Пояс Койпера
From Wikipedia, the free encyclopedia
Пояс Ко́йпера (часам таксама званы пояс Э́джварта — Койпера) — вобласць Сонечнай сістэмы ад арбіты Нептуна (30 а. а. ад Сонцы) да адлегласці каля 55 а. а ад Солнца[1]. Хоць пояс Койпера падобны да пояса астэроідаў, ён прыкладна ў 20 раз шырэй і ў 20-200 раз масіўней апошняга[2][3]. Як і пояс астэроідаў, ён складаецца галоўным чынам з малых целаў, гэта значыць матэрыялу, пакінутага пасля фарміравання Сонечнай сістэмы. У адрозненне ад аб'ектаў пояса астэроідаў, якія галоўным чынам складаюцца з горных парод і металаў, аб'екты пояса Койпера складаюцца галоўным чынам з лятучых рэчываў (называных льдамі), такіх як метан, аміяк і вада. У гэтай вобласці блізкага космасу знаходзяцца прынамсі тры карлікавыя планеты: Плутон, Хаумеа і Макемаке. Акрамя таго, лічыцца, што некаторыя спадарожнікі планет Сонечнай сістэмы, такія як спадарожнік Нептуна — Трытон і спадарожнік Сатурна — Феба, таксама ўзніклі ў гэтай вобласці[4][5].
З тых часоў, як у 1992 годзе пояс быў адкрыты, лік вядомых аб'ектаў пояса Койпера (аПК) перавысіў тысячу, і мяркуецца, што яшчэ больш за 70,000 аПК з дыяметрам больш 100 км пакуль не выяўлены[6]. Раней лічылася, што пояс Койпера — галоўная крыніца кароткаперыядычных камет з арбітальнымі перыядамі меней 200 гадоў. Аднак назіранні, якія праводзяцца з сярэдзіны 1990-х гадоў, паказалі, што пояс Койпера дынамічна стабільны, і што сапраўдная крыніца гэтых камет — рассеяны дыск, дынамічна актыўная вобласць, створаная накіраваным вонкі рухам Нептуна 4,5 мільярда гадоў назад;[7] аб'екты рассеянага дыска, такія як Эрыда, падобныя на аПК, але адыходзяць па сваіх арбітах вельмі далёка ад Сонца (да 100 а. а.).
Плутон — найбуйнейшы вядомы аб'ект пояса Койпера. Першапачаткова ён лічыўся планетай, але, так як прыналежыць да пояса Койпера, то быў паўторна класіфікаваны як «карлікавая планета». Па складу Плутон нагадвае іншыя аб'екты пояса Койпера, а яго перыяд абароту дазваляе аднесці яго да падгрупы аПК пад назвай «плутына». У гонар Плутона падгрупу з чатырох вядомых на гэты момант карлікавых планет, якія абарочваюцца за арбітай Нептуна, завуць «плутоідамі».
Пояс Койпера не варта змешваць з гіпатэтычным воблакам Оарта, якое размешчана ў тысячы разоў далей. Аб'екты пояса Койпера, як і аб'екты рассеянага дыска, воблака Хілса і воблака Оарта, адносяць да транснептунавых аб'ектаў (ТНО)[8].