Грашовая адзінка, існаваўшая на тэрыторыі Беларусі From Wikipedia, the free encyclopedia
Боны гомельскага гарадскога самакіравання — мясцовыя папяровыя грашовыя адзінкі горада Гомеля, вынік эмісій 1918 г., ажыццёўленых клопатам Гомельскай гарадской думы аб пераадоленні фінансавага крызісу[1][2].
На пачатак 1918 г. дэфіцыт гарадскога бюджэту Гомеля складаў звыш 500 тыс. рублёў[2]. Становішча ўскладнілася вывазам гарадской касы падчас эвакуацыі з горада мясцовага рэўкама (перад пагрозай германскай акупацыі)[3][2]. Гомельскае казначэйства мусіла спыніць дзейнасць па грашовым абароце і крэдытаванні. Адбываўся значны рост цэн і выдаткаў на ўтрыманне гарадскіх служб. Збор падаткаў на фоне змены ўлады фактычна не ажыццяўляўся. Перадача германскімі акупантамі Гомеля і Гомельскага павета пад юрысдыкцыю Украіны істотна не змяніла сітуацыі — дэклараваная дзяржаўным скрабам фінансавая падтрымка Гомеля не была рэалізавана нават на канец ліпеня 1918 г. Для выратавання ўнутрыгарадскога фінансавага рынку Гомельская гарадская дума пастанавіла правесці эмісію гарадскіх бон — папяровых грошай, забеспячэннем якіх абвяшчалася гарадская маёмасць. Іх было выпушчана 848 тыс. 500 рублёў[2].
Боны Гомельскага гарадскога самакіравання былі эмітаваны ў чатырох наміналах — 1, 3, 5, 10 рублёў. Год выпуску — 1918 — пазначаны толькі на бонах вартасцю 5 і 10 рублёў[1]. Эмісія наміналаў 1, 3 і 5 рублёў падрыхтавана не пазней за 4 красавіка 1918 г. На гэта ўказваюць факсіміле подпісаў гарадскога галавы і члена ўправы на кожнай з бон — М. Х. Бабарыкіна і М. Кагана адпаведна. Менавіта 4 красавіка 1918 г. М. Х. Бабарыкін, які з’яўляўся гомельскім гарадскім галавой з 31 ліпеня 1917 г., падаў у адстаўку ва ўмовах ўзмацнення правакансервантыўнага ўхілу гетманата[4][5]. Выканаўцам пасады гарадскога галавы стаў М. Каган, факсіміле подпісу якога змешчана на боне наміналам 10 рублёў[5][6]. Адсюль можна зрабіць выснову, што эмісія гэтага наміналу была ажыццёўлена у нейкі перыяд пасля азначаных падзей.
Усе боны аформлены на рускай мове паводле правіл дарэформеннага правапісу. Яны ўтрымліваюць інфармацыю аб эмітэнце, намінале, пераследзе за падробку, факсіміле подпісаў гарадскога галавы і члена ўправы, а таксама адмысловае паведамленне[1]:
«Мае хаджэнне ў г. Гомелі нароўні з дзяржаўнымі крэдытнымі білетамі. Забяспечваецца ўсёй маёмасцю гор. Гомеля».Арыгінальны тэкст (руск.)«Имѣет хожденіе въ г. Гомелѣ наравнѣ с государственными кредитными билетами. Обезпечивается всѣм имуществом гор. Гомеля».
На бонах прысутнічае відазменены герб Гомеля ўзору 1855 г.: на французскім шчыце, падзеленым гаразынтальнай лініяй на дзве часткі, у верхнім полі паказана палова некаранаванага двухгаловага арла, а ў ніжнім — рысь лежачы. Некаранаваны двухгаловы арол фонавай выявай змешчаны на наміналах 5 і 10 рублёў[1].
Мастацкае вырашэнне гомельскіх бон мае на сабе адбітак стылістычнай манеры, у якой ствараліся грашовыя знакі былой Расійскай імперыі. Напрыклад, з расійскімі крэдытнымі білетамі ўзору 1898-1899 гг. перагукаюцца асобныя элементы афармлення бон гомельскага гарадскога самакіравання: манера напісання некаторых лічбаў, выкарыстанне рознага кшталту віньетак, выяў лаўровых і дубовых галін. Аверс боны вартасцю 10 рублёў, па ўсім відаць, натхнёны аднарублёвым крэдытным білетам узору 1898 г.[7], хаця і адрозненні між імі відавочныя. У цэлым боны выкананы на даволі нізкім мастацкім узроўні, што асабліва заўважаецца на выявах герба Гомеля — выявы выкананы пераважна неахайна, рысь на іх выглядае карыкатурна, а рысіны хвост пададзены часам у зусім недарэчнай манеры.
Усе наміналы, апроч трохрублёвага, былі надрукаваныя на паперы без вадзяных знакаў[1].
| Выява | Намінал | Памеры (мм)[1] | Асноўныя колеры[8] | Апісанне | Дата выхаду | Дата зняцця | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Пярэдні бок | Адваротны бок | Пярэдні бок | Адваротны бок | |||||
,_1918_год.jpg) |
,_1918_год.jpg) |
1 рубель | 90×70 | зялёны;
карычневы |
герб Гомеля без гарадской геральдычнай кароны, выявы лічбы «1» у розных віньетках, факсіміле подпісаў гарадскога галавы і члена ўправы | выявы лічбы «1» (вялікая — па цэнтры) | да 4 красавіка 1918 г. | да канца
1918 г. |
,_1918_год.jpg) |
,_1918_год.jpg) |
3 рублі | 95×60 | зялёны | герб Гомеля з гарадской геральдычнай каронай на фоне аліўкавай галіны, выявы лічбы «3», факсіміле подпісаў гарадскога галавы і члена ўправы | вялікая выява лічбы «3» на шчыце, лаўровыя галіны | ||
,_1918_год.jpg) |
,_1918_год.jpg) |
5 рублёў | 130×75 | фіялетавы | герб Гомеля з гарадской геральдычнай каронай у вянку з лаўровых галін, вялікая выява лічбы «5», факсіміле подпісаў гарадскога галавы і члена ўправы, фонавая выява некаранаванага двухгаловага арла, скрыжаваныя дубовая і лаўровая галіны | вялікая выява герба Гомеля з гарадской геральдычнай каронай, вялікая выява лічбы «5» у віньетцы | ||
|
 |
10 рублёў | 145×85 | чырвоны;
зялёны |
герб Гомеля з гарадской геральдычнай каронай у вянку з лаўровай і дубовай галін (упісаны ў віньетку і своеасаблівы арнаментальны геаметрычны блок), выявы лічбы «10», факсіміле подпісаў гарадскога галавы і члена ўправы, фонавая выява некаранаванага двухгаловага арла | выявы лічбы «10» (вялікая — па цэнтры), скрыжаваныя галіны дуба і лаўра | пасля 4 красавіка 1918 г. | |
Гісторыя эмісіі і хаджэння бон гомельскага гарадскога самакіравання застаецца маладаследаванай. Даследчыца В. М. Мятліцкая (Лебедзева) падкрэслівала, што іх выпускам самакіраванне выратавала гарадскі бюджэт[2]. Разам з тым, дакладна невядома, як мясцовыя грошы ўспрымаліся гомельцамі. У адносна блізкім ад Гомеля Магілёве аналагічныя абставіны (мясцовая грашовая эмісія 1918 г.) справакавалі сярод жыхароў паніку — магілёўцы не ўспрымалі тамтэйшыя боны ў якасці паўнавартаснага плацежнага сродку, літаральна называючы смеццем і аддаючы перавагу «крэдыткам» і «керанкам»[9]. Магчыма, падобныя настроі панавалі і ў тагачасным Гомелі. Па ўспамінах старажылаў, сярод масы грошай, што хадзілі тады ў горадзе, вартымі лічыліся адно залатыя чырвонцы.
Вывад бон з абароту, верагодна, адбыўся да канца 1918 г. на фоне чарговай змены ўлады (пачатак вываду нямецкіх войск, праца Гомельскай дырэкторыі) і далейшага абясцэньвання грошай як такіх. Улічваючы складанасць становішча таго часу, можна дапусціць, што хаджэнне бон гомельскага гарадскога самакіравання скончылася без спецыяльнай пастановы гарадскіх улад — пагашэннем «знізу», г.зн. выкарыстаннем абясцэненых грашовых знакаў не па іх непасрэдным прызначэнні (напр., як паліва, абгортка, матэрыял для абклейвання, забаўкі для дзяцей). Падобнае ў 1917-1919 гг. здаралася па ўсёй цэнтральна-еўрапейскай частцы былой імперыі, наводненай шматлікімі бонамі разнастайных мясцовых эмісій[10].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
