Яңы Ҡалмаш

Яңы Ҡалмаш (рус. Новокалмашево) — Башҡортостан Республикаһының Саҡмағош районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 143 кеше булған^[2]. ОКАТО коды — 80256810004.

Ауыл
Яңы Ҡалмаш рус. Новокалмашево
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Саҡмағош
Ауыл советы	Бәшир
Координаталар	55°07′25″ с. ш. 55°03′10″ в. д.HGЯO
Халҡы	↘143[1] кеше (2010)
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	452207
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 256 810 004
ОКТМО коды	80 656 410 111
ГКГН номеры	0521116
Яңы Ҡалмаш

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	143	67	76	46,9	53,1

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса — күпселек татарҙар (56 %) һәм башҡорттар (42 %) йәшәй.^[3].

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Саҡмағош): 25 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Иҫке Бәшир): 4 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Өфө): 85 км

Ауыл тарихы

Яңы Ҡалмаш ауылында 1795 йылда 63 башҡорт (13 йорт) һәм 45 яһаҡлы татар (6 йорт) йәшәгән. Һуңғыларының керҙәшлек ваҡыты билдәһеҙ. 1816 йылда 60 башҡорт, 30 типтәр, 70 яһаҡлы (дәүләт) крәҫтиән була. Күренеүенсә, яһаҡлы татарҙар типтәр ҡатламына ингән. 1800 йылда үҙҙәренең ҡатламын дәүләт крәҫтиәндәре ҡатламына алмаштырған хеҙмәтле (служидые) татарҙар ҡабул ителә. 1834 йылда 91 башҡорт, 52 типтәр, 120 дәүләт крәҫтиәне иҫәпкә алына. 1859 йылда 199 кеше теркәлә. 21 йылдан һуң 50 йортта 245 кеше йәшәй. Ауылда мәсет, уның эргәһендә мәктәп, 3 тирмән булған. 1920 йылда Өфө кантонының Топорнин улусы составында була, ундағы 160 йортта 815 башҡорт иҫәпкә алына. 1834 йылда башҡорттар Ҡалмаш халҡының 34,6 процентын тәшкил иткән. 1920 йылда ла улар шул сама булырға тейеш.

1843 йылда 91 башҡорт 312 бот ужым һәм 680 бот яҙғы иген сәскән, 24 бот картуф ултыртҡан. Тирмән тотҡандар. Ауылда 150 умарта булған. Мәсет булған.^[4]

Башҡорт энциклопедияһы мәғлүмәте буйынса, 2002 йылда ауылда фельдшер‑акушерлыҡ пункты, клуб, китапхана бар.^[5]

Билдәле шәхестәре

• Ғәлиев Мансаф Нурый улы (1925), СССР-ҙың хәрби эшмәкәре, генерал-майор (1977). Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. I дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ, III дәрәжә «Ҡораллы Көстәрҙә Ватанға хеҙмәт иткән өсөн» ордендары кавалеры^[6].
• Ҡарамышева Нурия Миңлеғәли ҡыҙы (3.12.1948), ғалим-социолог. Социология фәндәре докторы (1988), профессор. Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2009).
• Моратов Зиннәт Һибәт улы (9.01.1906—31.05.1988), СССР-ҙың партия эшмәкәре. 1943—1944 йылдарҙа ВКП (б)-ның Татарстан өлкә комитетының өсөнсө һәм икенсе секретары, 1944—1957 йылдарҙа — беренсе секретары; бер үк ваҡытта 1944—1950 йылдарҙа ВКП (б)-ның Ҡазан ҡала комитеты секретары. Өс Ленин (1945, 1950, 1955), Октябрь Революцияһы (1975), Халыҡтар Дуҫлығы (1985) һәм «Почёт Билдәһе» (1966) ордендары кавалеры.^[7].
• Моратов Йәүҙәт Әхнәф улы (8.01.1951—13.02.2021), музыкант-баянсы. 1970 йылдан (өҙөклөктәр менән) хәҙерге Фәйзи Ғәскәров исемендәге халыҡ бейеүҙәре ансамбленың баянсы-концертмейстеры, шул иҫәптән 1994—1995 йылдарҙа музыкаль етәксеһе. Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1995)^[8].
• Иғтисам Әмирханов (1786—?), Рәсәй империяһының хәрби эшмәкәре. 1812 йылғы Ватан һуғышында һәм Рус армияһының сит илгә 1813—1814 йылдарҙағы походтарында ҡатнашыусы.

Иҫкәрмәләр

1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
3. Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан — Excel форматында ҡушымта(недоступная ссылка)  (рус.)
4. Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Өфө: Китап, 2009. — ISBN 978-5-295-04683-4. стр.391
5. Яңы Ҡалмаш // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
6. Он посвятил свою жизнь служению Отечеству (К 90-летию генерала Мансафа Галиева). ИА «Башинформ», 22 декабря 2015 года (Тикшерелеү көнө: 20 декабрь 2020)
7. Муратов Зиннат Ибятович Сайт 90-летие ТАССР 2011 йыл 2 март архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 10 февраль 2019)
8. Башҡортостан энциклопедияһы — Моратов Йәүҙәт Әхнәф улы 2021 йыл 9 ғинуар архивланған. (Тикшерелеү көнө: 7 ғинуар 2021)

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
• А. 3. АСФАНДИЯРОВ. ИСТОРИЯ СЕЛ И ДЕРЕВЕНЬ БАШКОРТОСТАНА И СОПРЕДЕЛЬНЫХ ТЕРРИТОРИЙ 2019 йыл 20 октябрь архивланған. (Тикшерелеү көнө: 20 декабрь 2020)

Һылтанмалар

• Яңы Ҡалмаш // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. {V|10|02|2019}}