Карма (Кармянскі раён)

Карма́^[3] — мястэчка ў Беларусі, на рацэ Сажы пры ўтоку ў яго ракі Кармянкі. Адміністрацыйны цэнтар Кармянскага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 7624 чалавекі^[2]. Знаходзіцца за 110 км на поўнач ад Гомелю, за 55 км ад чыгуначнай станцыі Рагачоў (лінія Магілёў — Жлобін). Аўтамабільныя дарогі злучаюць мястэчка з Чачэрскам і з аўтамабільнымі шляхамі Бабруйск — Крычаў і Гомель — Магілёў.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Карма.

Карма лац. Karma
Сядзіба Дорыя-Дзерналовічаў «Стэфанава»
Герб Кармы Сьцяг Кармы
Першыя згадкі:	1665[1]
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Кармянскі
Насельніцтва:	7624 чал. (2018)[2]
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2337
Паштовы індэкс:	247170
СААТА:	3225551000
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	53°7′53″ пн. ш. 30°48′1″ у. д.
Карма на мапе Беларусі ± Карма Карма
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Карма — даўняе мястэчка гістарычнай Рэчыччыны (Панізоўя). Да нашага часу тут захавалася шляхецкая сядзіба і царква Сьвятога Мікалая, помнікі архітэктуры XIX стагодзьдзя, якія з савецкага часу знаходзяцца ў занядбаным стане.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Археалягічныя знаходкі на месцы сучаснага мястэчка датуюцца 26 тысячагодзьдзем да нашай эры^[1]. Тым часам у пісьмовых крыніцах Карма ўпершыню ўпамінаецца ў 1665 годзе^[1] як мястэчка Рэчыцкага павету Менскага ваяводзтва, шляхецкае ўладаньне^[4]. Пад 1696 годам яна значыцца ў каптуровай кнізе Рэчыцкага павету ў зьвязку зь перадачай у вечнае карыстаньне рэчыцкаму мескаму пісару Паўлу Квялчэўскаму. Пад 1726 годам Карма ўпамінаецца ў інвэнтары Чачэрскага староства.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Лядоўня ў Стэфанаве, да 1914 г.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Карма апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стала цэнтрам воласьці Рагачоўскага павету^[5] Магілёўскай губэрні. У гэты час маёнткам валодалі Быкоўскія; тут працавала цагельня.

На 1847 год у склад Кармянскай воласьці ўваходзіла 58 навакольных вёсак; празь мястэчка праходзіў Чарнігаўскі тракт, працавалі паштовая станцыя і расейская народная вучэльня. На 1880 год у Карме было 149 будынкаў, дзеялі царква і 3 сынагогі, працавалі 36 крамаў і вадзяны млын. На 1886 год — школа, 3 юдэйскія малітоўныя дамы, 30 крамаў, штогод праводзіліся 3 кірмашы. У канцы ХІХ стагодзьдзя ў мястэчку было 200 двароў.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Карма абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. 25 лютага 1919 году тут выбухнула сялянскае антыбальшавіцкае паўстаньне, у выніку якога паўстанцы занялі Карму. Аднак 26 лютага 1919 году бальшавікі здушылі выступленьне. У 1924 годзе Карму вярнулі БССР, дзе яна стала цэнтрам раёну. 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 15 жніўня 1941 да 26 лістапада 1943 году Карма знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 1962—1965 гадох мястэчка ўваходзіла ў склад Рагачоўскага раёну, у 1965—1966 гадох — Чачэрскага.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1826 год — 926 чал.; 1897 год — 2649 чал.
• XX стагодзьдзе: 1923 год — 1,5 тыс. чал.; 1971 год — 4,1 тыс. чал.; 1997 год — 5,1 тыс. чал.^[6]; 1998 год — 4,8 тыс. чал.^[7]
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 6,2 тыс. чал.; 2006 год — 6,2 тыс. чал.; 2008 год — 7,5 тыс. чал.; 2009 год — 7448 чал.^[8] (перапіс); 2016 год — 7610 чал.^[9]; 2017 год — 7583 чал.^[10]; 2018 год — 7624 чал.^[2]

Адукацыя

У Карме працуюць 2 сярэднія, музычная і спартовая школы.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе местачковая лякарня.

Культура

Дзеюць цэнтар культуры, 2 бібліятэкі.

Мас-мэдыя

У мястэчку выдаецца раённая газэта «Сьвітанак над Сожам».

Забудова

Карма разьвіваецца ў адпаведнасьці з генэральным плянам (1976). У паўднёвай частцы мястэчка захаваўся гістарычны цэнтар з Рынкам. Забудова галоўных вуліцаў — 2—5-павярховыя жылыя дамы. Утварыўся мікрараён з 5-павярховымі будынкамі. У цэлым пераважае драўляная забудова сядзібнага тыпу. Прамысловая зона разьмяшчаецца ў паўночнай частцы мястэчка.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, лёгкай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці.

Турыстычная інфармацыя

Інфраструктура

Спыніцца можна ў гасьцініцы «Карма»^[11].

Славутасьці

• Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты);
• Могілкі юдэйскія;
• Сядзіба Дорыя-Дзерналовічаў «Стэфанава» (XIX ст.);
• Царква Сьвятога Мікалая (1832).

Галерэя

• Краявіды Кармы
• 
  Руіны царквы
• 
  Гаспадарчая пабудова пры сядзібе
• 
  Крухмальны завод
• 
  Адміністрацыйны будынак

Асобы

• Валер Сьмірноў (нар. 1946) — актор, заслужаны артыст Беларусі.

Крыніцы

1. Кляшчук А. Кармянскае прыцягненьне // Зьвязда : газэта. — 12 чэрвеня 2012. — № 110 (27225). — С. 8. — ISSN 1990-763x.
2. Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
3. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4. (pdf) — С. 201.
4. ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. — С. 52.
5. Słownik geograficzny... T. IV. — Warszawa, 1893. — S. 403.
6. Лебедзева В. Карма // ЭГБ. — Мн.: 1997 Т. 4. — С. 117.
7. Карма, гарадскі пасёлак // БЭ. — Мн.: 1999 Т. 8. — С. 75.
8. Перепись населения — 2009. Гомельская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
9. Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
10. Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
11. Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 8: Канто — Кулі. — 576 с. — ISBN 985-11-0144-3 — С. 75—76.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883.

Вонкавыя спасылкі

Карма (Кармянскі раён) — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Карма, Radzima.org
• Здымкі на Globus.tut.by