From Wikipedia, the free encyclopedia
Сәмреғош, симург (авест. 𐬨𐬆𐬭𐬆𐬖𐬋⸱𐬯𐬀𐬉𐬥𐬋 mərəγō saēnō » Саэн ҡошо", һуңыраҡ ҡайҙан пехл. 𐭮𐭩𐭭𐭬𐭥𐭫𐭥 sēnmurw һәм перс. سیمرغ, таж. Симурғ, ҡаҙ. Самұрық, үзб. Semurg')[4] — Иран мифологияһында мифик йән эйәһе, бөтә ҡоштарҙың батшаһы. Шулай уҡ Урта Азия һәм Волга буйы төрки телле халыҡтарының мифологияһында билдәле.
Сәмреғош | |
фарс. سيمرغ | |
| |
Мифология |
фарсы мифологияһы |
---|---|
Башҡа мәҙәниәттә |
|
Сәмреғош Викимилектә | |
Ҡайһы берҙә феникс һәм һомай кеүек мифологик ҡоштарға тиңләшә. Сәмреғош (Симург) тураһындағы һүрәттәр һәм риүәйәттәр Иран сәнғәте үҫешенең бөтә осорҙары сығанаҡтарында, шулай уҡ Грузия, урта быуат Әрмәнстан, Византия иконографияһында һәм фарсы батшалығының мәҙәни йоғонтоһонда булған башҡа төбәктәрҙең иконографияһында табылған.
Фарсы симург (سیمرغ) һүҙе ) урта фарсы теленән сыҡҡан 𐭮𐭩𐭭𐭬𐭥𐭫𐭥 sēnmurw[5]. Урта фарсы һүҙе авестия 𐬨𐬆𐬭𐬆𐬖𐬋⸱𐬯𐬀𐬉𐬥𐬋 mərəyə saēnó " Саен ҡошо» һүҙенән килеп сыҡҡан, башта йыртҡыс, моғайын, бөркөт, ыласын йәки бүҙәнәсе ҡарсыға, шулай уҡ илаһи фгураны аңлатҡан этимологик яҡтан туғандаш санскрит теленән «йыртҡыс, бөркөт, ҡош» һүҙҙәре тип һығымта яһарға була. Саена — шулай уҡ шәхси исем. «Симург» һүҙе әрмән теле тарафынан сирамарг (սիրամարգ) «павлин» кеүек үҙләштерелә.
Авестала Сәмреғош тураһында телгә алыуҙар бик ярлы. Яштамға ярашлы, Веретрагна үҙенең табыныусыһының йортон «бөйөк Саэн ҡошо кеүек, ямғыр болоттары бейек тауҙарҙы уратып алған кеүек» изгелек менән уратып ала. Бынан Саэн ямғыр алып килә, тигән һығымта яһала. Икенсе урында: «Симург бөтә донъя орлоҡтары үҫкән Воурукаш океаны уртаһында ағас төбөндә ултыра. Ул ҡанаттары менән елпенеп орлоҡтарҙы һибә, шул орлоҡтарҙы ямғыр ҙа, ел дә бөтә донъяға тарата»,— тиелә[6]; Һуңыраҡ боронғо риүәйәттәрҙә Ағас һәм Сәмреғош тиңләштерелә.
Сәмреғош айырым кешеләрҙең һәм айырыуса кешеләр коллективтарының изге ҡурсалаусыһы функцияһына эйә булған. Был функция Фирҙәүси авторлығында «Шаһнамә»һендә сағылыш таба, унда Симург Сам — Зәл — Рөстәм эпик геройҙарының нәҫелен һаҡлаусы булараҡ сығыш яһай. «Шаһнамә»лә сағылыш тапҡан был эпик персонаждар тураһындағы хикәйәттәр циклы Азия көнсығыш ирандарының сак ҡәбиләләре телдәре буйынса Европа скифтарына һәм сармат-аландарға яҡын туғандаш мөхиттә барлыҡҡа килә. Был скифтар һәм сармат-аландарҙағы Семаргл, һаҡ хикәйәттәрендәге Симург кеүек үк, айырым кешеләрҙең һәм уларҙың коллективтарының (ырыу һәм ҡәбиләләрҙең) ҡурсалаусыһы була алғандыр, тип уйларға нигеҙ бирә, был уның көнсығыш ирандар тармағын хөрмәт итеүенең сәбәбе булып тора ла инде[7]. Изге ҡурсалаусы функцияһынан сығып, Сәмреғош йыш ҡына талисмандарҙа һүрәтләнә. Сенмурв (Симург) сәсәниҙәрҙең династия символы була.
Фирҙәүси «Шаһнамә»һендә Симург Зәл һәм уның Рөстәм тарихында мөһим роль уйнай. Сәмреғош (симург) ояһы Эльбурс тауында урынлашҡан. Симург [[Суфыйлыҡ]|суйфыйлығы] Фәрит-әд-Дин Аттарҙың «Ҡоштар әңгәмәһе»ндә телгә алына. Шулай уҡ Симургтың ике мең йылға яҡын йәшәүе һәм балаһы үҫеп еткәс, оло ҡоштоң, феникс кеүек, утта яныуы тураһында легенда бар.
Сәмреғош образы төрлө мәғәнәгә эйә. Йыш ҡына ул ғәҙеллек һәм бәхет ҡошо кеүек ҡабул ителә, әммә ҡайһы бер мифтарҙа Сәмреғош — теге донъяны айырып торған тауҙа ултырыусы ҡарауылсы.
Киң таралған гипотеза буйынса, Сәмреғоштоң скиф-сармат версияһына боронғо урыҫ мәжүси илаһы Симарглдың исеме барып тоташа уның функциялары тулыһынса асыҡланмаған. «Повесть временных лет» китабына ярашлы, уның һыны, Перун һәм башҡа илаһтар менән бер рәттән, «мәжүсилек реформаһы» сиктәрендә Русь суҡындырылыр алдынан Владимир Святославич күрһәтмәһе буйынса Киевта ҡуйыла. Х. Ловмяньский йылъяҙманың тексында башта Перу ғына булған тип иҫәпләй, ә башҡа илаһтарҙы Никон Печерский яҙған, сөнки ул Владимирҙы боттарға табыныусы политеист тип күҙ алдына килтергән. Быға тиклем Никон Тмутаракандә йәшәгән, шуға күрә Владимир пантеонында иран сығышлы илаһтар күп[8].
Симург (сәмреғош) тураһындағы мифты фарсыларҙан урта Азия төрки халыҡтары — башҡорттар һәм татарҙар үҙләштерә. Ҡаҙаҡтарҙа ул Самрұқ, үзбәктәрҙә Семург, татарҙарҙа — Етмеш; башҡорттарҙа — Самрау тип атала[9].
Башҡорт мифологияһындағы Самрау Иран мифологияһында Симург образына тап килә.
Самрау — башҡорт мифологияһында юғары донъя батшаһы. «Урал батыр» һәм «Аҡбуҙат» башҡорт эпик әҫәрҙәрендә Самрау ҡош ҡиәфәтендә илаһ итеп һүрәтләнә. Уға күк, ер өҫтө һәм ер аҫты донъялары буйһона, һәм ул башҡорт пантеонында иң юғары илаһ булып тора.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.