294 асадзіла Выбарг, але ўзяць яго не змагла. Беспаспяховым быў і ваенны паход супраць шведаў ў 1322 годзе.
У 1403 годзе горад-крэпасць Выбарг быў ураўнаваны ў статусе горада з горадам Упсала: шведскі кароль Эрык Памеранскі дараваў яму роўныя гарадскія прывілеі, у тым ліку і гандлёвыя, дзякуючы якім горад хутка ператварыўся ў буйны гандлёвы цэнтр. Горад часта наведвалі нямецкія купцы з гарадоў ганзейскага гандлёвага саюза. Выбарг стаў цэнтрам лена.
На першую палову 1918 прыпадаюць пераломныя падзеі ў лёсе горада — пасля абвяшчэння незалежнасці, у студзені 1918 года ў Фінляндыі пачалася грамадзянская вайна, і Выбарг стаў адным з галоўных цэнтраў чырвоных фінаў. 29 красавіка апошнія чырвоныя атрады паўсюдна былі разбітыя.
У незалежнай Фінляндыі Выбарг захаваў свой статус другога гарады краіны і цэнтра культурнага і грамадскага жыцця Усходняй Фінляндыі. Тут функцыянавалі філіялы ўсіх буйных фінскіх партый: сацыял-дэмакратычнай, Аграрнага саюза і іншых. Горад з’яўляўся адным з найважнейшых гандлёвых і транспартных цэнтраў краіны. Працавала мноства адукацыйных, культурных, спартыўных устаноў, дзейнічала вялікая колькасць храмаў і консульстваў.
У 1929 годзе гарадскі архітэктар Ота-Івары Меўрман распрацаваў горадабудаўнічы план Вялікага Выбарга, асноўныя ідэі якога рэалізоўваліся да 1970-х гадоў. У Выбарзе былі пабудаваны шматлікія важныя грамадскія будынкі: мастацкі музей і школа (1930 год), акруговы архіў (1933 год), новая гарадская бібліятэка (1935). Да 1930-х гадоў цэнтр дзелавога жыцця горада перамясціўся з раёна Лінойтус (тэрыторыя былой Выбаргскай крэпасці) у раёны Салакалахты і Рэпала, бліжэй да чыгуначнага вакзала.
Клімат горада марскі з пераходам да кантынентальнага. Зіма ўмерана мяккая, лета ўмерана цёплае, што для такой геаграфічнай шыраты тлумачыцца уплывам Гальфстрыму. Пры гэтым максімальная тэмпература, зарэгістраваная ў Выбарзе, складае 34,6 °C, а мінімальная −38 °C.
У цэлым клімат Выбарга больш халодны, чым клімат размешчанага на больш нізкай шыраце Санкт-Пецярбурга, а самы халодны месяц — люты. Сярэднегадавая тэмпература 4,8 °C (для Пецярбурга 5,8 °C).
Ападкаў выпадае больш летам, восенню і зімой, істотна менш — вясной. Гадавая колькасць ападкаў 677 мм, у зімовы перыяд выпадаюць пераважна ў выглядзе снегу. Сярэднегадавая адносная вільготнасць паветра — 80 %. Пераважаюць паўночна-заходнія вятры. Сярэднегадавая хуткасць ветру — 3,4 м/с.
Увесну і ўлетку назіраецца з’ява белых начэй, пры максімальнай даўгаце дня 19 гадз. 10 хв., а мінімальнай — 5 гадз. 38 хв. Колькасць гадзін сонечнага ззяння — 1530 у год. У сярэднім дзённая інсаляцыя на гарызантальнай паверхні складае 2,79 кВт/м².
Порт на Фінскім заліве. Чыгуначны вузел. Машынабудаванне і металаапрацоўка (рыбаапрацоўчае абсталяванне, суднабудаванне, электраінструмент), лёгкая, харчовая прамысловасць. Кліматычны курорт. Цэнтр міжнароднага турызму. Найбуйнейшыя прадпрыемствы:
- ААТ «Выбарскі суднабудаўнічы завод» — спецыялізуецца на будаўніцтве марскіх платформаў для асваення шэльфавых запасаў, суднаў малога і сярэдняга танажу;
- ТАА «Кіруючая кампанія „Горнае кіраванне“ ВА „Адраджэнне“» — здабыча і вытворчасць гранітных вырабаў;
- ЗАТ «Выбаргскае кар’ераўпраўленне» — спецыялізуецца на вытворчасці інертных будаўнічых матэрыялаў;
- ТАА «Порт Выбаргскі» — спецыялізуецца, у асноўным, на накатных грузах;
- ТАА «Роквул-поўнач» — вытворчасць ізаляцыйных матэрыялаў;
- ТАА «Хелкама Форст Вііпуры» — вытворчасць халадзільнікаў.
У горадзе дзейнічаюць 12 гарадскіх аўтобусных маршрутаў. У 2009 годзе яны перавезлі амаль 2,7 млн чалавек; пасажыраабарот склаў каля 8.500.000 пас/км. Прыгарадныя і міжгароднія аўтобусы адпраўляюцца з Выбаргскага аўтавакзала па ўсім Выбаргскім раёне, на Санкт — Пецярбург. Ёсць некалькі транзітных маршрутаў у Фінляндыю. Аўтобусы паведамленнем Выбарг — Санкт-Пецярбург прыходзяць да аўтастанцыі «Парнас» у аднайменнай станцыі метро і «Паўночная» (станцыя метро Дзявяткіна), кошт праезду складае 210 рублёў.
З 1912 года ў Выбарзе дзейнічала трамвайная сетка, праца якой спынялася толькі падчас ваенных дзеянняў у 1940, 1941 і 1944 гадах. Пасля ўваходжання Выбарга ў склад СССР трамвай працягваў дзейнічаць, але ў 1957 быў прызнаны стратным і зачынены.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Краязнаўчы музей.
.svg){kind=small}
- Эліна Асунта (1913—2011) — фінская мастачка.
- Юліус Крон (1835—1888) — фінскі фалькларыст, паэт, перакладчык.
- Канстанцін Канстанцінавіч Маркаў (1905—1980) — савецкі геолаг, геамарфолаг, доктар геаграфічных навук, акадэмік АН СССР.
- Маса Ніемі (1914—1960) — фінскі акцёр.
- Вейка Хухтанен (1919—1976) — фінскі гімнаст.
- Эра Ярнефельт (1863—1967) — фінскі мастак.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
