Уга Чавэс

У́га-Рафаэ́ль Ча́вэс-Фры́яс (па-гішпанску: Hugo Rafael Chávez Frías; 28 ліпеня 1954 — 5 сакавіка 2013^[5]) — вэнэсуэльскі вайсковец і палітык, прэзыдэнт Рэспублікі Вэнэсуэлы ў 1999—2013 гадах. 3 сьнежня 2006 году на прэзыдэнцкіх выбарах пераабраны на трэці тэрмін.

Уга Чавэс
па-гішпанску: Hugo Rafael Chávez Frías
74-ы прэзыдэнт Рэспублікі Вэнэсуэла
2 лютага 1999 — 5 сакавіка 2013
Папярэднік:	Рафаэль Кальдэра
Наступнік:	Нікаляс Мадура
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	28 ліпеня 1954(1954-07-28)[1][2][3][…] Сабанэта, штат Барынас, Вэнэсуэла
Памёр:	5 сакавіка 2013(2013-03-05)[4][1][2][…] (58 гадоў) Каракас, Вэнэсуэла
Партыя:	Адзіная сацыялістычная партыя Вэнэсуэлы(en)
Сужэнец:	Нэнсі Колменарэс[d] і Марысабэль Радрыгес[d]
Дзеці:	María Gabriela Chávez[d]
Бацька:	Уга дэ-лёс-Рэес Чавэс
Маці:	Алена Фрыяс дэ Чавэс[d]
Адукацыя:	Ваенная акадэмія Вэнэсуэлы (1975)
Узнагароды:	Ордэн Дружбы народаў (Беларусь)
Уга Чавэс у Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Меў мяшанае афра-індзейска-гішпанскае паходжаньне. Продкі па матчынай лініі бралі ўдзел ў грамадзянскай вайне(en) 1859—1863 гадоў. Прадзед у пачатку 20-га стагодзьдзя ўзьняў антыдыктатарскае паўстаньне(en), якое здушылі^[6]. Дзяцінства правёў ў невялікім гарадку ў штаце Барынас(be) на захадзе Вэнэсуэлы, дзе зачытваўся аповедамі пра герояў вайны за незалежнасьць(en) Лацінскай Амэрыкі ад Гішпаніі і працамі камуністычных філёзафаў. Яго сям’я была небагатая. У 1971 годзе 17-гадовым юнаком паступіў у Вайсковую акадэмію Вэнэсуэлы(en) (Каракас), якую скончыў праз 4 гады ў званьні малодшага лейтэнанта. Служыў у паветрана-дэсантных войсках(en).

У 1977 годзе, будучы лейтэнантам, заснаваў падпольную арганізацыю ў шэрагах узброеных сілаў(en) пад назовам Армія вызваленьня народа Вэнэсуэлы (затым Рэвалюцыйны баліварыянскі рух-200(en)). Па прызначэньні ў 1981 годзе выкладнікам Ваеннай акадэміі ў званьні капітана пачаў пашыраць свае перакананьні сярод кадэтаў(en). Ранкам 4 лютага 1992 году ў званьні маёра паспрабаваў на чале 5 воінскіх фармаваньняў захапіць прэзыдэнцкі палац(en), міністэрства абароны(en), ваеннае лётнішча і ваенны музэй. У выніку правалу загінула 14 салдатаў, 50 атрымалі раненьні. Сам здаўся, трапіў пад арышт і ў астрог. У 1994 годзе прэзыдэнт Рафаэль Кальдэра(en) выпусьціў яго на волю.

У 1998 годзе на чале «Руху Пятай Рэспублікі(en)» выйграў прэзыдэнцкія выбары(en) з 56,2% галасоў. Інаўгурацыя адбылася 2 лютага 1999 году. Пераабіраўся ў 2001, 2006 і 2012 гадах. У красавіку 2002 году^[7] падчас мецяжу(en) 2 дні быў пад арыштам, але пад ціскам беднякоў мяцежнікі яго вызвалілі(en).

Называў сябе трацкістам(en) і прыхільнікам пастаяннага перавароту(en). Узнагароджваўся ордэнамі такіх краінаў, як Беларусь, Іран, Куба, Нікарагуа і Сырыя.

Прэзыдэнцтва

У 1999 годзе перайначыў назоў дзяржавы на «Баліварыянская Рэспубліка Вэнэсуэла». У 2006 годзе зьмяніў сьцяг(be) і герб(be) краіны. Таксама зьмяніў часавы пас на -4,5 гадзіны па Грынвічы. Празь зьмяненьне канстытуцыі атрымаў магчымасьць кіраваць не 5, а 6 гадоў, а таксама абірацца на другі тэрмін. У 2007 годзе нацыяналізаваў найбуйнейшыя ў Вэнэсуэле тэлекамунікацыйнае і электраэнэргетычнае прадпрыемствы «Нацыянальная тэлефонная кампанія Вэнэсуэлы(en)» (па-гішпанску: Compañía Anónima Nacional Teléfonos de Venezuela, C.A.N.T.V. — НТКВ) і «Электрычнасьць Каракаса(en)» (па-гішпанску: Electricidad de Caracas), якія належалі амэрыканскім кампаніям «Вэрайзан Камьюнікейшнз(en)» (Нью-Ёрк) і «Прыкладныя энэргетычныя паслугі(en)» (Вірджынія) адпаведна. Тады ж праз надзяленьне парлямэнтам надзвычайнымі паўнамоцтвамі нацыяналізаваў усе нафтарадовішчы(en) ў краіне. У красавіку 2008 году нацыяналізаваў цэмэнтную прамысловасьць, затым — найбуйнейшы мэталюргічны камбінат «Сталеліцейня Арынока(en)» (па-гішпанску: Siderúrgica del Orinoco, SidOr — СідАр). Закупаў узбраеньне ў Расеі. У лістападзе 2011 году пачаў вяртаньне 160 тоннага дзяржаўнага залатога запасу з банкаў ЗША і Эўропы^[8].

Вызначаўся прасоўваньнем сваякоў на вышэйшыя дзяржаўныя пасады. Яго бацька Уга-старэйшы(en) ў 1998—2008 гадах быў губэрнатарам штату Барынас, брат Адан(en) — міністрам адукацыі(en) ў 2007—2008 гадах і губэрнатарам Барынаса з 2008 году, брат Анібал Хасэ(en) стаўся мэрам роднага гарадка палітыка, а брат Архэніс ў 2011 годзе стаў намесьнікам міністра народнага дабрабыту Вэнэсуэлы. Зяць — Хорхэ Арэасэ, муж яго старэйшай дачкі Росы Вірхініі, у 2011 годзе заняў пасаду міністра па навуцы і тэхналёгіях.

Адносіны зь Беларусьсю

Наведваў Беларусь з афіцыйным візытам у ліпені 2006 году, а ў чэрвені 2007-га, ліпені 2008-га, верасьні 2009-га і кастрычніку 2010 году — з працоўнымі візытамі, падчас якіх дамовіўся аб гандлёва-эканамічнай і навукова-тэхнічнай супрацы. У сьнежні 2007 году прэзыдэнт Беларусі Аляксандар Лукашэнка зрабіў першы афіцыйны візыт у Вэнэсуэлу, падчас якога ў Каракасе праводзілася першая ў Лацінскай Амэрыцы Нацыянальная выстава Беларусі. У сакавіку 2010-га і чэрвені 2012 году адбыліся працоўныя візыты Аляксандра Лукашэнкі ў Вэнэсуэлу. Вынікам супрацы стала адкрыцьцё ў Вэнэсуэле прадстаўніцтваў «Беларуснафты», «Белгархімпрама», «Белзамежбуда», сумесных прадпрыемстваў па здабычы нафты «Пэтралера БелаВэнэсаляна», сэйсмаразьведачных працаў «Сісміка БелаВэнэсаляна», газіфікацыі «Вэнэсуэлагазбуд», гандлі «Вэнбелком», «МАЗВэн» і «ВэнэМенск Тракторэс», узьвядзеньне прадпрыемстваў па зборцы грузавых аўтамабіляў МАЗ (5 тыс. грузавікоў на год) і трактароў МТЗ (10 тыс. трактароў на год), будаўніцтва найбуйнейшага ў Паўднёвай Амэрыцы завода па вытворчасьці будаўнічых матэрыялаў. Адбыўся закуп у Беларусі прыладаў кіраваньня супрацьпаветранай абаронай(en), прыладаў сувязі, радыёэлектроннай выведкі(be) і радыёэлектроннай барацьбы(en) супраць высокадакладнай зброі(en) на суму 700 мільёнаў даляраў. У 2010 годзе ў Беларусь танкерамі пастаўлялася вэнэсуэльская нафта, кошт якой быў значна вышэйшым за расейскую^[9]. Аднак пры абкладаньні поўным мытам закуп расейскай нафты выявіўся стратным, а ўвоз вэнэсуэльскай — прыбытковым^[10]. З 1998-га па 2012 год двухбаковы таваразварот вырас з 3,6 млн даляраў да 1 млрд 200 млн даляраў^[11] (за 15 год у 333 разы).

Ушанаваньне памяці

• Парк імя Ўга Чавэса ў Менску ^[12]
• Вуліца Уга Чавэса ў палестынскім горадзе Эль-Біра

Крыніцы

1. IMDb (анг.) — 1990.
2. Hugo Chávez Frías // Энцыкляпэдыя Бракгаўза (ням.)
3. Hugo Chávez Frias // Babelio (фр.) — 2007.
4. President Hugo Chavez confirmed dead |BBC News
5. Уга Чавэс памёр // Наша Ніва, 6 сакавіка 2013 г. Праверана 7 сакавіка 2013 г.
6. Юры Казлоў. Сёньня Уга Чавэсу — 57 // Белтэлерадыёкампанія, 28 ліпеня 2011 г. Праверана 6 сакавіка 2013 г.
7. У Вэнэсуэле — ваенны пераварот // Зьвязда : газэта. — 13 красавіка 2002. — № 74 (24453). — ISSN 1990-763x.
8. У Вэнэсуэлу прыбыла першая частка залатога запасу, які прэзыдэнт Уга Чавес загадаў вярнуць з буйных банкаў ЗША і Эўропы // Белтэлерадыёкампанія, 26 лістапада 2011 г. Праверана 7 сакавіка 2013 г.
9. In Memoriam. Уга Чавэс: амэрыканская мара вэнэсуэльскага прэзыдэнта // Telegraf.by, 6 сакавіка 2013 г. Праверана 6 сакавіка 2013 г.
10. Ала Мачалава. АЭС — асобна, газ ды нафта — асобна // Зьвязда : газэта. — 1 ліпеня 2010. — № 126 (26734). — С. 2. — ISSN 1990-763x.
11. Гісторыя ўзаемаадносінаў Беларусі і Вэнэсуэлы пачалася ў 2006-м // Белтэлерадыёкампанія, 6 сакавіка 2013 г. Праверана 7 сакавіка 2013 г.
12. У Мінску з’явіўся парк імені Уга Чавэса і вуліца Агінскага

Вонкавыя спасылкі

• Юлія Дарашкевіч. Уга Чавэс // Наша Ніва, 29 чэрвеня 2007 г. Праверана 7 сакавіка 2013 г.