Гейзерҙар үҙәне
From Wikipedia, the free encyclopedia
Гейзерҙар үҙәне — ул донъялағы иң ҙур һәм Евразиялғы берҙән-бер гейзер яландарының береһе. Гейзерҙар үҙәне Камчаткалағы Кроноц дәүләт биосфера ҡурсаулығында урынлащҡан.
| Гейзерҙар үҙәне | |
 | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
|---|---|
| Тәбиғи-географик объекты сиктәрендә урынлашҡан | Камчатка |
 | |
 Гейзерҙар үҙәне Викимилектә | |
Ул Гейзерная йылғаһының тәрән тар үҙәклегенән ғибәрәт, уның 6 км² маҙанындағы ситтәрендә күп һанлы гезерҙарҙың, инештәрҙең, ҡойо ҡаҙанлыҡтарының, йылылыҡ майҙандарының, шарлауыҡтарҙың һәм күлдәрҙең сығыу урыны урынлашҡан. Ҙурлығы яғынан сикләнгән был биләмәлә аномаль юғары биологик төрлөлөк һәм тәбиғәт шарттары менән микроклиматтың юғары ҡапма-ҡаршылығы күҙәтелә[1].
Гейзерҙар үҙәненә үтеүе бик ауыр, уның территорияһында ҡурсаулыҡ режимы эшләй. Уның экосистемаһы Рәсәйҙә үҙенсәлеклеләрҙән һанала һәм ул тышҡы йоғонтоға тиҙ бирешеүсән, шуға күрә тәбиғәт комплексының торошо буйынса даими рәүештә экологик мониторинг үткәрелә, рекреацион йөкләнеше ҡәтғи нормала тотола[1].
1992 йылдана бында туристик фирмаларҙың ҡурсаулыҡ менән килешеүе буйынса, вертолет экскурсиялары ойошторола, экскурсиялар ойоштороу буйынса ҡағиҙәләрҙең һәм талаптарҙың ҡәтғи системаһы эшләй, ул экосистеманың тотороҡлоғон һаҡлау маҡсатынан эшләненлә[2]. 2008 йылғы тауыш биреүҙәр һөҙөмтәләре буйынса Гейзерҙар үҙәнен Рәсәйҙең ете мөғжизәһе исемлегенә инде[3].
2007 йылда, был төбәккә ҡойма ямғырҙар ябырылғандан һуң, ишелмә емерелә, Гейзерҙар үҙәненең урынында быуа барлыҡҡа килә. 2013 йылда яуып үткән көслө ямғырҙар яңы тәбиғәт һәйкәленең барлыҡҡа килеүенә сәбәпсе була. Яңы ишелмә емереп, тәбиғи быуаны емерә, бының менән ул инешкә юл аса. Һыу ҡайтҡас, гейзерҙар яңынан урғыла башлай. Белгестәр әйтеүенсә, уларҙың һаны күпкә артып китә.
Гейзерҙар үҙәне Рәсәй Федерацияһының Камчатка крайында урынлашҡан. Ул Көнсығыш һырт сиктәре арауығында, Узон-Гейзер калдераһының Гейзерая йылғаһы бассейнында — Шумная йылғаһы ҡушылдығы булған тәрән эродирланған көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә урынлашҡан[4].
Гейзерная йылғаһы үҙәне буйында өс айырымланған йылылыҡ сығанағы бар:
- Кихпиныч төркөмө — йылға башында, Кихпиныч вулканы битләүендә, улар состав әсе һәм дебиты, шулай уҡ фумаролаһы көсһөҙ былған йылылыҡ сығанаҡтары;
- Үрге гейзер төркөмө — көньяҡ-көнсығыш йәйелгән биләмәлә, ул әүҙем фумароль эшмәкәрлетә;
- Ысын Гейзерҙар төркөмө — йылылыҡ сығанаҡтары һәм бөтә гейзерҙарҙың төп массалары тупланған йылғаның түбәнге ағымында. Уны, ғәҙәттә, Гейзерҙар үҙәне тип атайҙар ҙа инде.
Был төркөм сығанаҡтар Гейзерная йылғаһының түбәнге ағымында, уның Шумная йылғаһына ҡойған еренә яҡында, дөйөм оҙонлоғо сама менән 2,5 саҡрымдай булған өлөшөндә урынлашҡан. Унда 20 эре гейзер һәм каньен ситтәренең түбәнге 400—500 метрлыҡ тәрәнлегенән сыҡҡан бер нисә йылылыҡ сығанағы бар. Улар йылға үҙәнендә һәм Гейзерный күленең төбөндәурынлашҡан был сығанаҡтарҙан ҡайнар хәлгә еткән һыу сыға, уларҙың температураһы 95 °C тиклем күтәрелә һәм эҫе быу күтәрелә[5].
Әлеге ваҡытта үҙәндең өстән ике өлөшө 2007 йылғы ишелмә аҫтында ҡалған.
Үҙәнде асыу
Гейзерҙар үҙәнен 1941 йылдың апрелендә геология Кроноцкий ҡурсаулығы Татьяна Устинова һәм оҙатыусы-Крупенин ительмен Анисифор асҡан.
Тикшереү осоронда — апрель — һайлауы осраҡлы түгел ине, сөнки егеп экспедицияларға сыға, ә был ваҡытта йыл Кроноцкий ҡурсаулығында тағы ла ҡар күп булһа, йәй үтеп сыҡҡыһыҙ ҡыуаҡ үҫентеләре менән ҡаплана. Йылға буйлап күтәрелә тамағынан Яттар. Шул ваҡытта уның сиктәрен ҡурсаулыҡ буйынса уҙғарылған. Ул схемалары бар, әммә Татьяна Устинова, тип фаразлай йылғаһының һул ҡушылдығы тейеш булған бар, һыу килтер Узон:
Туризм
Совет заманындағы кеүек үк, 1991 йылдан һуң да, Гейзерҙар үҙәне Камчаткала туристарҙың иңя ратҡан урыны иҫәпләнә. Шулай уҡ Гейзерҙар үҙәне ЮНЕСКО-ның бөтә донъя мираҫы объектына индерелгән "Камчатка янартауҙары"ның өлөшө булып тора.
1967 йылдан Гейзерҙар үҙәнендә «ҡырағай» туризм, ә 1977 йылдан — ғөмүмән, туризм үҙе тыйылған.
1993 йылда, тейешле инфраструктура булдырылғандан һуң, Гейзерҙар үҙәне туристар өсөн я7ынан үҙ игектәрен аса. Йылына өс меңдән ашыу кеше килә
Гейзерҙар үҙәне туристарға үҙаллы инеү ҡәтғи тыйыла.
2007 йыл башында туризм буйынса Федераль агентлыҡ башлығы Владимир Стржалковский Рәсәй Президенты Владимир Путинға объектҡа туристарға үтеүгә квотаны арттырыуҙы һорап мөрәжәғәт итеүенә, ошондай яуап ала: «Был хәл тулыһынса эксперттар фекеренә нигеҙләнгән булырға тейеш»[6], ә матбуғат биттәрендә быны рөхсәт ителмәне тип аңлаталар.
1981 йылғы Эльза тайфуны
1981 йылда «Эльза» тайфуны көслө ямғырҙарға сәбәпсе була, шунлыҡтан Гейзерная йылғаһында һыу кимәле бер нисә метрға күтәрелә. Бысраҡ ағым, элында осраған бар нәмәне ҡыйратып, йылға үҙәне буйлап өсәр метрлыҡ һарыҡташтарҙы ағыҙып алып китә. Күп кенә сығанаҡтар, шул иҫәптән, билдәле Малахит ҡыуышы ла ҙур зыян күрә. Большая печка гейзеры бөтөнләй юҡҡа сыға.
2007 йылда Сель
2013 йылдағы үҙенән-үҙе тергеҙелеүе
2013 йылдың сентябрендәбулған яңы ағым гейзерҙарҙы тергеҙә һәм уларҙың һанын арттыра[7].
Иң ҙур ишелмә 2014 йылдың 4 ғинуарында була.
2007 йылдағы ағымға тиклем
- Первенец — Шумная йылғаһының ҡушылдыҡтарын өйрәнеп йөрәгән Татьяна Устинова менән Анисифор Крупенин күргән беренсе гейзер. Гейзерная йылғаһының үҙәненән ситтә ятҡан берҙән-бер гейзерлы биләмә.
- Великан
- Щель — һыу ағымы ярыҡтан бәреп сыға
- Тройной — өс төрлө һыу ағымы
- Малахит ҡыуыш
- Жемчужный
- Сахарный
- Конус
- Фонтан
- Малый
- Большой
- Двойной
- Непостоянный
- Ворота ада
2007 йылдағы ағымдан һуң
Ишелмә шыуыуы арҡаһында:[8]
- 7 гейзер өйөмдәр аҫтында тороп ҡала:
- Первенец (әммә, һыу баҫымы аҫтында балсыҡ массалары нығыраҡ йыуыла, был иһә гейзер үҙенә юл асыр тигән ышаныс тыуҙыра);
- Тройной;
- Сахарный;
- Недоступный;
- Сосед;
- Шило;
- Малютка;
- Ворота гейзерының базальт ҡаялар емерелгән;
- Малахит грот сығанағының гейзерит ҡоролмалары ныҡ ҡына емерелгән;
- күмелеп ҡалған гейзерҙар:
- Скалистый;
- Текучий;
- Конус;
- Буратино;
- Малый;
- Малая печка;
- Большой (әммә, күлдә һыу кәмегәндә,гейзер элекке режимында эшләй башлай);
- Борода;
- һуңғы йылдарҙа гейзер режимында эшләүсе сығанаҡтар:
- Ванна;
- Новый фонтан;
- Младенец тигән яңы гейзер барлыҡҡа килгән;
- Гейзерное күле хасил була;фирүзә һыулы һәм даими температуралы был һыу ятҡылығыберенсе ылымыҡтар һәм умыртҡаһыҙҙар тарафынан әүҙем үҙләштерелә;
- Гейзерная йылғаһының йүнәлеше үҙгәрҙе.
- 1972 йылда Гейзерҙар үҙәнедә "Санников ерҙәре"тигән фильм төшөрөлә.[9]
- Үҙәндең бер өлөшө Узон вулканының кальдераһына инеп тора, унда 2008 йылда Мутный гейзеры барлыҡҡа килә.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
