Яҡут

Яҡут (рус. Якутово) — Башҡортостандың Көйөргәҙе районындағы ауыл. 2009 йылдың 1 ғинуарына ҡарата халыҡ һаны 364 кеше^[1]. Почта индексы — 453365, ОКАТО коды — 80239835009.

«Айыҡ ауыл» конкурсы еңеүсеһе

Ауыл
Яҡут
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Көйөргәҙе районы
Координаталар	52°25′42″ с. ш. 55°45′20″ в. д.HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 239 835 009
ОКТМО коды	80 639 435 106
ГКГН номеры	0524374
Картаны күрһәтергә/йәшерергә Яҡут

Халыҡ һаны

Милли составы

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса башҡорттар 95 % тәшкил итә^[2].

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1900 йыл	527
1920 йыл 26 август	847
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	430
1959 йыл 15 ғинуар	357
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	291
2002 йыл 9 октябрь	344
2010 йыл 14 октябрь	343

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Ермолаевка): 35 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Яңы Мораптал): 2 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Мурапталово): 6 км

Тарихы

Яҡут ауылы — Бөрйән улусы Байыулы түбәһе башҡорттарының торамаһы. Уларҙың ере ҡаҙна ҡулына күскән. Унда 1834 йылда — 586, 1859 йылда 841 кеше йәшәгән. Ул XIX быуат уртаһынан Яңы Яҡут ауыл тип аталған. Яңы Мораптал улусы үҙәгенән өс саҡрым алыҫлыҡта урынлашҡан.

1842 йылда 622 кешегә 245 сирек (1960 бот) яҙғы иген сәселә. Аҙансы Әбделфәиз Вәлитов бер үҙе 178 бот иген сәскән^[3].

Урамдары

• Баян урамы (рус. Баяна (улица))
• Гагарин урамы (рус. Гагарина (улица))
• Мәсәғүт урамы (рус. Масягутова (улица))
• Йылға урамы (рус. Речной (переулок))^[4]

Матбуғатта

• Йәшлек. 14 октябрь 2020. Афарин, Яҡут ауылы халҡы!^[5]

Видеофильмдар

1. Батҡаҡ күл, Көйөргәҙе районы, Яҡут ауылы^[6]
2. Айыҡ Ауыл 2020 — Яҡут ауылы^[7]

Топонимия

Яҡут ауылы Ташлытау итәгендә урынлашҡан. Ташлытау Яҡуттың кешеләренә оҡшай, сөнки ҡышын балалар тау шыуа, ә йәйен бында аттарын ебәрәләр. Тау янында Юшатыр йылғаһы ағып ята. Был тауҙа таштар күп булған өсөн уны Ташлытау тип атағандар. Шулай уҡ Әүлиә тауы ла бар. Ул тауға кешеләрҙе дауалап йөрөүсе әүлиә ерләнгән, тиҙәр. Ҡуянтау тауында ҡуяндар күп булғанға шулай аталған, тиҙәр.

Сығанаҡтар

1. Башҡортостан Республикаһының райондары буйынса белешмә китабы 2016 йыл 4 март архивланған.
3. Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа, Китап, 2009. — 744 с. Страница 78. 2022 йыл 3 апрель архивланған.
4. Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 25 по Республике Башкортостан
6. YouTube сайтында Видео
7. YouTube сайтында Видео