From Wikipedia, the free encyclopedia
Дзянісаўскі чалавек («дзянісавец») — магчымы від ці падвід вымерлых людзей, вядомы па фрагментарным матэрыяле з Дзянісавай пячоры ў Саланешанскім раёне Алтайскага края РФ.
† Дзянісаўскі чалавек | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Зуб Дзянісаўскага чалавека | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
прамежныя рангі
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Homo sapiens subsp. Denisova | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Яшчэ 40 тысяч гадоў таму дзянісаўцы засялялі арэал, які перасякаецца па часе і месцы з тэрыторыямі ў Азіі, дзе жылі неандэртальцы і сучасныя людзі[1][2].
Агулам на гэты момант вядомыя некалькі фрагментаў, пераважна зубы і асобныя дробныя косткі[3][4]:
Акрамя гэтых, якія дакладна лічацца прыналежнымі дзянісаўцам, у той жа пячоры знойдзена пэўная колькасць костак неандэртальцаў[3]. Таксама была знойдзена частка палечніцы нагі ці рукі Дэні; аналіз генетычнага матэрыялу пацвердзіў, што ён належаў гібрыду дзянісаўскага чалавека і неандэртальца.
Мяркуючы па знаходках, дзянісаўцы мелі большыя памеры ў параўнанні з іншымі Homo[5].
Дзянісаўскі чалавек жыў у Дзянісавай пячоры ад 200 тыс. г. т. да 73 тыс. гадоў таму[6][7][8][9][10][11].
У студзені 2019 года было абвешчана, што навукоўцы ўпершыню выявілі ў Дзянісавай пячоры часткі чэрапа дзянісаўца[12] Denisova 13. Знаходка выглядае як два злучаныя адзін з адным фрагменты задняй левай цемянной косткі. Гэта пяты і самы вялікі ўзор парэшткаў дзянісаўца з Дзянісаўскай пячоры[13].
У майскай публікацыі 2019 года даказана, што дзянісаўцы жылі ў высакагорным Тыбеце. Даследчыкі, выкарыстаўшы ў палеагенетыцы метады пратэомікі, прааналізавалі бялкі з паловы сківіцы з Байшыі, знойдзенай у 1980 годзе ў Тыбецкай пячоры Байшыя (павет Сяхэ, правінцыя Ганьсу, Кітай, датаванай узростам каля 160 000 гадоў. Аказалася, што ўладальнік сківіцы быў бліжэй за ўсё да дзянісаўцаў[14][15]. У тыбецкага дзянісаўца ніжні другі карэнны зуб мае тры карані. Трохкорневыя ніжнія маляры рэдка сустракаюца ў не азіяцкіх Homo sapiens (менш 3,5 %), але могуць перавышаць 40 % у азіяцкіх папуляцыях (у Кітаі) і ў Новым Свеце[16].
Прааналізаваўшы маркеры метыліравання ДНК дзянісаўскай дзяўчынкі Denisova 3, якая жыла 50 000 гадоў таму, вучоныя рэканструявалі асаблівасці яе шкілета. У яе вылучылі 56 унікальных асаблівасцяў, не характэрных для іншых прадстаўнікоў роду Homo. Рэканструкцыя ў цэлым правільна прадказвае будову рэальнай сківіцы тыбетскага дзянісаўца. Твар дзянісаўцаў быў шырэйшы чым у Homo sapiens і неандэртальцаў, а сківіцы трохі даўжэйшыя[17][18].
Карэнны зуб дзянісаўскай дзяўчынкі-падлетка TNH2-1 з лаоскай пячоры Там-Нгу-Хаа-2, які мае падабенства з верхнім карэнным зубам Denisova 4 з Дзянісавай пячоры, датуецца ўростам 164—131 тыс. гадоў[19].
Праз нястачу фрагментаў аднаўленне аблічча дзянісаўскага чалавека пакуль не ўяўляецца магчымым (пар. чалавек з Аленевай пячоры). Даследаванні геному паказалі, што дзянісаўцы былі цемнаскурыя, цёмнавокія, цёмнавалосыя[20].
Каманда навукоўцаў з ляйпцыгскага Інстытута эвалюцыйнай антрапалогіі таварыства Макса Планка пад кіраўніцтвам шведскага біёлага Свантэ Пааба секвенавала ДНК, атрыманую з фрагмента дзіцячай палечніцы, знойдзенага ў 2008 годзе расійскімі археолагамі ў Дзянісавай пячоры на Алтаі. Высветлілася, што мітахандрыяльная ДНК гэтага ўзору Denisova 3 адрозніваецца ад мтДНК сучаснага чалавека па 385 нуклеатыдах, тым часам як мітахандрыяльная ДНК неандэртальцаў адрозніваецца ад ДНК Homo sapiens на 202 нуклеатыдаў. Артыкул, прысвечаны гэтаму адкрыццю, быў апублікаваны ў часопісе «Nature» 24 сакавіка 2010 года[21]. У геномах дзянісаўцаў і неандэртальцаў з Дзянісавай пячоры знойдзены ўклад яшчэ адной невядомай папуляцыі Homo sapiens[22]. Па мтДНК дзянісаўцы супрацьстаяць як неандэртальцам, так і сапіенсам[23].
Пазней, калі былі апрацаваны паслядоўнасці, якія адносяцца да ядзернага геному, аказалася, што дзянісаўцы з’яўляюцца сястрынскай групай неандэртальцаў[24] і іх эвалюцыйнае разыходжанне адбылося каля 640 тысяч гадоў таму. На аснове аналізу ДНК даследчыкі мяркуюць, што рэшткі косткі датуюцца перыядам 75-82 тысячы гадоў таму[25]. Узрост знаходак, знойдзеных у пячоры ў пласце № 11, быў вызначаны пры дапамозе радыёвуглероднага аналізу спачатку ў 40 тысяч гадоў, потым адкалібраваны да 48-50 тысяч гадоў.
У канцы 2013 года было абвешчана, што аналіз ДНК гейдэльбергскага чалавека з іспанскай пячоры Сіма дэ лос Уэсас (Сьера-дэ-Атапуэрка), атрыманай са сцегнавой косткі ўзростам 400 тысяч гадоў, паказаў падабенства з мтДНК дзянісаўскага чалавека. Хоць раней рэшткі з Сіма дэ лос Уэсас было прынята збліжаць з неандэртальцамі[26], у 2015 годзе пры вывучэнні ядзернай ДНК трох узораў з пячоры Сіма дэ лос Уэсас (Атапуэрка) высветлілася, што яны знаходзіліся на лініі, якая вядзе да неандэртальцаў. Тэрмалюмінісцэнтнае датаванне пласта № 22 паказала, што дзянісаўцы жылі ў Дзянісавай пячоры 170 тыс. гадоў таму[27]. Параўнанне ядзернай ДНК трох зубоў з пласта № 11 (Denisova 3, Denisova 4) і аднаго зуба з пласта № 22 (Denisova 8) паказала, што ў Дзянісавай пячоры жылі дзве розныя групы дзянісаўцаў і іх падзяляе як мінімум 65 тысяч гадоў[28][29]. Узрост узору Denisova 8 (ок. 110 тысяч гадоў) удакладнены ў ходзе генетычнага аналізу, зыходзячы з хуткасці мутацый чалавечай мітахандрыяльнай ДНК, прыманай у 2,5 × 10−8 на нуклеатыд у год[30][31]. Ва ўзоры Denisova 2 з пласта 22.1 галоўнай галерэі пячоры ўзростам больш за 100 тысяч гадоў секвенірована толькі мітахандрыяльная ДНК. Denisova 2 старэйшыя за Denisova 8 на 20,6—37,7 тыс. гадоў (па дадзеных генетыкаў) і на 54,2—99,4 тыс. гадоў старэй, чым Denisova 3 і Denisova 4[32][33]. З асадкавых адкладанняў ва Усходняй галерэі Дзянісавай пячоры генетыкі змаглі вылучыць неандертальскую і дзянісаўскую мтДНК, пры гэтым сляды ДНК неандэртальцаў і дзянісаўцаў знайшлі ў пластах № 14 і № 15, што паказвае на сумеснае існаванне гэтых двух відаў на працягу доўгага часу[34].
Эвалюцыйнае разыходжанне дзянісаўцаў і гейдэльбергскага чалавека з іспанскай пячоры Сіма дэ лос Уэсас (Сьера-дэ-Атапуэрка) па дадзеных вывучэння мтДНК адбылося, паводле ацэнак навукоўцаў, 700 тысяч гадоў таму[35]. Па дадзеных вывучэння ядзернай ДНК насельнікаў пячоры Сіма дэ лос Уэсас, дзянісаўцы і неандэртальцы падзяліліся каля 500 тысяч гадоў таму, а іх агульны продак аддзяліўся ад Homo sapiens 700—765 тысяч гадоў назад[36]. Генетыкі, прааналізаваўшыя агульныя мутацыі для народаў Афрыкі з аднаго боку і для неандэртальцаў і дзянісаўцаў з другога, прыйшлі да высновы, што продкі неандэртальцаў і дзянісаўцаў пакінулі Афрыку прыкладна 744 тысячы гадоў таму, а іх колькасць была вельмі невялікай. Усяго праз 300 пакаленняў пасля зыходу з Афрыкі лініі неандэртальцаў і дзянісаўцаў падзяліліся і пасля гэтага яны вельмі рэдка кантактавалі адзін з адным — колькасць мутацый, характэрных толькі для неандэртальцаў і дзянісаўцаў, была вельмі невялікай і не перавышала 20 % ад іх агульнай колькасці[37][38].
У ліпені 2014 года ў часопісе Nature былі апублікаваныя вынікі даследавання генетычнага матэрыялу ў шэрагу папуляцый сучаснага чалавека на прадмет асаблівай варыяцыі бялку EPAS1 (кадуе транскрыпцыйны фактар, які ўдзельнічае ў кіслародазалежнай рэгуляцыі некаторых генаў[39]), якая ўласцівая дзянісаўскаму чалавеку. Гэтая варыяцыя бялку EPAS1 (гл. полнагеномны пошук асацыяцый) характэрны для тыбетцаў, а ў прадстаўнікоў 26 іншых папуляцый людзей не была выяўленая. Верагодна, тыбетцы і змаглі прыстасавацца да жыцця на вялікай вышыні[40] дзякуючы генам, якія дасталіся ім ад дзянісаўскага чалавека[41][42].
Дзянісаўскія людзі сталі другім пасля неандэртальцаў відам вымерлых гамінінаў, для якога цяпер вядомы поўны мітахандрыяльны і амаль поўны ядзерны геном. Упершыню новы від прыматаў быў выдзелены выключна на падставе генетычных даследаванняў.
Знойдзены сляды гібрыдызацыі дзянісаўскага чалавека з Homo sapiens (сучасным чалавекам). У геноме меланезійцаў[43] выяўлена каля 5 % агульных генаў з прачытаным ядзернай геномам дзянісаўскай чалавека. У той жа час агульных генаў у сучаснага чалавека і неандэртальца ад 1 % да 4 % у розных папуляцыях (за выключэннем карэнных жыхароў Афрыкі, у якіх неандертальскія гены адсутнічаюць)[44].
Неандертальская «спадчына» найбольш выяўлена ў генах жыхароў Еўропы і Пакістана, дзянісаўскае — у насельнікаў паўднёва-ціхаакіянскага рэгіёну, што ўскосна паказвае на тэрытарыяльнае размеркаванне (арэал) гэтых відаў у сілу меркаванага нядаўняга сваяцтва сапіенскіх продкаў гэтай папуляцыі і сібіраамерыканскай, у якой дзянісаўскіх нуклеатыдаў няма[45]. Нельга выключаць, што ўнікальныя мовы папуасаў Новай Гвінеі таксама звязаныя са спадчынай дзянісаўцаў.
З’яўленне дзянісаўцаў у Азіі, як мяркуецца, выклікана міграцыямі з Афрыкі, якія адрозніваюцца ад перасяленняў Homo erectus, неандэртальцаў і сучасных людзей[46]. «Дзянісаўцы высяліліся з Афрыкі раней за чалавека, ад Інданэзіі дайшлі да Янцзы і, магчыма, падняліся па цячэнні ўверх», — кажа акадэмік В. У. Іваноў[47].
У 2013 годзе антраполагі абвясцілі, што ў старажытнасці дзянісаўцы самастойна перасеклі лінію Уолеса — водападзел паміж азіяцкай і аўстралійскай фаўнай. Да такой высновы яны прыйшлі, прааналізаваўшы дадзеныя па наяўнасці ў геноме насельніцтва паўднёва-усходняй Азіі слядоў геному дзянісаўскага чалавека[48].
Паводле ДНК-даследавання 2013 года, дзянісаўцы разам з неандэртальцамі перадалі частку геному сучасным людзям; таксама ўстаноўлена, што неандэртальцы скрыжоўваліся з краманьёнцамі і дзянісаўцамі, краманьёнцы — з дзянісаўцамі, акрамя таго, дзянісаўцы скрыжоўваліся з нейкім чацвёртым, раней невядомым відам людзей[49].
Акадэмік В. У. Іваноў не выключае, што памяць пра існаванне дзянісаўцаў захавалася ў тыбецкіх павер’ях аб снежным чалавеку[50].
У 2012 годзе выйшаў дакументальны фільм «Секс у каменным веке» («Sex in the Stone Age»), у якім апавядаецца пра тое, як быў адкрыты дзянісаўскі чалавек і пра яго генетычныя, а значыць і сексуальныя сувязі з неандэртальцамі і краманьёнцамі[51].
{{citation}}
: Праверце значэнне даты ў: |date=
(даведка){{cite news}}
: Праверце значэнне даты ў: |date=
(даведка).{{cite journal}}
: Пададзена больш чым адно значэнне |DOI=
і |doi=
specified (даведка); Пададзена больш чым адно значэнне |PMID=
і |pmid=
specified (даведка){{citation}}
: Праверце значэнне даты ў: |date=
(даведка).Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.