Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар езуітаў (Вільня)

Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар езуітаў — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у Вільні. Знаходзіцца ў Старым Месьце, на Вялікай вуліцы^[a]. Касьцёл дзее, кляштар існаваў да 1773 году. Твор архітэктуры віленскага барока. Аб’ект Рэгістру культурных каштоўнасьцяў Летувы.

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар езуітаў
Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар езуітаў
Краіна	Летува
Места	Вільня
Каардынаты	54°40′39.53″ пн. ш. 25°17′18.75″ у. д.
Канфэсія	каталіцтва
Эпархія	Архідыяцэзія Вільнюса[d]
Архітэктурны стыль	барокавая архітэктура[d]
Дата заснаваньня	1604
Сайт	kazimiero.lt/index.php?o…
Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар езуітаў на мапе Летувы Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар езуітаў
Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар езуітаў на Вікісховішчы

Комплекс Віленскага езуіцкага кляштару складаецца з касьцёла і кляштарнага корпуса. Купал касьцёла — першы і найбольшы ў архітэктуры Вільні^[1].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Закладаньне мураваных езуіцкага касьцёла і кляштару (дома прафэсараў) на Вялікай вуліцы адбылося ў ходзе ўрачыстасьцяў з кананізацыі Сьвятога Казімера 4 сакавіка 1604 году. Асноўнымі фундатарамі касьцёла былі Жыгімонт Ваза і Леў Сапега, кляштару — Сапегі і Гасеўскія. Плян касьцёла прывезьлі з Рыму, нагляд за будаваньнем ажыцьцяўляў архітэктар Ян Франкевіч. У падмурак касьцёла пры ўрачыстым набажэнстве паклалі вялікі камень, знойдзены на Антокальскіх гарах, адкуль яго прыцягнулі сямсот віленскіх мяшчанаў-каталікоў. Наперадзе працэсіі ішлі найвышэйшыя ўраднікі на чале зь канцлерам Львом Сапегам^[2].

Будаваньне касьцёла скончылася да 1609 году. Аднак у 1610 годзе ён пацярпеў ад пажару, па чым аднаўленьне ішло да 1616 году. Аздабленьне інтэр’еру завяршылася ў 1618 годзе, будаваньне кляштару — у 1624 годзе. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1655 годзе касьцёл спалілі маскоўскія захопнікі. Па выгнаньні акупантаў яго аднавілі.

За часамі Вялікай Паўночнай вайны ў 1706 годзе касьцёл пацярпеў ад пажару. Пажар 1749 году зьнішчыў інтэр’ер касьцёла, абваліліся перакрыцьці купала. У 1750—1755 гадох фасады, купал і алтары рэканструяваў архітэктар Тамаш Жаброўскі ў стылі віленскага барока.

З скасаваньнем ордэна езуітаў у 1773 годзе касьцёл перайшоў да ксяндзоў-эмэрытаў. У час паўстаньня 1794 году палкоўнік Якуб Ясінскі трымаў у касьцёле 1013 расейскіх палонных.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Надмагільле Аляксандра Гасеўскага, малюнак XIX ст.

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Вільня апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл працягваў дзеяць, а ў 1799 годзе стаў парафіяльным. У вайну 1812 году францускія войскі выкарыстоўвалі яго як склад збожжа, чым учынілі значную шкоду. У 1814^[3] або, паводле іншых зьвестак, у 1815 годзе касьцёл узялі пад сваю апеку і аднавілі манахі-місіянэры.

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня ў 1832 годзе расейскія ўлады гвалтоўна зачынілі касьцёл, а ў 1834—1837 гадох дзеля рэканструкцыі пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы) зьнішчылі 10 алтароў і амбон работы Яна Гляўбіца. У верасьні 1840 году саборную царкву асьвяціў Ёсіф (Сямашка).

Па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня (1863—1864) у 1864—1868 гадох расейскі архітэктар Мікалай Чагін зьнявечыў мастацкае аблічча касьцёла маскоўскай перабудовай. У касьцёле зьнішчылі хоры і надмагільны помнік гетмана польнага Вінцэнта Гасеўскага. Кляштар прыстасавалі пад кашары. 22 кастрычніка 1867 году па сканчэньні перабудовы адбылося асьвячэньне саборнай царквы^[4].

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе па заняцьці места войскамі Нямецкай імпэрыі ў касьцёле разьмясьцілася гарнізонная пратэстанцкая царква.

Найноўшы час

У 1917 годзе будынак касьцёла вярнулі каталікам. У 1922—1925 гадох праводзілася адбудаваньне хораў, аднаўленьне інтэр’еру.

У час Другой сусьветнай вайны цэнтральная і сярэдняя вежы фасаду атрымалі значныя пашкоджаньні. У 1942—1944 гадох цэнтральную вежу аднавілі паводле праекту архітэктара Ёнаса Мулокаса. Па вайне ў 1948 годзе савецкія ўлады зачынілі касьцёл. У 1955—1957 гадох тут разьмяшчаўся музэй атэізму. У 1965 годзе будынак адрэстаўравалі.

3 сакавіка 1991 году адбылося асьвячэньне касьцёла, вернутага каталікам.

Архітэктура

Касьцёл — помнік архітэктуры віленскага барока. Гэта 3-нэфавая крыжова-купальная базыліка. Купал дыямэтрам 17 мэтраў на скрыжаваньні цэнтральнага нэфу і трансэпту завяршаецца ліхтаром з княскай каронай. Вышыня галоўнага нэфу разам з купалам складае 58 мэтраў. Дзьве высокія вежы галоўнага фасаду адрозьніваюць касьцёл ад рымскага прататыпу. Прыбудаваны ў 1755 годзе прытвор дадае разнастайнасьць у суровыя і ляканічныя формы касьцёла. Пілястры і складана прафіляваны карніз сьценаў ствараюць уражаньне мастацкай цэласнасьці. У магутных контрфорсах бакавых фасадаў, круглых вежах абапал прэзьбітэрыюму, дэкоры скляпеньняў закрысьціі праглядаюцца традыцыі готыкі і позьняга рэнэсансу (маньерызму).

Цэнтральны нэф перакрываецца паўцыркульным скляпеньнем на падпружных арках, з распалубкамі. Бакавыя, моцна павужаныя нэфы падзяляюцца на капліцы на ўзор касьцёла Іль-Джэзу ў Рыме. Захаваліся арыгінальныя алтары, выкананыя Тамашом Жаброўскім^[5]. Інтэр’ер аздабляюць алтарныя карціны Шымана Чаховіча і Францішка Смуглевіча^[6].

У касьцёле вісяць мэмарыяльныя шыльда ў гонар Сьвятога Андрэя Баболі, які служыў тут у 1624—1630 і 1646—1652 гадох, архітэктара Ёнаса Мулокаса, біскупа Юліёнаса Сьцяпанавічуса.

Пад алтарнай часткай знаходзіцца крыпта, у якой захоўваюцца парэшткі Сьвятога Андрэя Баболі. Сьцены крыпты аздабляюцца рэлігійнымі росьпісамі і надпісамі на лацінскай мове.

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Ю. Пешка, 1808 г.
• 
  Ю. Пешка, 1808 г.
• 
  1832 г.
• 
  1832 г.

• 
  Ю. Азямблоўскі, 1834 г.
• 
  М. Янушэвіч, 1836 г.
• 
  1837 г.
• 
  1839—1840 гг.

• 
  1840 г.
• 
  1840 г.
• 
  М. Залескі, каля 1846 г.
• 
  XIX ст.

• 
  Н. Брэзэ, XIX ст.
• 
  Па маскоўскай перабудове. К. Альбрэхт, 1915 г.
• 
  Г. Штрук, 1916 г.
• 
  Ф. Краўзэ, 1916 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1860-я гг.
• 
  1863 г.
• 
  Па маскоўскай перабудове, 1870-я гг.
• 
  Ю. Чаховіч, 1872—1875 гг.

• 
  С. Флёры, 1896 г.
• 
  М. Буткоўскі, 1896—1914 гг.
• 
  каля 1900 г.
• 
  да 1915 г.

• 
  да 1915 г.
• 
  Я. Булгак, 1914 г.
• 
  1915—1918 гг.
• 
  1915—1918 гг.

• 
  Я. Булгак, 1916 г.
• 
  Я. Булгак, да 1926 г.
• 
  Л. Высоцкі, 1925 г.
• 
  Г. Паддэмбскі, 1937 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Агульны выгляд
• 
  Галоўны фасад касьцёла
• 
  Купал
• 
  З боку апсыды

• 
  Інтэр’ер касьцёла
• 
  Галоўны і бочны алтары
• 
  Хоры
• 
  Двор кляштару

Заўвагі

1. Афіцыйны адрас — Didžioji g. 34

Крыніцы

1. Папшис А. Вильнюс. — Вильнюс, 1977. С. 57.
2. Виноградов А. А. Путеводитель по городу Вильне и его окрестностям. — Вильна, 1908. С. 74—75.
3. Виноградов А. А. Путеводитель по городу Вильне и его окрестностям. — Вильна, 1908. С. 75.
4. Виноградов А. А. Путеводитель по городу Вильне и его окрестностям. — Вильна, 1908. С. 78.
5. Wałejko K. Praktyczny przewodnik po Wilnie / red. ks. M. Borysiak, A. Franko, I. Jutkiewicz, K. Jutkiewicz. — Suwałki, 2003. S. 88—89.
6. ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 422.

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4

Вонкавыя спасылкі

• Касьцёл Сьвятога Казімера і кляштар езуітаў у Вільні, Radzima.org