From Wikipedia, the free encyclopedia
Ша́ндар Пэ́тэфі (па-вугорску: Petőfi Sándor, вымаўл. ˈpɛtøːfi ˈʃaːndor), сапраўднае імя Алякса́ндар Пе́травіч[1][2] (па-славацку: Alexander Petrovič[1], па-сэрбску: Александр Петровић; 1 студзеня 1823, Кішкерэш, Вугорскае каралеўства, Аўстрыйская імпэрыя — 31 ліпеня 1849, Трансыльванскае княства, Аўстрыйская імпэрыя) — вугорскі народны паэт(en), публіцыст, рэвалюцыйны дзяяч сэрбска-славацкага паходжаньня.
| Шандар Пэтэфі | |
| Sándor Petőfi | |
 Партрэт працы Ігнаца Рашковіча(hu) (1849) | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Імя пры нараджэньні | Аляксандар Петравіч |
| Нарадзіўся | 1 студзеня 1823 Кішкерэш, Вугоршчына |
| Памёр | 31 ліпеня 1849 Сыгішаара, Вугоршчына |
| Бацькі | Mária Hrúzová[d] |
| Сужэнец | Юлія Сэндрэй[d] |
| Дзеці | Золтан Пэтэфі[d] |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | паэт, рэвалюцыянэр |
| Гады творчасьці | 1842—1849 |
| Мова | вугорская |
| Дэбют | 1844 |
| Подпіс | 
|
Паходзіў зь небагатай сям’і. Бацька — сэрб Стэфан (Іштван) Петравіч, зьбяднелы шляхціч; маці — славацкая сялянка Марыя Грузава (Груз).
Шандар пайшоў у школу ў пяцігадовым узросьце. У 15 рокаў валодаў сям’ю мовамі. У 1839, ня маючы ніякіх сродкаў для існаваньня, пайшоў на вайсковую службу, адкуль у 1841 быў звольнены з прычыны хваробы.
Быў статыстам у тэатры, вандроўным акторам, падпрацоўваў перакладамі. Назьбіраўшы дастаткова сродкаў, паступіў у калегіюм у Папе. Друкаваўся з 1842 (верш «Той, хто п’е» у «Athenaeum»).
З 1846 року разам са сваім сябрам Янашам Аранем прадпрымаў спробы зьяднаць вугорскі нацыянальна-вызвольны рух. У 1846 у Трансыльваніі пазнаёміўся зь Юліяй Сандрэі, зь якой ажаніўся ў наступным року насуперак бацькоўскай волі. Мелі сына Золтана (1848—1870).
Неўзабаве яшчэ больш захапіўся ідэяй рэвалюцыі ды пераехаў у Пэшт, дзе апынуўся ў асяродзьдзі радыкальна настроенага студэнтцва й інтэлігенцыі. З 1847 ачольваў рэвалюцыйную арганізацыю «Маладая Вугоршчына».
Групоўка, у якую ўваходзіў і Пэтэфі, заплянавала на 19 сакавіка 1848 року скліканьне Народнага сходу, які б зацьвердзіў пэтыцыю з патрабаваньнем незалежнасьці Вугоршчыны. Аднак 15 сакавіка зь Вены дайшла вестка пра пачатак Аўстрыйскай рэвалюцыі, таму было вырашана склікаць сход у той самы дзень. Шандар Пэтэфі стаў аўтарам «12 Pont» — сьпісу з 12 патрабаваньняў — і паэмы «Nemzeti dal», якая запачаткавала Вугорскую рэвалюцыю.
Пэтэфі ў ходзе рэвалюцыі працягваў пісаць вершы і публіцыстыку, крытыкаваў правадыроў рэвалюцыі за іхнюю ўмеранасьць. Вылучаўся ў парлямэнт, аднак ня быў абраны. У верасьні 1848 далучыўся да рэвалюцыйнае арміі Кошута. Са студзеня 1849 — ад’ютант польскага эмігранта Юзэфа Закарыяша Бэма, які камандаваў рэвалюцыйным войскам у Трансыльваніі. Браў удзел у баёх з аўстрыйскімі войскамі, румынскімі і саксонскімі паўстанцамі і расейскімі інтэрвэнтамі.
Паводле традыцыйнае вэрсіі загінуў пад Шэгешварам у баі з казакамі расейскага войска пад кіраўніцтвам царскага генэрала Івана Паскевіча. Згодна зь іншай вэрсіяй, якая пакуль не знайшла пацьверджаньня, быў паранены, узяты ў палон і таемна вывезены ў Сыбір, дзе памёр у 1856 року.
У раньняй паэзіі (зборнік «Вершы», 1844; паэма-казка «Віцязь Янаш», 1845), прасякнутай фальклёрнымі матывамі, галоўныя тэмы — прыгажосьць роднага краю, багаты духоўны сьвет людзей. Пэсымістычна-рамантычныя настроі выразіліся ў лірычным цыкле «Хмары» (1845—46), драме «Тыгрыца і гіена» (1845), паэмах «Пішта Сілай», «Шалга», рамане «Катава вяроўка» (усе 1846). Пад уплывам паўстаньня 1846 у Галіччыне і рэвалюцыйных падзеяў у Пэшце 1848—49 яго паэзія набыла яскрава рэвалюцыйна-дэмакратычны характар (вершы «Мае песьні», «Вугорац я…», «Нацыянальная песьня», «На шыбеніцу каралёў!» і інш.). У вершах «Эўропа змоўкла», «Эрдэйская армія», «Мадзьяр пераможа» выказваў упэўненасьць у перамозе рэвалюцыйных ідэалаў. Паэма «Апостал» (1848, поўнасьцю апубл. 1874) пра трагічны лёс рэвалюцыянэра.
На беларускую мову ягоныя вершы пераклалі Аляксей Зарыцкі, Язэп Семяжон, Мікола Хведаровіч, Мікола Аўрамчык, апавяданьні — Ганна Сапрыка, Мікола Татур.
Імем Пэтэфі названыя вуліцы і плошчы большасьці местаў Вугоршчыны, Трансыльваніі і паўднёвай Славаччыны, вуліца ў Тбілісі, цэнтральная плошча Ужгараду.
У родным месьце паэта Кішкерэшы створаны мэмарыяльны дом-музэй.
У гонар паэта названы астэроід 4483 Пэтэфі.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
