From Wikipedia, the free encyclopedia
An mga Tataramon na Austronesyo o (Tataramon na Espanyol: lenguas austronesias; Ingles: Austronesian languages) saro sa pamilya nin tataramon na talingkas na nakawarak sa mga kaiislahan nin Sur-subangan na Asya asin sa Pasipiko, na igwang diit na kaayon na ginagamit sa mismong kontinente kan Asya. Ini pigtataram kan 386 milyon na katawo (4.9%), na naglaag saiya bilan pan-apat na pinakadakulang pamilya nin tataramon sa kada parataram, minasunod ini sa mga tataramon na Indo-Europeo (46.3%), mga tataramon na Sino-Tibetan (20.4%), asin sa mga tataramon na Niger-Congo (6.9%). Mayoriyad sa mga tataramon na Austronesyo, igwa nin pinakahalangkaw na numero nin mga parataram , iyo an minasunod: Malay (Indones asin Malayo), Habanes, asin Filipino (Tagalog). Igwa an pamilya nin Austronesyo nin 1,257 na mga tataramon, kun saen ini an panduwa sa dakol kan anumang pamilya nin tataramon.[2]
| Austronesyo | |
|---|---|
| Heograpikong Distribusyon | Kadagatan na Sur-Subangan na Asya, Oseanya, Madagaskar, Taiwan, Sri Lanka, Lanka archipelago |
| Pag-uuring panlinguwistiko | saro sa mga pangenot na pamilya nin mga tataramon sa kinàban |
| Protong Tataramon | Proto-Austronesyo |
| Mga subdibisyon |
|
| ISO 639-2 / 5 | map |
| Glottolog | aust1307[1] |
 Distribusyon kan mga tataramon na Austronesyo | |
Arog kan mga kag-aki nin tataramon na Indo-Europeo, Apro-Asyatiko, asin Uraliko bilang saro sa mga tanging establisadong mga sinaenot na pamilya nin tataramon. Gikan an pangaran na Austronesyo sa Latinong auster na boot sabihon (Duros na hale sa sur o habagatan), asin kan Griyegong nêsos na boot sabihon (isla). Pinangaranan an naturang pamilya bilang sa pangmadlang mga tataramon na Austronesyo na piggagamit sa mga kaiislahan: alagad igwang mga tataramon na arog kan Malay asin mga tataramon na Tsamiko, na katutubo sa mismong kontinente nin Asya. Kadaklan sa mga tataramon na Austronesyo, kadiit an katutubong parataram, alagad piggagamit an mga pangenot nin tataramon na Austronesyo kan milyun-milyong katawo. Si Otto Dempwolff, sarong Alemang iskolar, iyo an enot na parasaliksik na malayong nasasaliksik an Austronesyo ayon sa tradisyonal na paagi nin pagkukumparar.
Manlaenlaen an pinaghalian kan mga tataramon an naiiba, alagad an Austronesyo asin an Niger-Congo an duwang pinakadakulang pamilya nin tataramon sa enterong kinàban sa bilang nin mga tataramon na laog kan mga ini, lambang saro igwang haros saro't-ikalima (1/5) sa enterong tataramon na binibilang sa kinàban. Saro sa mga pinakahalawig an heograpikong pagkakawarak kan mga dagâ kan mga tataramon, na nagpupuon sa Madagaskar hangan sa Isla nin Pagkabuhay-liwat. An hangganan nin heograpiko kan pamilya nin Austronesyo iyo an mga tataramon na Hawayano, Rapanui asin Malgatse (piggagamit sa nacion na Madagaskar.
Segun ki Robert Blust (1999), Igwang kadakol na panginot na tangkay an pamilya nin Austronesyo , apwera sa saro na madudugangan lang sa Taywan. Ipinangkat an mga tataramon na Pormosano kan Taiwan bilang kasindakol kan siyam na nagka-erinot na subgrupo kan Austronesyo. Nabibilang an gabos kan tataramon na Austronesyo na piggagamit sa luwas kan Taiwan (kaiba an Tataramon na Yami) sa tangkay kan Malayo-Polinesyo, na minsan pig-apod man ining Ekstrapormosano.
Kadakol sa mga tataramon na Austronesyo an kulang sa halabang kasaysayan nin nakasurat na atestasyon (patotoo kan pag-iral). An pinakasuanoy na inskripsyon sa tataramon na Tsam, an Inskripsyong Đông Yên Châu, na pigtatayang nagibo kadtong ika-6 na siglo sa pinakapurit kaini, na iyo man an nagpatotoo kan sarong tataramon na Austronesyo.
Pigsasabi na an pinaghalian kan tataramon na Austronesyo, nagpuon sa Taiwan dangan luminakop sa mga kaiislahan sa sur na parte kan taiwan dangan nakalakop ini sa mga kaiislahan sa katahawan kan Kadagatang Pacifico. Mahihiling sa baba kun páno kuminarap an tataramon na Austronesyo hasta na makaabot sa ngunyan na estado kaini.
| Taiwan |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Masakiton talaga an pagtaò nin pangkagabsan na panundon manongod sa tataramon na ganap na diberso arog kan Austronesyo. Sa pangabusan, nababanga an Austronesyo sa tolong grupo nin mga tataramon: Filipino (Philippine type), Indones asin Post-Indones.
Nagagamit man sa mga tataramon na Austronesyo an pig'aapod na "reduplikasyon" (pag'utro kan gabos o parte kan sarong taramon, arog kan wiki-wiki, agar-agar, o luway-luway), asin, arog man kan kadaklan sa mga tataramon kan Sirangan asin Sur-Subangan na Asya, kadaklan igwa ining mahigpit na mataas na ponotaktiko, na kalimitang igwa nin kadiit na bilang nin mga ponema asin nakakadakol nin mga pantig na katinig-patinig. Pusog o estable naman an pira sa mga kognado.
Masikot asin mapagal intindihon an panlaog na kapormahan kan mga tataramon na Austronesyo. Pigbubuo an pamilyang ini nin para-parehas asin magkaharanihan na magkakaugnay na mga tataramon na igwang mga darakulang bilang nin inaapod sa ingles na dialect continuum, na nagpapasakit sa hangganan kan natatangâng mga tangkay nin pamilya. Ganon pa man, malinaw na an pinakadakulang dibersidad na pang-akan (henealohiko) an mahihiling sa mga tataramon na Pormosano kan Taiwan, asin an pinakasimpleng dibersidad naman sa mga kaiislahan sa Pasipiko, na nagtataong-batid nin pagkaka-warak kan pamilya na hale sa Tsina o Taiwan.
(Ikot-relo hali sa sur-sulnupan) Tsouiko (Pormosano)
Sulnupang Kapatagan (Pormosano)
Norte-Sulnupan na Pormosano
Tataramon na Bunun (Pormosano) Tataramon na Rukai (Pormosano)
Tataramon na Puyuma (Pormosano) Tataramon na Paiwan (purong habagatan kan Pormosa) Malayo-Polinesyo
An klasipikasyon na ini, pinanatili an Subangan na Pormosano ni Blust, asin pinagsararô an iba pang mga tataramon na norte. Pighaín ni Li an ginikanan na Proto-Pormosano (F0) asin pigpantay ini sa Proto-Austronesyo (PAN), alinsunod sa modelo sa Starosta (1995).[5][6] Nahihiling an Rukai asin Tsouiko bilang napakakakaiba,[5] miski na napakakontrobersyal an posisyon kan Rukai.[7]
Pigmamantinir kan imbestigasyon na ini an Norteng Pormosano ni Li, alagad salungat ini sa Subangan na Pormosano ni Blust, asin pigsuggest na an Paiwan pwedeng harani sa Malayo-Polinesyo. Nagkakasararô man ini sa Tsouiko asin sa Rukai, na an duwa an pinakakakaibang mga tataramon kay Li.
Kavalaniko Halatá man ining, low-level grouping
Norteng Pormosano Nakatakod an mga grupong ini sa pigtatantyang 97% na probabilidad.
Ami Iba pang paggugrupong nin low-level
Bunun
Tsou–Rukai Konektado an Tsou asin Rukai sa moderatong confidence, pigtatantyang mga 85% na probabilidad.
Siraya
Puyuma
Paiwaniko Nakatakod an Malayo-Polinesyo asin Paiwan sa low level of confidence (74%).
Kan 2009, Nag-haín si Malcolm Ross nin bâgong klasipikasyon kan pamilya nin tataramon na Austronesyo base sa ebidensiyang morpolohikal hale sa manlaen-laen na klase nin mga tataramon na Pormosano.[8] hinaín niya na an ngunyang rekonstruksyon para sa Proto-Austronesyo na sa totoo lang minatukoy ini sa yugtong intermediyamente, kun saen pigtawan boot sabihon niya an "Proto-Nukleyar Austronesyo". Sa balyong kampo, an klasipikasyon ni Ross, dae nagsusuporta sa pagkakasararô kan mga tataramon na Tsouiko, imbis pigkonsiderar niya an mga tataramon na Habagatang Tsouiko kan Kanakanavu asin Saaroa na magkasuwayan na sangá. Pigsusuportahan kainin an claims ni Chang (2006) na dae balido an grupo nin Tsouiko.[9]
Puyuma Tsou Nukleyar Austronesyo
Naitugdas an pamilya nin tataramon na Austronesyo kan mga pa'aging pagkukumpara na lingguwistiko batay sa mga kognado, grupo nin mga taramon na magkakawangis sa tanog asin kahulugan na nagpapahiwatig na gikan an mga inibhale sa parehong taramon na ansestral sa Proto-Austronesyo ayon sa pangabusan na alituntunin. An taramon para sa mata sa mga tataramon na Austronesyo, mata man (kadaklan sa mga tataramon na Austronesyo sa parteng norte, mga tataramon na Pormosano arog kan Bunun asin Amis dangan paduman sa sur na Maori). Masakit man ining isagibo an rekonstruksyon (pag'aayos-utro) kan ibang mga sa taramon. Estable man an taramon para sa duwa, na siyang naglataw sa haros kabuuan kan pamilya nin Austronesyo, alagad nangangaipuhan an pira sa mga porma (hal. Bunun rusya, lusha; Amis tusa; Maori tahi, rua) nin kadalubhasaang pang-aghamwika tanganing matáwan nin kilanlan. Nagtaô an Austronesian Basic Vocabulary Database nin mga listahan nin mga taramom (coded for cognateness) para sa dae makulang na 1000 na mga tataramon na Austronesyo.
Nasa parteng ibaba an tsart nin komparasyon kan mga tataramon na Austronesyo
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
