From Wikipedia, the free encyclopedia
Раскаянне — складанае пачуццё, эмоцыя, якую адчувае чалавек праз шкадаванне пра свае мінулыя дзеянні, успрыманыя ім як ганебныя, крыўдныя ці няправільныя. Раскаянне цесна звязана з пачуццём віны. Дзеянне, якое вядзе да раскаяння, называецца каяннем.
У сучасным разуменні раскаянне звычайна мае на ўвазе імкненне да асобасных змен і рашучасць весці больш адказнае і чалавечнае жыццё. У многіх грамадствах здольнасць да раскаяння шануецца як прыкмета сталасці і здольнасці да самааналізу. Людзі могуць выказваць раскаянне, просячы прабачэння, спрабуючы пакрыць прычыненую шкоду або караючы сябе, а праява раскаяння можа быць выклікана як шчырым шкадаваннем пра ўчыненае, так і эгаістычным жаданнем пазбегнуць негатыўных наступстваў.
Практыка раскаяння адыгрывае фундаментальнае значэнне ў сатэрыялагічных дактрынах іўдаізму, хрысціянства і ісламу. Падобныя практыкі існуюць і ў шмат якіх іншых сусветных рэлігіях. У рэлігійным кантэксце раскаянне больш вядома як пакаянне і часта ўключае споведзь напрамую перад Богам ці пасрэдніцка праз духавенства (напр., манах або святар). Гэтая споведзь можа ўключаць прызнанне віны, абяцанне або намер не паўтараць памылкі ці ліхадзействы, спробу пакрыць шкоду або якім-небудзь чынам выправіць негатыўныя наступствы здзейсненага, калі гэта магчыма.
У псіхалогіі з’ява раскаяння ўключаецца ў паняцце метаноі. З псіхалагічнага пункта гледжання, раскаянне выконвае задачу рэгулятара паводзін, дапамагаючы чалавеку вучыцца на сваіх памылках і не паўтараць іх у будучыні. На схільнасць да раскаяння ўплывае шэраг чыннікаў, у тым ліку асобасная спецыфіка, сацыяльны кантэкст і цяжар правіны. У чалавека, няздольнага адчуваць раскаянне, часта дыягнастуюць антысацыяльны разлад асобы, апісаны ў Амерыканскім кіраўніцтве па псіхічным разладам (DSM IV-TR).
У іўдаізме раскаянне (іўр.: תשובה [тшува́] або [тэшува́], літаральна «вяртанне») з’яўляецца адным са шляхоў адкуплення грахоў. Іўдаізм прызнае, што ўсе людзі час ад часу грашаць, але выправіць гэта можна пакаяўшыся за мінулыя грахі і ўнікаючы іхняе паўтарэнне надалей. Такім чынам, галоўная мэта раскаяння ў іўдаізме — этычнае самаўдасканаленне[1].
Раскаяны яўрэй традыцыйна вядомы як бааль-тэшува́ (בעל תשובה; «майстар пакаяння» або, даслоўна, «майстар вяртання»; жанчына — בעלת תשובה баалат-тэшува́; мноства — בעלי תשובה баалей-тэшува́). Існуе таксама больш сучасны тэрмін — хозер-бетшува (חוזר בתשובה; «той, хто вяртаецца ў раскаянні»). Паводле Галахі (яўрэйскаму збору законаў), «там, дзе стаяць баалей-тэшува, не стаяць нават дасканалыя праведнікі»[2]. Гэта падкрэслівае высокую каштоўнасць раскаяння ў іўдаізме.
Найважнейшым святам іўдаізму лічыцца Ём-Кіпур — дзень посту, пакаяння і адпушчэння грахоў. Адзначаецца ў дзясяты дзень месяца тышрэй, завяршаючы Дзесяць дзён пакаяння. Згодна з Талмудам, у гэты дзень Бог заканчвае выносіць свой вердыкт, пачаты ў Рош ха-Шана, ацэньваючы дзейнасць чалавека за ўвесь мінулы год.
У хрысціянстве раскаянне з’яўляецца адным з этапаў духоўнага выратавання. Аднак, парадак і паслядоўнасць гэтага этапу ў адносінах да веры (так званы «парадак выратавання»; лац.: ordo salutis) з’яўляюцца прадметам багаслоўскіх спрэчак. Некаторыя напрамкі лічаць, што раскаянне папярэднічае веры, у той час як рэфармацкая традыцыя настойвае, што яно ідзе за ёй[3]. У каталіцкім багаслоўі раскаянне ўваходзіць у шырэйшую канцэпцыю «сапраўднага пакаяння» — кантрыцыі[4].
У ісламе таўба (араб. توبة) азначае пакаянне перад Богам за любыя ўчыненыя грахі і парушэнні. Гэта асабістыя адносіны паміж чалавекам і Богам, без пасрэднікаў. У ісламе няма паняцця першароднага граху[5][6][7]. Таўба — гэта акт адмовы ад таго, што забаронена Богам, і вяртанне да таго, што Ён загадаў. Слова мае на ўвазе шкадаванне пра ўчыненыя ліхадзействы, іхняе адкупленне і цвёрды намер адмовіцца ад іх надалей (шкадаванне, выпраўленне і пакаянне). Калі грэх учынены супраць іншага чалавека, то патрабуецца пакрыццё шкоды[8].
Падчас ісламскага свята Ід аль-Фітр (або Ураза-Байрам) прынята раздаваць ахвяраванні бедным, дарыць падарункі і прасіць адзін у аднаго прабачэння.
Індуісцкія дхармашастры і веды прапаведуюць самарэфлексію, пашчатапа (санскр.: पश्चात्ताप; «раскаянне») і праяшчыта (प्रायश्चित्त; «адкупленне»). Такія гісторыі, як прытча пра грэшнага брахмана Аджамілу, распавядаюць пра прабачэнне з ласкі Бога нават самых заўзятых грэшнікаў.
Гаўтама Буда лічыў сорам за ўчыненае зло і страх перад наступствамі злачынстваў найважнейшымі засцерагальнікамі ад падзення на благі шлях і надзвычай карысныя на шляху ачышчэння. Ён таксама надаваў вялікае значэнне рэгулярнай практыцы самааналізу або мудрага асэнсавання ўласных дзеянняў у адносінах да іншых людзей і ў цэлым. Менавіта пераасэнсаванне ляжыць у аснове будыйскага раскаяння, што збліжае яго з антычным грэчаскім уяўленнем метаноі (стар.-грэч.: μετάνοια), перакладаемае як «змена розуму».
У будызме Махаяны адным з самых распаўсюджаных вершаў для разважання і раскаяння з’яўляецца «Пакаянны верш Самантабхадры» з 40-й главы «Сутры кветкавай гірлянды»[9].
Згадка пра важнасць пакаяння сярод настаўленняў Буды ў «Сутры найвышэйшай аховы » са зборніка палійскага канону «Сута-пітака»:
Раскаянне і цнота, увага да Высакародных Ісцін, чыстая любоў да несмяротнага, — вось найвышэйшая ахова.
З «Сутры брахмана Касібхарадваджы»:
Вера ёсць семя, раскаянне — дождж, мудрасць — мой плуг і маё ярмо, пакора — дышаль майго плуга, розум — гужы, глыбокае разважанне — мой сашнік.
На Гавайскіх астравах спрадвеку існуе асаблівы звычай прымірэння і прабачэння, званы hoʻoponopono («выпраўленне»), і звычайна суправаджаны малітвай, найчасцей супольнай. Тоесныя традыцыі ў дакаланіяльныя часы таксама існавалі на астравах усёй паўднёвай частцы Ціхага акіяна, уключаючы Самоа, Таіці і Новую Зеландыю.
Гэты звычай з’яўляецца часткай гавайскіх гаючых рытуалаў. Гавайцы вераць, што правіны чалавека («hara» або «hala») выклікаюць хваробы. Некаторыя мяркуюць, што правіны злуюць багоў, іншыя лічаць, што яны прыцягваюць злосных духаў, а трэція — што чалавека робіць хворым яго віна. Таксама гавайцы і жыхары астравоў Кука вераць, што грахі бацькі адаб’юцца на яго дзецях, а раўнавагу можна аднавіць толькі вялікім раскаяннем і выбачэннямі.
Псіхапаты найболей вядомыя сваёй абуральнай грэбаваннем да грамадскіх і маральных асноў. Асабістыя адносіны, уласціва псіхапатам, адрозніваюцца гвалтам, эксплуатацыяй і распустай. Псіхапаты няздольныя адчуваць віну ці спачуванне, ненармальна рэагуюць на страх і боль; іншыя эмоцыі таксама павярхоўны ў параўнанні з папуляцыйнымі нормамі[10]. На іх не ўплываюць такія эмоцыі як віна, раскаянне або страх адплаты, якія стрымліваюць іншых людзей[10].
Прафесар нейрабіялогіі Джын Дэсеці правяраў рэакцыю псіхапатаў на прагляд кароткіх відэаролікаў прычынення болю людзям. Ва ўдзельнікаў групы з высокай псіхапатыяй назіралася значна меншая актывацыя ў вентрамедыяльнай перадлобнай кары, міндалепадобным целе і каляводаправодных шэрых частках мозгу, але вялікая актыўнасць у паласатым целе і астраўку ў параўнанні з кантрольнымі ўдзельнікамі[11].
У юрыдычным кантэксце раскаянне правапарушальніка ацэньваецца заходнімі сістэмамі правасуддзя пры вынясенні прыгавору, слуханняў пра умоўна-датэрміновае вызваленне[12].
У дзеючым КК Рэспублікі Беларусь выкарыстоўваецца паняцце «дзейнае раскаянне»; галоўным чынам яно тычыцца асоб, якія ўпершыню ўчынілі менш цяжкае злачынства альбо злачынства, якое не ўяўляе вялікай грамадскай небяспекі.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.