Һөйөндөк (Учалы районы)

Һөйөндөк — Башҡортостандың Учалы районындағы ауыл, Илсеғол ауыл Советына ҡарай. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны — 117 кеше^[1]. Почта индексы — 453715, ОКАТО коды — 80253820009.

Ауыл
Һөйөндөк Һөйөндөк
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Учалы районы
Ауыл советы	Илсеғол
Координаталар	54°48′29″ с. ш. 59°51′59″ в. д.HGЯO
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 253 820 009
ОКТМО коды	80 653 420 141
Картаны күрһәтергә/йәшерергә Һөйөндөк

Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Һөйөндөк.

Географик урыны

Район үҙәгенән төньяҡ-көнсығышҡа табан 86 км һәм Устиново тимер юл станцияһынан (Силәбе өлкәһе) көньяҡ-көнбайышҡа табан 6 км алыҫлыҡта урынлашҡан.

• Район үҙәгенә тиклем (Учалы): 86 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Устинов): 6 км^[2]

Тарихы

Һөйөндөк ауылына XIX быуаттың 1-се яртыһында Троицк өйәҙе Ҡаратабын улусы башҡорттары үҙҙәренең аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һалған. Һөйөндөк Көсөк ауылына яҡын, Ҡарабалыҡ күле буйында урынлашҡан. Нигеҙ һалыныу ваҡыты аныҡ билдәләнмәгән. XVIII быуат аҙағында был ауыл әле булмай. 1834 йылда 35 йорт иҫәпләнгән, уларҙың һәр береһендә уртаса 5,5 кеше йәшәгән. X рәүиз буйынса 39 йортта 238 аҫаба, шулай уҡ 5 йортта керҙәштәр иҫәпләнгән. Малсылыҡ, игенселек менән шөғөлләнгәндәр. 1841 йылда 200 кеше йәшәгән 36 йорт-хужалыҡҡа 200 ат, 40 һыйыр, 200 һарыҡ һәм 10 кәзә тура килгән. 200 кешегә 400 бот яҙғы иген сәселгән^[3].

1866 йылда 46 йорт-хужалыҡта 260 кеше йәшәгән. 1900 йылда мәсет теркәлгән^[4].

Хәҙерге осор

Һөйөндөк ауылында фельдшер‑акушерлыҡ пункты, мәҙәниәт йорто, китапхана бар^[5].

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август	441
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	283
1959 йыл 15 ғинуар	292
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	152
2002 йыл 9 октябрь	157
2010 йыл 14 октябрь	117	53	64	45,3	54,7

Милли составы

2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, халыҡтың күпселеге — башҡорттар (95 %)^[6].

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Ревизия материалдары

1859 йылда^[7] Һөйөндөк ауылында ла рәүиз (ревизия) үткәрелә һәм уның материалдары Башҡортостандың Милли архивында һаҡлана.

Урамдары

• Ҡыйҙыш урамы (рус. улица Кыйдыш)
• Таулы урамы (рус. улица Таулы)^[8]

Билдәле шәхестәре

• Вәлиева Гөлназ Даурат ҡыҙы (27.08.1972) — филология фәндәре кандидаты, Башҡорт дәүләт университетының шәрҡиәт һәм башҡорт тел ғилеме кафедраһы доценты.
• Ишмөхәмәтов Әхтәм (1880—1946) — Рәсәйҙәге Граждандар һуғышында, Францияла Ҡаршылыҡ хәрәкәтендә ҡатнашыусы.

Тирә-яҡ мөхит

Ер-һыу атамалары

Тау-таштар

• Ҡаҡсырҙы тауы
• Ҡасҡын ташы

Йылға-күлдәр

• Ҡорбан күле
• Убалы күле
• Һөйөндөк күле
• Шарҙатма йылғаһы^[9]

Иҫкәрмәләр

1. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
2. Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник / Сост. Р. Ф. Хабиров. — Уфа: Белая Река, 2007. — 416 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-5-87691-038-7.
3. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 15. — ISBN 978-5-295-04683-4.
4. Һөйөндөк (Учалы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
5. Һөйөндөк (Учалы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
6. Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка)  (рус.)
7. ревизия материалдары(недоступная ссылка)
8. Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 20 по Республике Башкортостан
9. Башҡортостан Республикаһының топонимдар һүҙлеге

Һылтанмалар

• Һөйөндөк (Учалы районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
• 1859 йылғы ревизия материалдары(недоступная ссылка)
• Башҡортостан Республикаһы топонимдар һүҙлеге

Сығанаҡтар

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан. — Справочник. Уфа: ГУП РБ "Издательство «Белая Река», 2007. −416 с. :илл. ISBN 978-5-87691-038-7
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 15. — ISBN 978-5-295-04683-4.