Кумыцкая мова

Кумы́цкая мова (саманазва: къумукъ тил) — адна з моваў кыпчацка-палавецкае падгрупы кыпчацкае групы цюрскае сям’і моваў, на якой размаўляюць кумыкі, распаўсюджаная на ўсходзе Паўночнага Каўказу. Кумыцкая мова не зьяўляецца генэтычна роднаснай большай частцы моваў Паўночнага Каўказу, якія належаць да паўночнакаўкаскае сям’і моваў. Мова роднасная іншым цюрскім мовам, асабліва мовам кыпчацкае групы ў яе складзе — казаскай, крымскататарскай, башкірскай, татарскай, нагайскай, урумскай, караімскай мовам.

Кумыцкая мова
къумукъ тил
Ужываецца ў	Расеі
Рэгіён	Паўночны Каўказ
Колькасьць карыстальнікаў	426 212 чал. (2010)[1]
Клясыфікацыя	Цюрская сям’я Кыпчацкая група Кыпчацка-палавецкая падгрупа Кумыцкая мова
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў	—
Статус:	5 Разьвіваецца[d][2]
Пісьмо	Kumyk alphabet[d], кірыліца, лацінскае пісьмо і арабскае пісьмо[d]
Коды мовы
ISO 639-2(Б)	kum
ISO 639-2(Т)	kum
ISO 639-3	kum

Пісьменнасьць на аснове кірыліцы. Да 1929 году пісьменнасьць была на аснове арабскіх літараў.

Гісторыя

Паходжаньне кумыцкае мовы зьвязанае зь міграцыяй цюрскіх пляменных групаў, якія асвойвалі шэраг тэрыторыяў сучаснае паўднëвае Расеі прынамсі з пачатку Х ст.

Пісьменнасьць

Да 1928 года кумыкі карысталіся арабскімі літарамі. З 1928 года па 1938 гады пачалі карыстацца (паводле загаду таначасных савецкіх уладаў) лацінскімі літарамі, а з 1938 года – кірыліцай. Сучасная кумыцкая азбука складаецца з наступных літар: А а, Б б, В в, Г г, Гъ гъ, Гь гь, Д д, Е е, Ё ё, Ж ж, З з, И и, Й й, К к, Къ къ, Л л, М м, Н н, Нг нг, О о, Оь оь, П п, Р р, С с, Т т, У у, Уь уь, Ф ф, Х х, Ц ц, Ч ч, Ш ш, Щ щ, Ъ ъ, Ы ы, Ь ь, Э э, Ю ю, Я я.

А а	а	П п	пэ
Б б	бe	Р р	эр
В в	вe	С с	эс
Г г	гe	Т т	тэ
Гъ гъ	гъa	У у	у
Гь гь	гьe	Уь уь	уь
Д д	дe	Ф ф	эф
Е е	e	Х х	хa
Ё ё	ё	Ц ц	цэ
Ж ж	жe	Ч ч	чe
З з	зe	Ш ш	шa
И и	и	Щ щ	щa
Й й	къысгъа и	Ъ ъ	къатты бэлкгі
К к	кe	Ы ы	ы
Къ къ	къa	Ь ь	йымышакъ бэлкгі
Л л	эл	Э э	э
М м	эм	Ю ю	ю
Н н	эн	Я я	я
Нг нг	энг
О о	o
Оь оь	оь

Апісаньне мовы

Гукі

У кумыцкай мове існуе 8 галосных гукаў, што пазначаюцца літарамі а, е, ы, и, о, оь, у, уь. Ёсьць у некаторых словах (запазычаных зь іншых моваў) галосны ə.

Гаворкі

У кумыцкай мове існуюць наступныя гаворкі:

• буйнацкая,
• хасаўюрцкая,
• кайтаская,
• падгорная,
• церская.

Найбольш адасобленай з усіх гаворак зьяўляецца кайтаская гаворка. Існуе так званая «трасянка», г. зн. сумесь кумыцкай і мясцовых моваў. Сучасная літаратурная мова была створана на аснове хасаўюрцкай і буйнацкай гаворках.

1. 2010 Russian census
2. Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675