Ҡырҙас

Ҡырҙас (рус. Кирдасово) — Башҡортостандың Әбйәлил районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 656 кеше^[1]. Почта индексы — 453615, ОКАТО коды — 80201825001.

«Айыҡ ауыл» конкурсы еңеүсеһе

Ауыл
Ҡырҙас Ҡырҙас
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Әбйәлил районы
Координаталар	53°13′28″ с. ш. 58°15′44″ в. д.HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 201 825 001
ОКТМО коды	80 601 425 101
ГКГН номеры	0524254
Ҡырҙас

Халыҡ һаны

Халыҡ иҫәбе
2002[2]	2009[2]	2010[3]
654	↗744	↘656

Милли составы

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса башҡорттар (99 %)^[4].

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	656	327	329	49,8	50,2

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Асҡар): 24 км^[5]
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Магнитогорск): 73 км
• Йәнйегет йылғаһы буйында урынлашҡан

Инфраструктура

• Мәктәп
• Шәхси хужалыҡтар

Транспорт

80Н-043 «Сәрмән — Амангилде — Баймаҡ» автомобиль юлы.

Фотолар

Ҡырҙас ауылы

Урамдары

• Тау урамы (рус. Горная (улица))
• Йылға аръяғы урамы (рус. Заречная (улица))
• Комсомол урамы (рус. Комсомольская (улица))
• Тыныслыҡ урамы (рус. Мирная (улица))
• Салауат Юлаев урамы (рус. Салавата Юлаева (улица))
• Совет урамы (рус. Советская (улица))
• Урал Батыр урамы (рус. Урал Батыра (улица))
• Мәктәп урам (рус. Школьная (улица))
• Йәнйегет урамы (рус. Янзигита (улица))^[6]

Тарихы

1833—1834 йылдарҙа йылға исемен йөрөткән Ҡырҙас ауылы барлыҡҡа килә. Уға нигеҙ һалыусылар — Ишҡол ауылы халҡы. Ул саҡта 153 кеше йәшәгән 27 ихата булған. X ревизия буйынса 320 кеше 40 йортта йәшәгән. 1920 йылда 112 йортта 588 кеше иҫәпләнгән. Ауылды икенсе төрлө Сяу-Кала тип тә атағандар.

Халыҡтың төп шөғөлө — малсылыҡ. Йәйләүгә 27 йорттоң 21-е ылау менән сыға, улар 161 кеше тәшкил итә. Уларҙың 150 аты, 65 һыйыры, 125 һарығы һәм 30 кәзәһе булған. Улар өсөн ауыл хужалығы иҡтисадтың яңы тармағы булған. Улар 1842 йылда 56 бот ужым һәм 480 бот яҙғы иген сәсә. 1842 йылда Мырҙаҡай Ҡарамандин йылына 100-шәр бот сәскән^[7].

Билдәле шәхестәр

• Әхмәтйәнов Динир Әсғәт улы (28.10.1957) — Башҡортостан Республикаһы Башлығы Хакимиәтенең етәксе урынбаҫары (2017)^[8].
• Хисмәтов Мөхәмәтйән Фазылйән улы (10 сентябрь 1930 йыл, БАССР-ҙың Әбйәлил районыны Ҡырҙас ауылы — 18 март 2010 йыл, Өфө) — географ, география фәндәре кандидаты (1959), профессор (1992), БАССР-ҙың атҡаҙанҡан фән эшмәкәре (1977)^[9].
• Юнысов Мәҡсүт — Рәсәй империяһы дипломаты, мулла.

Матбуғатта

• Әбйәлилдән — Еңеү сәләме(недоступная ссылка)
• Әбйәлил районының Ҡырҙас ауылында тыуған Мәҡсүт Юнысов батша Петр Беренсенең дипкурьеры булған
• Әбйәлил районының Ҡырҙас ауылы. Насар тоттоң үҙеңде,Хәҙер ал кәрәгеңде!
• "Аманат"лы Ҡырҙас ауылы уҡыусылары
• Ҡырҙас ауылы халҡы Радий Хәбировҡа ағастан йорттар төҙөү мәсьәләһе тураһында һөйләне

Видеояҙмалар

• 17.06.2018, "Ҡуңыр буға"лар Әбйәлил районы Ҡырҙас ауылында Баймаҡ районы

Иҫкәрмәләр

1. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
2. Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
3. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
4. Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — приложение в формате Excel 2016 йыл 4 март архивланған..
5. Спутник картаһы буйынса иҫәпләү
6. Улицы
7. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — С. 34. — ISBN 978-5-295-04683-4.
8. Динир Ахмедьянов назначен заместителем Руководителя Администрации Главы Республики Башкортостан. , 2017, 21 октябрь 2017 год (рус.) (Тикшерелеү көнө: 21 октябрь 2017)
9. ХИСМӘТОВ Мөхәмәтйән Фазылйән улы

Әҙәбиәт

• Гайсин А. М. Посол белого падишаха: Наследие Юнуса-ахуна и документы АВПРИ о дипломатических поездках Максюта-муллы. 2-е изд., перераб. и дополн. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 2019. — 344 с.
• Гайсин А. М. Максют Юнусов и его потомки: генеалогические схемы тангауров деревни Кирдас. — Уфа: Гилем, 2012.