Эспоо

Эспоо, йәки Эспо^[14][15] (фин. Espoo [ˈespoː], швед. Esbo [ˈɛsbo] Эсбю^[15]) —Финляндиялағы ҡала һәм муниципалитет, ҙурлығы буйынса илдең икенсе ҡалаһы (2017 йылдың 31 майына ҡарата 276 087 кеше^[16]. Эспоо майҙаны 528,03 км² тәшкил итә, шуларҙың 312,29 км² — ҡоро ерҙәр, 17,94 км² эсәр һыуға тура килә, ә ҡалған 197,80 км²— диңгеҙ. Ҡала илдең көньяғында, Балтик диңгеҙенең Фин ҡултығы ярҙарында, Хельсинкинан көнбайыштараҡ, Уусимаа районында урынлашҡан. Үҙ эсенә Хельсинки, Ванта һәм Кауниайненды алған баш ҡала төбәгенә инә.

Эспоо
фин. Espoo швед. Esbo
Герб
Нигеҙләү датаһы	1458
Рәсми атамаһы	Espoon kaupunki һәм Esbo stad
Рәсми тел	Фин теле[1][2] һәм швед теле[1][2]
Донъя ҡитғаһы	Европа
Дәүләт	Финляндия[3]
Административ-территориаль берәмек	Уусимаа[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC+2:00[d] һәм UTC+3:00[d]
Статистическая область	Хельсинки[d][4], Большой Хельсинки[d] һәм Helsinki capital region[d]
Ассоциацияләшкән сайлау округы	Uusimaa[d]
Урын	Western Uusimaa[d]
Иң юғары нөктә	Мустакорвенкаллио[d]
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	Мэр
Хөкүмәт башлығы	Юкка Мякеля[d][5]
Закондар сығарыу органы	Espoo City Council[d]
Ойошма ағзаһы	Union of the Baltic Cities[d][6]
Ойоштороу-хоҡуҡ формаһы	община Финляндии[d][7]
Халыҡ һаны	314 821 кеше (29 февраль 2024)[8]
Административ рәүештә бүленә	Pohjois-Espoo[d], Vanha-Espoo[d], Suur-Tapiola[d], Suur-Matinkylä[d], Suur-Leppävaara[d], Suur-Kauklahti[d] һәм Suur-Espoonlahti[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	27 метр
Туғандаш ҡала	Шанхай[9], Эстергом[d][9], Ирвинг[d], Кёге[d], Скагафьордюр[d][9], Конгсберг[d], Кристианстад[d][9], Нымме[d] һәм Мумбай[10]
Милке	Tapiola Sports Park[d]
Сиктәш	Киркконумми[d][11], Вихти[d][11], Нурмиярви[d][11], Вантаа[d][11], Хельсинки[11] һәм Кауниайнен[d][11]
Майҙан	312,35 км² (1 ғинуар 2023)[12]
Почта индексы	02100–02980
Рәсми сайт	espoo.fi
Классификация климата Кёппена	влажный континентальный климат с тёплым летом (Dfb)[d]
Иң тәүге яҙма ваҡыты	1431
Citizen's initiatives URL	kuntalaisaloite.fi/fi/ha…[13] kuntalaisaloite.fi/sv/so…[13]
Эспоо Викимилектә

Эспоо рәсми рәүештә ике телле ҡала тип һанала. Күпселек 83,6 % халҡы туған теле кеүек фин телендә һөйләшә, шул уҡ ваҡытта аҙсылыҡ 8,3 %, швед телендә һөйләшә. Эспооның 8 % халҡы өсөн фин һәм швед телдәре туған тел түгел.

2012 йылға ҡарата Эспоо Финляндияның дотациялы муниципалитеты була, эшмәкәрлеген үҙ-үҙен финанслау иҫәбенә тормошҡа ашыра^[17]. 2012 йылда муниципаль һайлауҙар һөҙөмтәһе буйынса Эспоо ҡала советына ҡатын-ҡыҙҙарҙың өлөшө ҙур була (53 %)^[18]. 2013—2015 йылдарҙа ҡала советы рәйесе булып Ысын финдар партияһы лидеры Сойни Тимор тора.

Тарихы

Халҡы

Йыл Халыҡ 1901 888 5 1910 891 7 1920 817 8 1930 370 11 1940 378 13 1950 874 22 1960 53 042 1970 655 92

Йыл Халыҡ 1980 835 133 1985 153 019 1990 833 169 1995 186 507 2000 667 209 2005 227 472 2006 231 704 2007 236 301 2017 258 683

Транспорты

2017 йылдың 18 ноябрендә ҡалаға Хельсинки метрополитенының көнбайыш линияһы килә.

Спорты

Ҡалала Хонк футбол клубы бар, ул футбол буйынса Финляндия чемпионатының юғары лигаһында — Вейккауслига сығыш яһай, шулай уҡ фин СМ-Лигаһында сығыш яһаусы Эспо-Блюз хоккей клубы бар.

1999 йылдың 8 мартынан алып 14 мартына тиклем Арена Барон боҙонда ҡатын-ҡыҙҙар араһында шайба менән хоккей буйынса донъяның 5-се чемпионатының матчтары, шулай уҡ 3-сө урын өсөн матч үтә, унда хужалар командаһы Швецияның йыйылма командаһын 8:2 иҫәбе менән еңә һәм ҡатын-ҡыҙҙар араһында донъя чемпионтаттарының биш тапҡыр бронза призеры була.

Мәҙәниәте һәм сәнғәте

Эспоола 1985 йылдан «Йәштәр театры» (швед. Unga Teatern) — Финляндияла балалар һәм үҫмерҙәр өсөн иң боронғо театр урынлашҡан^[19].

Эспоо — билдәле Bodom of Children мелодик дэт-метал төркөмөнөң һәм уның ҡатнашыусыларының тыуған иле. Эспоола Бодом күле ята, уның ярҙарындағы фәжиғәле ваҡиға төркөмгә исем биргән. Эспо шулай уҡ RTPN электр-индастриалы коллективының тыуған иле.

Иҫтәлекле урындары

• Мормондарҙың ғибәҙәтханаһы
• Fortum компанияһының штаб-фатиры
• Хельсинкилағы Аалто университеты
• «Серена» аквапаркы
• Microsoft Mobile компанияһының штаб-фатиры
• Видеоуйындар эшләүсе Remedy Entertainment штаб-фатиры

Галереяһы

• 
  Эспоо, Fortum компанияһының төп офисы
• 
  Хельсинкилағы Аалто университетының төп бинаһы, Эспоо
• 
  Кеиланиемила Microsoft Mobile команияһының төп офисы
• 
  Эспооның 55 районы

Туғандаш ҡалалар

• Эстергомды, Венгрия
• Гатчина, Рәсәй
• Ирвинг, АҠШ
• Кёге, Дания
• Конгсберг, Норвегия
• Кристианстад, Швеция
• Нымме, Эстония
• Сейдауркроукюр, Исландия
• Шанхай, Ҡытай
• Сочи, Рәсәй

Шәхестәре

• Лаура Лепистё — фин фигурисы, Европа чемпионатында ил тарихында тәүгә яңғыҙ разрядта алтын миҙалға лайыҡ була.
• Петри Линдроос — Ensiferumфолк-метал төркөмөнөң йырсыһы, Norther төркөмөнөң ex-вокалсыһы
• Кими Райкконен — Формула-1 билдәле уҙышсыһы.
• Хямяляйнен Хелви — фин яҙыусыһы.
• Сама Ярви — яҙыусы, Remedy Entertainment сценарисы

Ҡыҙыҡлы факттар

• 2007—2012 йылдарҙағы осорҙа ҡала велосипедсылар өсөн иң хәүефһеҙ булып һанала (халыҡ һанына ҡарата һуңғы бәхетһеҙ осраҡ — йылына мең кешегә 0,085)^[20].

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Эспоо Блюз
• Конвенция об оценке воздействия на окружающую среду в трансграничном контексте, также именуемая «Конвенция Эспо»

Иҫкәрмәләр

1. http://www.stat.fi/meta/luokitukset/kunta/001-2012/luokitusavain_ks.html
2. Kuntien ja kielisuhdeluokituksen 2024 välinen luokitusavain, Klassificeringsnyckeln mellan kommuner och språklig indelning år 2024, The correspondence table between municipalities and language distribution in 2024 — Статистический центр, 2024.
3. https://www.acer-remit.eu/portal/export-public-eu-register (ингл.) — European Union Agency for the Cooperation of Energy Regulators.
4. Kuntien ja seutukuntien vuoden 2024 välinen luokitusavain — Статистический центр.
5. http://www.espoo.fi/en-US/City_of_Espoo/Organization/Mayor
6. https://web.archive.org/web/20240602161709/https://ubc.net/cities/
7. (unspecified title)
8. Finland's preliminary population figure was 5,608,218 at the end of February 2024 — Статистический центр.
9. Verkostot ja ystävyyskaupungit — Эспоо.
10. Sister cities of Mumbai
11. https://www.stat.fi/org/avoindata/paikkatietoaineistot/kuntapohjaiset_tilastointialueet.html
12. Suomen pinta-ala kunnitain 1.1.2023 (фин.) — MML.
13. (unspecified title)
14. Географический энциклопедический словарь: географические названия / Под ред. А. Ф. Трёшникова. — 2-е изд., доп.. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
15. Генштаб топокарта, баҫма 1991 г. 2017 йыл 28 август архивланған.
16. KUNTIEN ASUKASLUVUT SUURUUSJÄRJESTYKSESSÄ  (билдәһеҙ). Tilastokeskus (29 октябрь 2014). Дата обращения: 27 август 2017.(недоступная ссылка)
17. Больше 100 муниципалитетов живут за счет госдотаций // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 9 август 2012. (Тикшерелеү көнө: 9 август 2012)
18. Горсовет города Эспоо оказался «самым женским», самый «мужской» совет - в Утсйоки // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 29 октябрь 2012. (Тикшерелеү көнө: 29 октябрь 2012)
19. Unga teatern — teatteria lapsille ja nuorille (фин.). Unga Teatern. Дата обращения: 27 ғинуар 2018. Архивировано 27 ғинуар 2018 года. 2018 йыл 27 ғинуар архивланған.
20. Сейняйоки – самый опасный город для велосипедистов // Сайт телерадиокомпании Yleisradio Oy. Служба новостей Yle. — 17 июнь 2013. (Тикшерелеү көнө: 19 июнь 2013)

Һылтанмалар

• Муниципалитет Эспоо (фин.) (швед.) (инг.)