Ініцыятыва трох мораў

Ініціятыва трох мораў (ІТМ, Трымор’е) — міжнародная гаспадарчае аб’яднаньне 13 краінаў Эўразьвязу, якія разьмешчаныя паміж марамі: Балтыйскім, Чорным і Адрыятычным.

Ініцыятыва трох мораў

геапалітычная супольнасьць

Дата заснаваньня / стварэньня	25 жніўня 2016
Назва арыгінальнай мовай	Three Seas Initiative
Кароткая назва	3SI, TSI
Афіцыйны вэб-сайт	https://3seas.eu

Зачын стварэньня міжнародных дачыненьняў у розных галінах, якія патрэбныя для існаваньня краінаў-суседзяў. Першы сойм адбыўся ў Дуброўніку ў 2016, на ім быў запрошаны галава краіны Ўкраіны, але ён не адказаў на запрашэньне, такім чынам, Украіна ня стала адною з краінаў-заснавальніцаў. Сойм вырашыў, што сябрамі задзіночаньня могуць быць толькі сябры Эўразьвязу^[1].

Склад краінаў

На 2024 год 13 краін складалі хаўрус Трохмор'я.

Герб	Краіна	Сталіца	Плошча (км²)	Насельніцтва	Гаспадар сойму
	Аўстрыя	Вена	83.858	8.823.054
	Баўгарыя	Сафія	110.910	7.101.859	1: Сафія 2021
	Вугоршчына	Будапэшт	93.030	9.797.561
	Латвія	Рыга	64.589	1.925.800	1: Рыга 2022
	Летува	Вільня	65.300	2.800.667
	Польшча	Варшава	312.685	38.422.346	1: Варшава 2017
	Румынія	Бухарэст	238.397	19.638.000	1: Бухарэст 2018
	Славаччына	Браціслава	49.035	5.435.343
	Славенія	Любляна	20.273	2.066.880	1: Любляна 2019
	Харватыя	Загрэб	56.594	3.888.529	1: Дуброўнік 2016
	Чэхія	Прага	78.866	10.610.947
	Эстонія	Талін	45.226	1.319.133	1: Талін 2020
Агульныя лічбы			1.218.763	111.830.119

Назіральнікі

Колькасьць	Краіны
1	Нямеччына
2	ЗША

Мінуўшчына

21 лістапада 2014 году Атлянтычная рада (Вашынгтон, ЗША) і «Сярэднеэўрапейскія энэргетычныя супольнікі» (Этэрбек, Брусэльскі сталічны рэгіён, Бэльгія) выдалі сумесную справаздачу «Дапаўненьне Эўропы — ад калідору Поўнач-Поўдзень да Зьвязу энэргетыкі, шляхоў зносін і сувязі» на 90 старонках. Справаздача пад кіраўніцтвам вугорскага магістра эканомікі Давыда Караньі і амэрыканскага абароннага кансультанта Яна Бжазінскага зьмяшчала разьдзелы пра 3 адпаведныя вымярэньні Зьвязу, а таксама разьдзел «Фінансавыя ўкладаньні ў вырашальную інфраструктуру: паземныя заторы». У падагульненьні апошняга разьдзелу згадвалася: «Доступ да іншых крыніцаў энэргіі магчыма атрымаць у часы патрэбы злучэньнем тэрміналаў ЗПГ, каб сусьветная рынкавая цана ЗПГ магла дзеяць у якасьці верхняй мяжы для рынкавай цаны ў кожнай краіне, якая ўтварае частку калідору Поўнач-Поўдзень»^[2].

Мапа сяброў Ініцыятывы трох мораў

29 верасьня 2015 году ў Новым Ёрку на палях 70-й сэсіі Генэральнай асамблеі ААН адбылася Сустрэча правадыроў Адрыятычнага, Балтыйскага і Чорнага мораў. Сустрэчу зладзіла Атлянтычная рада на прапанову харвацкай прэзыдэнткі Калінды Грабар-Кітаравіч. Удзельнікамі мерапрыемства сталі прадстаўнікі урадаў 12 краінаў Эўразьвязу:

• 4 прэзыдэнты — Росен Плеўняліеў (Баўгарыя), Анджэй Дуда (Польшча), Кляўс Яганіс (Румынія) і Калінда Грабар-Кітаравіч (Харватыя);
• 5 міністраў замежных справаў — Петэр Сіярта (Вугоршчына), Лінас Лінкявічус (Летува), Міраслаў Лайчак (Славаччына), Любамір Зааралек (Чэхія) і Марына Кальюранд (Эстонія);
• 2 пастаянныя прадстаўнікі пры ААН — Ян Рыкерт (Аўстрыя) і Андрэй Логар (Славенія).
• прадстаўнік Латвіі;
  • а таксама адмысловы пасланьнік у энэргетычных справах Эмас Гохштайн ад Дзяржаўнага дэпартамэнту ЗША^[3].

25 жніўня 2016 году ў Дуброўніку (Харватыя) 12 згаданых дзяржаваў Эўразьвязу правялі 1-ы Зьезд Ініцыятывы трох мораў (ІТМ), на якім зацьвердзілі Сумесную заяву, у якой «ухвалілі Ініцыятыву трох мораў у якасьці нефармальнай пляцоўкі для забесьпячэньня палітычнай падтрымкі і рашучага дзеяньня наконт дакладных церазьмежных і макракраёвых задумаў стратэгічнай значнасьці для дзяржаваў, занятых энэргетыкай, перавозкамі, лічбавымі зносінамі і гаспадараньнем у Сярэдняй і Ўсходняй Эўропе»^[4]. 6 ліпеня 2017 году ў Варшаве (Польшча) на 2-ім Зьезьдзе ІТМ зацьвердзілі Сумесную заяву, у якой вызначылі пераважным кірункам «палепшаныя спалучэньні перавозкамі нашага рэгіёну, каб разьвіць і шырэй залучыцца ў Трансэўрапейскую сетку перавозак (ТЭСП)». З гэтай мэтай прадстаўнікі ўрадаў Трохмор'я віталі заснаваньне Форуму занятасьці 3-х мораў, які меў сабраць гаспадарчыя ўстановы, зацікаўленыя ў супрацы, накіраванай на павелічэньне сувязяў у межах рэгіёну^[5]. Сярод 12 дзяржаваў Трохмор'я на Зьезд ІТМ прыехалі кіраўнікі 10 дзяржаваў. Госьцем 2-га Зьезду ІТМ быў амэрыканскі прэзыдэнт Дональд Трамп, які павіншаваў удзельнікаў з запускам будоўлі тэрміналу ЗПГ на харвацкім востраве Крк і Баўгарска-грэцкага газавага злучэньня. Дональд Трамп ухваліў задуму правесьці Баўгарска-румынска-вугорска-аўстрыйскі газаправод ад Чорнага мора і павіншаваў урад Польшчы з атрыманьнем першай дастаўкі амэрыканскага звадкаванага прыроднага газу ў ліпені^[6].

17 верасьня 2018 году ў Бухарэсьце (Румынія) адбыўся 3-і Зьезд ІТМ, у Сумеснай заяве якога віталі вызначэньне Сьпісу пераважных задумаў злучэньня, які налічваў 48 захадаў у перавозках, энэргетыцы і лічбавай галіне. Таксама ўдзельнікі Зьезду заклікалі пераўтварыць 1-ы Форум занятасьці ІТМ, які сабраў 600 прадстаўнікоў, у штогадовую падзею. Сярод іншага, прадстаўнікі 12 урадаў віталі стварэньне Сеткі гандлёвых палатаў ІТМ і падпісаньне фінансавымі ўстановамі Ліста аб намеры датычна заснаваньня Фонду ўкладаньняў ІТМ. Таксама ў Заяве прынялі пад увагу 1-ы Форум краёў ІТМ у Рэшаве (Польшча), які прызначылі на 3 ліпеня 2018 году. Урэшце, у Заяве віталі ўдзел у якасьці супольніцаў з боку такіх дзяржаваў, як ЗША і Нямеччына, а таксама такіх установаў, як Эўрапейская камісія (Бэльгія), Эўрапейскі банк укладаньняў (Люксэмбург), Эўрапейскі банк рэканструкцыі і разьвіцьця (Ангельшчына) і Група Сусьветнага банку (ЗША)^[7]. Сярод гасьцей Зьезду былі старшыня Эўрапейскай камісіі Жан-Клёд Юнкер, міністар замежных справаў Нямеччыны Гайка Маас і міністар энэргетыкі ЗША Рык Пэры^[8].

5 верасьня 2019 году ў Любляне (Славенія) 4-ы Зьезд Трохмор'я ўхваліў Сумесную дэклярацыю, у якой заклікаў установы Эўразьвязу ўлучыць задачы і напрамкі Ініцыятывы трох мораў у вызначэньне сваёй дзейнасьці. Пры гэтым заахвоцілі ўлучэньне ў Сетку гандлёвых палатаў ІТМ прадстаўнікоў ад іншых дзяржаваў Эўразьвязу і ЗША. Таксама віталі заснаваньне Фонду ўкладаньняў ІТМ^[9]. У Зьезьдзе паўторна ўзялі ўдзел старшыня Эўракамісіі і міністар энэргетыкі ЗША. Упершыню яго наведаў нямецкі прэзыдэнт Франк-Вальтэр Штайнмаер^[10]. 19 кастрычніка 2020 году ў Таліне адбыўся 5-ы Зьезд ІТМ, у Сумеснай заяве якога віталі далучэньне ўрадаў 7 дзяржаваў (Баўгарыі, Вугоршчыны, Латвіі, Летувы, Славеніі, Харватыі і Эстоніі) да ўрадаў Польшчы і Румыніі ў якасьці ўкладальнікаў у Фонд укладаньняў ІТМ. Таксама віталі заяву дзяржаўнага сакратара ЗША Майкла Пампэо на Мюнхэнскай нарадзе па бясьпецы ў лютым 2020 году пра намер ураду ЗША ўкласьці 1 млрд даляраў у краіны Трохмор'я дзеля іх энэргетычнай бясьпекі. Сярод іншага, заклікалі фінансавыя ўстановы Эўропы стаць укладальнікамі ў Фонд укладаньняў ІТМ. Урэшце, віталі 1-ю відэанараду міністраў замежных справаў Трохмор'я ў чэрвені 2020 году, якую заклікалі ладзіць у далейшым^[11].

8 ліпеня 2021 году ў Сафіі ўхвалілі Сумесную дэклярацыю 6-га Зьезду ІТМ, у якой віталі ўдзел у якасьці госьці грэцкай прэзыдэнткі Катэрыны Сакелярапулю. У Дэклярацыі прызнавалася, што пераадоленьне 50 % інфраструктурнага прагалу на восі Поўнач-Поўдзень у Эўразьвязе да 2030 году мела каштаваць звыш 3 % сукупнага ўнутранага прадукту штогод. Пры гэтым ухвалілі зацьвярджэньне першых 3-х задумаў Фондам укладаньняў ІТМ. Сярод іншага, віталі рашэньне Фінансавай карпарацыі міжнароднага разьвіцьця ЗША вылучыць 300 млн даляраў для Фонду ўкладаньняў ІТМ. Адзначалася, што лік пераважных задумаў Фонду ўкладаньняў ІТМ дасягнуў 90^[12]. 20 чэрвеня 2022 году ў Рызе (Латвія) зацьвердзілі Сумесную дэклярацыю 7-га Зьезду ІТМ, у якой віталі падтрымку ад урадаў Японіі і Вялікабрытаніі. Таксама на Зьезьдзе віталі ўрад Украіны ў якасьці супольніка ІТМ для падтрымкі аднаўленьня інфраструктуры, разбуранай у ходзе расейскага ўварваньня ва Ўкраіну. Сярод іншага, ухвалілі адначаснае правядзеньне 2-га Парлямэнцкага форуму ІТМ. Адзначалася, што памер Фонду ўкладаньняў ІТМ дасягнуў 1 млрд эўра^[13]

6 верасьня 2023 году ў Бухарэсьце адбыўся 8-ы Зьезд ІТМ, на які завітала распарадніца Міжнароднага валютнага фонду Крысталіна Георгіева. Урад Грэцыі стаў сябрам Ініцыятывы трох мораў, а ўрад Малдовы — яе супольнікам. 11 красавіка 2024 году ў Вільні (Летува) зацьвердзілі Сумесную дэклярацыю 9-га Зьезду ІТМ, у якой віталі стварэньне Міжнароднага форуму перавозак у Групе супольных зацікаўленасьцяў з Украінай пры Арганізацыі эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця (Францыя), каб аднавіць перавозкі з Украінай. Таксама абвяшчалася спрыяньне інфраструктурнаму аб'яднаньню з Малдовай і Ўкраінай праз Трансэўрапейскія сеткі перавозак, энэргетыкі і лічбавай сувязі. Гасьцямі 9-га Зьезду былі прадстаўнікі ўрадаў Чарнагорыі, Гішпаніі і Фінляндыі, Вялікабрытаніі, Ізраілю і Турэччыны. Адзначалася разьвіцьцё супрацы Фонду ўкладаньняў ІТМ з Эўрапейскім фондам укладаньняў (Люксэмбург). У Дэклярацыі віталася разбудова цывільнай інфраструктуры падвойнага прызначэньня ў Трохмор'і ў адпаведнасьці з Плянам дзеяньня Эўразьвязу наконт вайсковай рухомасьці, што спрыяла ўмацаваньню ўсходняга флянгу Арганізацыі Паўночнаатлянтычнай дамовы (Бэльгія). Адзначаўся рост ліку пераважных задумаў ІТМ да 143-х за кошт даданьня такіх захадаў для Малдовы і Ўкраіны^[14].

Глядзіце таксама

• Люблінскі трохкутнік

Крыніцы

1. Україна в стороні від трьох морів: чому Київ ігнорує ініціативу з мільярдами інвестицій. Європейська правда (2018-09-19). Праверана 27 жовтня 2019 г.
2. Давыд Караньі і Ян Бжазінскі. Дапаўненьне Эўропы — ад калідору Поўнач-Поўдзень да Зьвязу энэргетыкі, шляхоў зносін і сувязі (анг.) // Атлянтычная рада (ЗША), ліпень 2024 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
3. Сусьветны энэргетычны асяродак. Сустрэча правадыроў Адрыятычнага, Балтыйскага і Чорнага мораў (анг.) // Атлянтычная рада, 29 кастрычніка 2015 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
4. Дуброўніцкая сумесная заява Ініцыятывы трох мораў (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 25 жніўня 2016 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
5. Сумесная заява 2-га Зьезду Ініцыятывы трох мораў (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 6 ліпеня 2017 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
6. Мэдлін Фарбэр. Заўвагі Дональда Трампа на Зьезьдзе Ініцыятывы трох мораў у Польшчы (анг.) // Часопіс «Час», 6 ліпеня 2017 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
7. Сумесная заява 3-га Зьезду Ініцыятывы трох мораў (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 18 верасьня 2018 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
8. Бухарэсцкі зьезд 2018 году (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 18 верасьня 2018 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
9. Сумесная дэклярацыя 4-га Зьезду (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 6 верасьня 2019 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
10. Люблянскі зьезд 2019 году (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 6 верасьня 2019 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
11. Сумесная заява Талінскага зьезду 2020 году (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 19 кастрычніка 2020 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
12. Сумесная дэклярацыя 6-га Зьезду Ініцыятывы трох мораў (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 9 ліпеня 2021 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
13. Сумесная дэклярацыя 7-га Зьезду Ініцыятывы трох мораў (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 21 чэрвеня 2022 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
14. Сумесная дэклярацыя 9-га Зьезду Ініцыятывы трох мораў (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 11 красавіка 2024 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.

Вонкавыя спасылкі

• Навіны (анг.) // Ініцыятыва трох мораў, 2024 г. Праверана 4 студзеня 2025 г.
  • Пераважныя задумы і справаздача пра іх стан (анг.)