From Wikipedia, the free encyclopedia
Уҡбалыҡ (лат. Acipenser ruthenus, рус. Стерлядь) — мәрсен (бикре) һымаҡ балыҡтар ғаиләһендәге (семейство осетровых) йылға балығы; Бикре һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған бик ҡиммәтле аулау балығы[1].
| Уҡбалыҡ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Фәнни классификация | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
арауыҡтағы ранг
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Халыҡ-ара фәнни исеме | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Һаҡлау статусы | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Рәсәйҙең Ҡыҙыл китабы төр юғала | |
| Төр тураһында мәғлүмәт Уҡбалыҡ ИПЭЭ РАН сайтында |
Ҡара, Азов, Каспий диңгеҙҙәре йылға бассейнында, илебеҙҙең Европа өлөшөндәге һәм Көнбайыш Себерҙәге төрлө йылғаларҙа тереклек итә. Башҡортостандың Ағиҙел йылғаһы һәм уның ҡушылдыҡтары Ҡариҙел Дим йылғаларында йәшәй.
Башҡорттар был балыҡты сөгә, осломорон тип тә йөрөтә.
Был балыҡтарҙың тәңкәһеҙ. Оҙонса кәүҙәләре 5 буй рәт ромб һөйәк пластиналары бар: бер рәт арҡанан, икешәр рәт ян-яҡтан һәм ҡорһаҡтан үтә.
Баштарының алғы өлөшөндә оҙон томшоҡ — рострум һуҙылған. Ауыҙҙары томшоғоның аҫҡы өлөшөндә урынлашҡан. Ауыҙы аҫтында суҡлы мыйыҡсалары бар.
Шул томшоҡтары менән мәрсендәр аҙыҡ эҙләп һыу төбөндә ҡаҙына, унда йәшеренгән һәр төрлө умыртҡаһыҙ хайуандарҙы табып ашай.
Уҡбалыҡтың оҙонлоғо 125 см-ға, ауырлығы 16 кг-ға етергә мөмкин. Ғәҙәттә, Башҡортостанда иң ҙуры 35—45 см, ауырлығы 1 кг самаһы булғандары осрай.
Арҡаһының төҫө ҡуйы һоро, һорғолт көрән, ҡорһағы аҡ төҫтә. Мороно осло. Ауыҙы аҫҡы, ҙур түгел, суҡлы мыйыҡсалары бар. Ҡойроҡ йөҙгөсө симметрик түгел.
Бөтә мәрсендәрҙең дә ите бик юғары сифатлы һәм улар ныҡ ҡиммәтле ҡара төҫтәге ыуылдырыҡ бирә.
Ҡылсыҡһыҙ ите тәмле булғанға был балыҡ балыҡсылар тарафынан күпләп ҡырылған, шуға ла уны аулау ҡәтғи рәүештә тыйыла.
Мәрсендәрҙең сөсө һыуҙа йәшәй торған төрө. Күберәк һыу төбөндәге хайуандар менән туҡлана.
Көҙгөлөккә (сентәбрҙа) йылғаның тәрән урындарына, соҡорҙарға йыйылып яталар. Ҡышты шулай, туҡланмайынса хәрәкәтһеҙ тиерлек ятыуҙа үткәрәләр.
Ғүмер оҙонлоҡтары 22-30 йыл тирәһе.
Төп сикләүсе сәбәптәр — йылғаларҙың ауыл хужалығы, сәнәғәт һәм көнкүреш ҡалдыҡтары менән бысраныуы; йылғаларҙың һайығыуы, браконьерҙар.
Енси яҡтан ата балыҡтар 3—7, инә балыҡтар — 5—12 йәштә өлгөрә. 2—3 йылға 1 тапҡыр апр.—июндә ыуылдырыҡ сәсә.
Ыуылдырығын 7—15 м тәрәнлектә ваҡ ҡырсынташ-ҡомдан торған грунттың көслө ағымлы участкаларында һала.
Үрсеме — 100 мең ыуылдырыҡ. 22 йылға тиклем йәшәй.
Уҡбалыҡ бөжәк, ҡарышлауыҡ, ҡорттар, ҡусҡарҙар, балыҡ ыуылдырығы, моллюскылар, һөлөктәр, һирәкләп һыу үҫемлектәре (башлыса йәйгеһен) менән туҡлана.
Башҡортостан Республикаһында Ағиҙел йылғаһының түбәнге һәм урта ағымдарында (Мәләүез ҡалаһына тиклем) һәм уның ҡушылдыҡтарында (Дим Ағиҙел, Эҫем, Өршәк йылғалары) йәшәй.
Башҡортостан Республикаһының һәм РФ-тың Ҡыҙыл китаптарына индерелгән.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
