Стывен Хокінг

Стывен Уільям Хокінг (англ.: Stephen William Hawking; 8 студзеня 1942, г. Оксфард, Вялікабрытанія — 14 сакавіка 2018, Кембрыдж, Вялікабрытанія) — англійскі фізік-тэарэтык. Член Лонданскага каралеўскага таварыства (1974), Нацыянальнай АН ЗША (1992).

Стывен Хокінг
англ.: Stephen William Hawking
Дата нараджэння	8 студзеня 1942(1942-01-08)[1][2][…]
Месца нараджэння	Оксфард, Оксфард[d], Оксфардшыр, Англія, Вялікабрытанія[3]
Дата смерці	14 сакавіка 2018(2018-03-14)[4][5][…] (76 гадоў)
Месца смерці	Кембрыдж, акруга Кембрыдж[d], Кембрыджшыр[d], Кембрыджшыр, Усходняя Англія[d], Англія, Вялікабрытанія[6][3]
Месца пахавання	Вэстмінстэрскае абацтва[7]
Грамадзянства	Вялікабрытанія[8][3]
Бацька	Frank Hawking[d][9]
Маці	Isobel Eileen Hawking[d][9]
Жонка	Jane Wilde Hawking[d][10] і Elaine Mason[d]
Дзеці	Lucy Hawking[d][3], Robert Hawking[d] і Timothy Hawking[d]
Род дзейнасці	фізік-тэарэтык, касмолаг, пісьменнік
Навуковая сфера	АТА, квантавая гравітацыя, тэарэтычная фізіка[11], касмалогія, прыкладная матэматыка[11], сусвет[11] і чорная дзірка[11]
Месца працы	Гонвіл і Гай-каледж[d][12] Faculty of Mathematics, University of Cambridge[d][12] Perimeter Institute for Theoretical Physics[d][13] Кембрыджскі ўніверсітэт[14][15] Каліфарнійскі тэхналагічны інстытут[16]
Навуковая ступень	бакалаўр мастацтваў[d] (1962) і доктарская ступень[d] (1 сакавіка 1966)
Навуковае званне	Лукасаўскі прафесар матэматыкі (1979)
Альма-матар	Універсітэцкі каледж[d] (1962) Трыніці-Хол[d] (сакавік 1966)[17] школа Св. Альбана[d] Кембрыджскі ўніверсітэт[18] St Albans High School for Girls[d] Byron House School[d]
Навуковы кіраўнік	Дэніс Сіяма[d]
Член у	Каралеўскае таварыства мастацтваў[d] Папская акадэмія навук[19] Амерыканскае філасофскае таварыства[20] Нацыянальная акадэмія навук ЗША[21][22] Лонданскае каралеўскае таварыства[23] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Starmus Festival[d]
Прэміі	Bodley Medal[d] (2015)
Узнагароды	медаль Альберта Эйнштэйна[d] (1979) прэмія Вольфа па фізіцы (1988) Special Breakthrough Prize in Fundamental Physics[d] (2013) медаль Эдынгтана[d] (1975) прэмія і лекцыя імя Нейлара[d] (1999) медаль Оскара Клейна[d] (2003) медаль Х’юза (1976) Royal Society Science Books Prize[d] (2002) медаль Альберта[d] (1999) Michelson–Morley Award[d] (2003) прэмія Фансекі[d] (2008) Pius XI Medal[d] (17 красавіка 1975) медаль і прэмія Максвела[d] (1976) медаль і прэмія Дзірака[d] (1987) прэмія Адамса[d] (1966) прэмія Эндру Геманта[d] (1998) The James Smithson Bicentennial Medal[d] (2005) NSS Robert A. Heinlein Memorial Award[d] (2012) ганаровы доктар Гарвардскага ўніверсітэта[d] (1990) ганаровы доктар Оксфардскага ўніверсітэта[d] (1978) прэмія Марселя Гросмана[d] (чэрвень 1991) медаль Франкліна[d] (1981) BBVA Foundation Frontiers of Knowledge Award[d] (2015) Gold medal of the Spanish National Research Council[d] (1989) прэмія Эйнштэйна[d] (1978) Fellow of the Royal Society of Arts[d] ганаровы доктар Прынстанскага ўніверсітэта[d] ганаровы доктар Кембрыджскага ўніверсітэта[d] (1989) прэмія Дэні Хайнемана ў галіне матэматычнай фізікі[d] (1976, 1976) прэмія Ліліенфельда[d] (1999, 1999) Прэмія па фундаментальнай фізіцы[d] член Лонданскага каралеўскага таварыства[d] (1974) Member of the National Academy of Sciences of the United States[d] (1992)
Сайт	hawking.org.uk (англ.)
Подпіс
Цытаты ў Вікіцытатніку
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфічныя звесткі

Скончыў Оксфардскі ўніверсітэт (1962), затым Кембрыджскі ўніверсітэт (1966), у якім і працаваў, з 1977 прафесар.

3 1962 паралізаваны, з 1985 страціў магчымасць маўлення.

У 22 гады ў Хокінга быў дыягнаставаны бакавы аміятрафічны склероз. Паводле прагнозаў урачоў, вучонаму заставалася жыць 2-3 гады. Аднак лёс Хокінга склаўся інакш. Ён быў двойчы жанаты, стаў бацькам траіх дзяцей. І ўжо цалкам паралізаваны прадаўжаў займацца навукай, выкладаў, выступаў з дакладамі з дапамогай камп’ютарнага галасавога сінтэзатара^[24].

Прах Стывена Хокінга пахаваны ў лонданскім Вэстмінстэрскім абацтве.

Навуковая дзейнасць

Навуковыя працы па агульнай тэорыі адноснасці, тэарэтычнай астрафізіцы і касмалогіі. Даказаў тэарэму аб сінгулярнасці прасторы-часу (тэарэма Хокінга—Пенроўза, 1960-я г.). Паказаў, што на пачатковых этапах эвалюцыі Сусвету маглі ўтварацца чорныя міні-дзіры (памерам з элементарную часціцу). У сярэдзіне 1970-х г. распрацаваў тэорыю «выпарэння» чорных дзір за кошт квантавых эфектаў і нараджэння пар часціц і антычасціц (выпрамяненне Хокінга).

Аўтар шэрагу навукова-папулярных кніг, у т.л. кнігі «Кароткая гісторыя часу», якая разышлася 10-мільённым тыражом.

Прэміі і ўзнагароды

• Прэмія А. Эйнштэйна 1978.
• Прэмія Вольфа 1988.

Публікацыі

• Hawking, Stephen (1988). A Brief History of Time. New York: Bantam Books. ISBN 0-553-38016-8.
• Hawking, S.W.; Penrose, R. (1970). "The Singularities of Gravitational Collapse and Cosmology". Proceedings of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences. 314 (1519): 529–548. Bibcode:1970RSPSA.314..529H. doi:10.1098/rspa.1970.0021. ISSN 0080-4630.
• Hawking, S. (1971). "Gravitational Radiation from Colliding Black Holes". Physical Review Letters. 26 (21): 1344–1346. Bibcode:1971PhRvL..26.1344H. doi:10.1103/PhysRevLett.26.1344.
• Hawking, S.W. (1972). "Black holes in general relativity". Communications in Mathematical Physics. 25 (2): 152–166. Bibcode:1972CMaPh..25..152H. doi:10.1007/BF01877517. Архівавана з арыгінала 13 студзеня 2012.
• Hawking, S.W. (1974). "Black hole explosions?". Nature. 248 (5443): 30–31. Bibcode:1974Natur.248...30H. doi:10.1038/248030a0.
• Hawking, S.W. (1982). "The development of irregularities in a single bubble inflationary universe". Physics Letters B. 115 (4): 295–297. Bibcode:1982PhLB..115..295H. doi:10.1016/0370-2693(82)90373-2.
• Hartle, J.; Hawking, S. (1983). "Wave function of the Universe". Physical Review D. 28 (12): 2960–2975. Bibcode:1983PhRvD..28.2960H. doi:10.1103/PhysRevD.28.2960.
• Hawking, S. (2005). "Information loss in black holes". Physical Review D. 72 (8): 084013. arXiv:hep-th/0507171. Bibcode:2005PhRvD..72h4013H. doi:10.1103/PhysRevD.72.084013.

Зноскі

1. MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473'></a>
2. Stephen Hawking // ISFDB — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2629164'></a>
3. Catalog of the German National Library Праверана 12 жніўня 2023.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q23833686'></a>
4. Stephen Hawking // Stephen Hawking dies aged 76 — BBC, 2018. Праверана 14 сакавіка 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q9531'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4704926'></a>
5. Stephen Hawking, modern cosmology's brightest star, dies aged 76 — The Guardian, 2018. — ISSN 0261-3077 Праверана 14 сакавіка 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5614018'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q11148'></a>
6. Ian Sample Science editor Stephen Hawking, modern cosmology's brightest star, dies aged 76 — The Guardian, 2018. — ISSN 0261-3077 Праверана 14 сакавіка 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5614018'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q11148'></a>
7. Stephen Hawking sera enterré au côté de Newton et Darwin à l'abbaye de Westminster — 2018. Праверана 12 жніўня 2023.
8. Stephen Hawking op jeugdliteratuur.org — 2017. Праверана 12 жніўня 2023.
9. Geni.com — 2006.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2621214'></a>
10. How Stephen Hawking Worked — 2012. Праверана 12 жніўня 2023.
11. Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a>
12. Professor Stephen Hawking — Кембрыджскі ўніверсітэт.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q35794'></a>
13. Physicist Stephen Hawking accepts post at Waterloo institute — Таронта Стар, 2008.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1067299'></a>
14. Hawking gives up academic title — 2009. Праверана 17 сакавіка 2018.
15. People | Department of Applied Mathematics and Theoretical Physics Праверана 17 сакавіка 2018.
16. Montenegro A. ORCID Public Data File 2023 — 2023. — doi:10.23640/07243.24204912.V1 Праверана 10 лістапада 2023.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q123508386'></a>
17. Hawking S. Properties of expanding universes — 1966. — 117 p. — doi:10.17863/CAM.11283

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17714'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q42307084'></a>
18. Матэматычная генеалогія — 1997.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q829984'></a>
19. http://www.casinapioiv.va/content/accademia/en/academicians/ordinary/hawking.html
20. http://www.amphilsoc.org/memhist/search?creator=hawking&title=&subject=&subdiv=&mem=&year=&year-max=&dead=&keyword=&smode=advanced
21. NNDB — 2002.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513'></a>
22. www.nasonline.org

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107213150'></a>
23. http://www.damtp.cam.ac.uk/people/s.w.hawking/ Праверана 17 сакавіка 2018.
24. blr.belta.by Архівавана 17 сакавіка 2018.

Літаратура

• Касцюковіч М. Хокінг Стывен Уільям // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 17: Хвінявічы — Шчытні / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2003. — Т. 17. — С. 43. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17).

Спасылкі

• Афіцыйны сайт Стывена Хокінга (англ.)