Антыквар

Антыква́р (ад лац.: antīquārius «старажытны») — аматар, калекцыянер або даследчык старажытнасцей, спецыяліст па антыкварыяту.

«Антыквар», малюнак 1908 г.

Гісторыя

Ужо ў старажытнасці выяўляліся людзі, якія праяўлялі цікавасць да старых артэфактаў. Так, шумерскі лугаль Шульгі збіраў і ўзнаўляў тэксты старажытных гімнаў. «Я захаваў гэтыя старажытнасці, ніколі не аддаючы іх нябыту», — пахваляўся ён^[1]. Асірыйскі валадар Ашурбаніпал паведамляў пра сябе, што чытаў старажытныя надпісы, сутнасць якіх у яго час ужо была мала зразумелай, даследаваў знакі на камянях, пакінутыя да патопу^[2]. Набанід, валадар Вавілоніі, заахвочваў раскопкі для знаходжання старадаўніх рэчаў. Але ў выніку гэта прывяло да падробак «знаходак»^[3].

У антычным свеце цікавасць да класічнага перыяду ўзнікла ў эпоху элінізму. Аталіды ў Пергаме і Пталамеі ў Александрыі заснавалі вялікія бібліятэкі, што разам налічвалі амаль мільён скруткаў, многія з якіх адлюстроўвалі філасофскія, мастацкія і палітычныя погляды папярэднікаў^[4]. Зборам фактаў пра старажытныя славутасці, пошукам і пераказам старажытных аўтараў займаліся Дыядор, Плутарх, Паўсаній, Дыяген Лаэрцкі, Еўтыхій Прокл і інш.

Падчас заваяванняў ва ўсходнім Міжземнамор'і рымскія вайскаводы прывозілі творы грэчаскага мастацтва на сваю радзіму, выстаўлялі напаказ у храмах, грамадскіх месцах ці ў сябе дома. Рымскія дзеячы, сярод іх — Цыцэрон^[5], замаўлялі праз агентаў у Афінах і іншых месцах дастаўку скульптур для паказу на іх вілах. Рымляне таксама вывучалі і свае помнікі старажытнасці. Так, Ціт Лівій паведамляе пра звычай ўбіваць цвікі ў храме Юпітэра Оптымуса і пры гэтым заўважае, што аналіст Цынцый быў уважлівым даследчыкам такіх помнікаў і выявіў, што звычай паходзіць ад этрускаў^[6].

У IV — VI стст. у лацінамоўных тэкстах слова «антыквар» (лац.: antiquari) значыла пісца, чалавека, які вывучаў старажытны час. У XII ст. яно ўжывалася для вызначэння перапішчыка, даследчыка Рымскага права^[7]. У XVI ст. слова «антыквар» пашырылася на аматараў збірання старажытных рукапісаў і рэчаў^[8]. Але сам рух антыквараў узнік яшчэ раней, у XIV — XV стст. у сувязі з пашырэннем ідэй Адраджэння. Веданне мінулага лічылася абавязковым для тых, хто ганарыўся сваёй адукацыяй і добрым густам. Сярод найбольш вядомых гуманістаў-збіральнікаў старажытнасцей былі Кірыяк з Анконы, Ф. Біёнда, П. Брачыяліні, У. Кемдэн, Ж. Ж. Скалігер і г. д. У ВКЛ збіраннем старажытнасцей займаўся Альберт Віюк-Каяловіч. Дзейнасць ранніх антыквараў часцяком фінансавалася Папамі Рымскімі, манархамі, а таксама прыватнымі фундатарамі накшталт К. Медычы, Ё. Я. Фугера, Р. Котана. Вынікам было стварэнне бібліятэк, спецыяльных кабінетаў і палат, якія былі правобразамі сучасных бібліятэк, архіваў і музеяў. Антыквары не проста збіралі калекцыі, але стваралі апісанні артэфактаў, старанна вывучалі іх.

Першапачаткова працы антыквараў былі прысвечаны пераважна знаходкам у гарадах. Акрамя таго, яны таксама займаліся медыцынай, геаграфіяй і астраноміяй. З другой паловы XVII ст. занятак антыквараў быў засяроджаны амаль выключна на старажытнасцях, пачалося вывучэнне рэгіянальных помнікаў, арганізоўваліся і абмяркоўваліся вандроўкі ў іншыя краіны. Важным здабыткам XVII — XVIII стст. стала выкарыстанне ведаў розных навук. Так, Ан Клод дэ Кейлюс прыўнёс у археалагічныя раскопкі строгасць інжынеранай справы і відавочную ўвагу экалагічнаму кантэксту^[9]. У XVIII ст. уплыў Асветніцтва выявіўся ў абавязковай храналагічнай класіфікацыі ведаў і рэчаў, ацэнцы старажытных рэчаў з пункту гледжання сучаснасці, пэўнай спецыялізацыі саміх антыквараў. Ствараліся сеткі абмену досведам і ведамі, калекцыямі, узнікла сувязь з тагачаснымі сродкамі масавай інфармацыі, у тым ліку навуковымі часопісамі.

У XIX ст. далейшае развіццё антыкварнай справы падштухнуў рамантызм. Ён стымуляваў моду на старажытнасці сярод буржуазнай публікі і інтэлектуалаў. Адным з галоўных цэнтраў дзейнасці антыквараў стаў Парыж, дзе з 1842 г. выдаваўся першы спецыялізаваны часопіс «Кабінет аматара і антыквара» (фр.: Le Cabinet de l'amateur et de l'antiquaire)^[10]. Попыт стымуляваў пераўтварэнне часткі антыквараў у прадпрымальнікаў, якія адчынялі антыкварныя крамы або вялі продаж старадаўніх і экзатычных рэчаў праз аўкцыёны. Разам з гэтым, вывучэнне старажытнасцей з даследчыцкімі мэтамі стала абавязкам гісторыкаў, археолагаў, музеязнаўцаў і іншых спецыялістаў. Такім чынам у першай палове XIX ст.^[11] значэнне паняцця «антыквар» у паўсядзённай мове паступова трансфармавалася ў гандляра антыкварыятам.

У наш час у шэрагу краін дзейнасць прафесійных антыквараў сертыфікуецца, патрабуе адпаведных досведу і адукацыі. Дзейнічаюць буйныя аб'яднанні антыквараў, якія гуртуюць спецыялістаў, арганізуюць выданні, экспертызу, папулярызуюць культурную спадчыну. Найстарэйшым з іх з'яўляецца Таварыства антыквараў Шатландыі^[12], заснаванае ў 1780 г.

Зноскі

1. A praise poem of Shulgi (Shulgi B): translation
2. Alain Schnapp Le sentiment des ruines, de l’Orient ancien aux Lumières : continuités et transformations
3. Royal Antiquarians
4. Early antiquarians in Roman Greece
5. Greek Art and Roman Collectors
6. Ціт Лівій Ab urbe condita, Кніга 7, 3:7
7. Etymologie de ANTIQUAIRE
8. ANTIQUAIRE — Encyclopædia Universalis
9. Arianna Esposito, Pierre Pinon, Magali Vène La bibliothèque des antiquaires français (xvie-xviiie siècle)
10. Manuel Charpy Amateurs, collectionneurs et chineurs parisiens du XIXe siècle
11. Etymologie de ANTIQUAIRE
12. Society of Antiquaries of Scotland

Літаратура

• Самахвалаў, Д. С. Гісторыя гістарычнай думкі : курс лекцый. — Мінск: БДУ, 2013. — ISBN 978-985-518-807-1. Архівавана 10 студзеня 2020.

Спасылкі

• Antiquarianism and history
• Antiquarianism as a Vital Historiography for the Twenty-First Century
• Medievalism and Literature: An Annotated Bibliography of Critical Studies