Швеция

Швеция (швед. Sverige , рәсми атамаһы Швеция Короллеге (швед. Konungariket Sverige ) — Төньяҡ Европала Скандинав ярымутрауында урынлашҡан дәүләт. Илдең атамаһы иҫке скандинав теленән алынған: Svea һәм Rige — «Свеялар дәүләте». Баш ҡала — Стокгольм.

Швеция Короллеге
швед. Konungariket Sverige

Флаг {{{Герб урынына}}}
Девиз: «(швед.): För Sverige i tiden! (башҡ. Швеция өсөн — һәр ваҡытта!)»
Гимн: «Du gamla, Du fria»
Швецияның урынлашыуы (йәп-йәшел): — Европала (асыҡ-йәшел һәм ҡара-көлһыу) — Европа Берләшмәһендә (асыҡ-йәшел)
Нигеҙләнгән	900 йылдар самаһы
Нигеҙләнгән	900 йылдар самаһы
Рәсми тел	швед.
Баш ҡала	Стокгольм
Эре ҡалалар	Стокгольм, Гётеборг, Мальмё, Уппсала
Идара итеү төрө	конституцион монархия, парламент демократияһы
Король Премьер-министр	Карл XVI Густав Ульф Кристерссон
Территория • Бөтәһе • % һыу өҫтө	55 449 964 км² 8,97
Халыҡ • Һаны (2021) • Халыҡ тығыҙлығы	10,540,886[1] чел. (87) 21,9 чел./км²
ЭТП   • Бөтәһе (2011)   • Бер кешегә	379,937 млрд. долл. (33) 40418 долл.
КПҮИ (2011)	▬ 0,904 (Бик юғары) (10 урын)
Этнохороним	Швед, шведтар
Валюта	Швед (Швеция) кронаһы (SEK)
Интернет-домены	.se
Код ISO	SE
МОК коды	SWE
Телефон коды	+46
Сәғәт бүлкәте	UTC+1 (йәйге ваҡыт — UTC+2)

Физик һәм географик характеристикаһы

Урынлашыуы

Майҙаны (449 964 км²) буйынса Швеция Көнбайыш Европа илдәре араһында өсөнсө урынды биләй, ә бөтә Европа буйынса — бишенсе. Балтик диңгеҙе һәм Төньяҡ диңгеҙе һыуҙары менән йыуыла.

Климаты

Айҙар буйынса уртаса температура (°C)[2]
Ҡала	Ғинуар	Февраль	Март	Апрель	Май	Июнь	Июль	Август	Сентябрь	Октябрь	Ноябрь	Декабрь
Кируна	−10/-16	−8/-15	−4/-13	2/-7	8/0	14/6	17/8	14/6	9/2	1/-4	−5/-10	−8/-15
Эстерсунд	−5/-10	−3/-9	0/-6	5/-2	12/3	16/8	18/10	17/10	12/6	6/2	0/-3	−3/-8
Стокгольм	1/-2	1/-3	4/-2	11/3	16/8	20/12	23/15	22/14	17/10	10/6	5/2	1/-1
Гётеборг	2/-1	4/-1	6/0	11/3	16/8	19/12	22/14	22/14	18/10	12/6	7/3	3/-1
Висбю	1/-2	1/-3	3/-2	9/1	14/6	18/10	21/13	20/13	16/9	10/6	5/2	2/0
Мальме	3/-1	3/-1	6/0	12/3	17/8	19/11	22/13	22/14	18/10	12/6	8/4	4/1

Уртаса көн оҙонлоғо Декабрь Июнь Мальмё 7 сәғәт 17 сәғәт Стокгольм 6 сәғәт 18 сәғәт Кируна 0 сәғәт 24 сәғәт

Дәүләт ҡоролошо

Швеция Короллеге Конституцияһына ярашлы дәүләт власы суд, башҡарма һәм закондар сығарыу йүнәлештәренә бүленә. Швеция Короллеге - Конституцион монархия.

Башҡарма власть

Дәүләт башлығы — король. Әммә Швеция конституциялы монархия булып тора, шуға ла корольдең хакимлеге сикләнгән. Дәүләт менән премьер-министр башлығында хөкүмәт идара итә. Ул парламент — риксдаг менән һайлана.

Суд власы

Швеция Короллеге юғары суды.

Закондар сығарыу власы

Швеция парламенты — риксдагтың бинаһы

Ри́ксдаг (швед. riksdag; швед. riks — дәүләт, империя, һәм швед. dag — сейм) — Швеция Короллегенең юғары закондар сығарыу органы. Риксдаг дүрт йылға бер дөйөм тауыш биреүҙәр аша ҡабаттан һайланыла.

Административ бүленеш

Швеция 21 округтарға — лендарға (län) бүленә, ә һәр бер лен коммуналарҙан (kommun) тора (дөйөм һаны — 290).

Халыҡ һаны

1750 йылдан 2024 йылға тиклем халыҡ һаны буйынса статистика Йыл Халыҡ һаны 1750 1 780 678 1775 2 020 847 1800 2 347 303 1825 2 771 252 1850 3 482 541 1875 4 383 291 1900 5 136 441 1925 6 053 562 1950 7 041 829 [3] 1960 7 484 656 [4] 1961 7 519 998 [4] 1962 7 561 588 [4] 1963 7 604 328 [4] 1964 7 661 354 [4] 1965 7 733 853 [4] 1966 7 807 797 [4] 1967 7 867 931 [4] 1968 7 912 273 [4] 1969 7 968 072 [4] 1970 8 042 801 [4] 1971 8 098 334 [4] Йыл Халыҡ һаны 1972 8 122 300 [4] 1973 8 136 312 [4] 1974 8 159 955 [4] 1975 8 192 437 [4] 1976 8 222 286 [4] 1977 8 251 540 [4] 1978 8 275 599 [4] 1979 8 293 678 [4] 1980 8 310 531 [4] 1981 8 320 503 [4] 1982 8 325 263 [4] 1983 8 329 033 [4] 1984 8 336 605 [4] 1985 8 350 386 [4] 1986 8 369 829 [4] 1987 8 397 804 [4] 1988 8 436 489 [4] 1989 8 492 964 [4] 1990 8 558 835 [4] 1991 8 617 375 [4] 1992 8 668 067 [4] Йыл Халыҡ һаны 1993 8 718 561 [4] 1994 8 780 745 [4] 1995 8 826 939 [4] 1996 8 840 998 [4] 1997 8 846 062 [4] 1998 8 850 974 [4] 1999 8 857 874 [4] 2000 8 872 109 [4] 2001 8 895 960 [4] 2002 8 924 958 [4] 2003 8 958 229 [4] 2004 8 993 531 [4] 2005 9 029 572 [4] 2006 9 080 505 [4] 2007 9 148 092 [4] 2008 9 219 637 [4] 2009 9 298 515 [4] 2010 9 378 126 [4] 2011 9 449 213 [4] 2012 9 519 374 [4] 2013 9 600 379 [4] Йыл Халыҡ һаны 2014 9 747 355 [5] 2015 9 804 082 2016 9 954 420 [6] 2017 10 000 000 [7] 2017 10 161 797 [8] 2017 10 053 061 [9] 2017 10 120 242 [10] 2018 10 171 524 [11] 2019 10 313 447 [12] 2019 10 327 589 [13] 2020 10 343 403 [14] 2020 10 352 390 [15] 2020 10 373 225 [16] 2020 10 379 295 [17] 2021 10 389 806 [18] 2023 10 548 336 [19] 2023 10 551 707 [20] 2024 10 576 145 [21] 2024 10 582 576 2024 10 587 710 [21]

Милли состав

Шведтарҙан башҡа илдә 17 меңдән ашыу саам халҡы, 500 меңдән ашыу финдар йәшәй.

Дин

Диндарҙарҙың күпселеге (79 %), йәки халыҡтың 70 % населения, Швеция Сиркәүенә инә. Ул лютеран сиркәүе булып тора һәм 2000 йылда дәүләттән айырыла.

Швецияла 250 меңдән алып 450 меңгә тиклем ислам динен тотоусылар йәшәй. Православиелыларҙың һаны 94 мең кешегә барып етә.

Ғилем

Швецияның билдәле ғалимдары:

• Карл Линней (1707—1778) — врач, биолог.
• Андерс Йонас Ангстрем (1814—1874) — ғалим-астрофизик.
• Карл Манне Георг Сигбан (1886—1978) — физик, Нобель премияһы лауреаты.
• Петер Артеди (1705—1735) — ғалим-ихтиолог.
• Эрик Ивар Фредгольм (1866—1927) — математик.
• Магнус Гёста Миттаг-Леффлер (1846—1927) — математик.
• Альфред Нобель (1833—1896) — химик, инженер, динамитты уйлап табыусы. Нобель премияһына нигеҙ һалыусы.

Мәҙәниәт