Сәйетбаба

Сәйетбаба, икенсе исеме Мырҙаҡай — Башҡортостан Республикаһының Ғафури районында урынлашҡан ауыл. Сәйетбаба ауыл Советы үҙәге. Донъялағы иң ҙур башҡорт ауылы. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 2452 кеше^[2]. Почта индексы — 453064, ОКАТО коды — 80221828001.

Ауыл
Сәйетбаба рус. Саитбаба
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Ғафури районы
Ауыл биләмәһе	Сәйетбаба ауыл Советы (Ғафури районы)
Координаталар	54°05′11″ с. ш. 56°42′04″ в. д.HGЯO
Беренсе мәртәбә телгә алынған	1765
Элекке исеме	Мырҙаҡай
Халҡы	↘1452[1] кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453064
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 221 828 001
ОКТМО коды	80 621 428 101
ГКГН номеры	0519228
Сәйетбаба

Шулай уҡ ҡарағыҙ: Сәйет

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1836 йыл
1850 йыл 27 сентябрь
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	2452	1233	1119	50,5	49,5

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Красноусольский): 57км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Аҡкүл (Ғафури районы)): 72 км
• Башҡортостандың географик үҙәге, таш ҡуйылған урын (Ерек ауылы): 17 км

Тарихы

Сәйетбаба ауыл Советы үҙәге. Район үҙәгенән төньяҡ‑көнсығышта 57 саҡрым һәм Аҡкүл тимер юл станцияһынан төньяҡ‑көнсығышҡа табан 72 саҡрым алыҫлыҡта Мәндем йылғаһы буйында урынлашҡан. Ауылға Нуғай даруғаһы Кесе‑Табын улусы башҡорттары аҫаба ерҙәрендә нигеҙ һала. 1765 йылдан документтарҙа телгә алына. Тәүге төпләнеүсе Сәйетбаба Көбәков исеме менән йөрөтөлә. 1795 йылда 33 йортта 300 кеше йәшәгән, 1865 йылда 148 йортта — 864 кеше. Ауыл халҡы малсылыҡ, игенселек, умартасылыҡ, урман кәсептәре һәм тирмән ташы яһау менән шөғөлләнгән. 1906 йылда 2 мәсет, 2 мәҙрәсә, 2 тимерлек, 2 мануфактура һәм 4 бакалея кибете теркәлгән. XIX быуат башында Сәйетбабаға XVIII быуат аҙағында нигеҙләнгән Яңы Сәйетбаба бүлендек ауылы ҡушыла^[3]. Ауыл эргәһендәге сәтләүек ағасы ҡыуаҡлығы — тәбиғәт ҡомартҡыһы. Халҡы: 1906 йылда — 1092 кеше; 1920 йылда — 1798 кеше; 1939 йылда — 1960 кеше; 1959 йылда -__1938 кеше; 1989 йылда — 1396 кеше; 2002 йылда — 1543 кеше; 2010 йылда- 1452 кеше. Башҡорттар йәшәй (2002). Сәйетбаба урта мәктәбе, балалар баҡсаһы, участка дауаханаһы, мәҙәниәт йорто (халыҡ театры), китапхана, мәсет бар. Башҡорт тарихи‑мәҙәни үҙәге эшләй^[4].

Сәйетбаба — яҡынса 300 йыллыҡ тарихҡа эйә булған Республикалағы иң ҙур башҡорт ауылдарының береһе. Был тирәлә элек-электән Кесе Табын ырыуы башҡорттары йәшәгән. Ғалимдарҙың иҫбатлауынса, кесе табындарҙың йәйләүҙә мал көтөүҙән ултыраҡ тормошҡа күсеп йәшәй башлауҙары ХVIII быуат баштарына тура килә. Сәйетбаба ауылына ла ана шул осорҙа нигеҙ һалынған. Ауылдың икенсе исеме — Мырҙаҡай. Сәйетбаба менән Мырҙаҡай икеһе — бер туған тарихи шәхестәр. Улар икеһе лә Өйә йылғаһы буйына ауыл нигеҙләгән һәм һуңғараҡ был ауылдар ҙурайып, бергә тоташҡан. Башҡа ауыл кешеләре кеүек Сәйетбаба халҡы ла, башлыса, малсылыҡ, ҡортсолоҡ, игенселек менән шөғөлләнгән, ағастан яһалған төрлө йыһаздар, тирмән таштары, сарҙар эшләп һатҡан. ХIХ быуат аҙағында ауылда ике мануфактура, дүрт аҙыҡ-түлек кибете булған, һәр кесе йома һайын баҙар уҙғарылған, һыу тирмәне эшләгән. ХХ быуат башын барлағанда инде ауылдағы өс мәсеттең икеһе эргәһендә ике мәҙрәсә һәм мәктәп эшләгәне билдәле. 1937 йылдан ете йыллыҡ мәктәп урта мәктәп итеп үҙгәртелә. Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында Жәлил Кейекбаев — мәктәп директоры, күренекле яҙыусы Сәғит Агиш уның урынбаҫары булып эшләй. 1969 йылда белем усағына Жәлил Кейекбаев исеме бирелә. Ауылдан сыҡҡан күренекле шәхестәр — төбәктең, халҡыбыҙҙың һынмаҫ терәге лә, ғорурлығы ла. Жәлил Кейекбаев, Әнүр Вәхитов, Кәбир Аҡбашев, Гөлнур Яҡупова, Лира Фәйзуллина, Ҡунафин Ғиниәт Сафиулла улы, Әбүбәкер Ишмырҙин, Мәҡсүт Шәйхулов һәм башҡа шәхестәрҙе, ғалимдарҙы, атҡаҙанған мәҙәниәт һәм мәғариф хеҙмәткәрҙәрен ауылдың күркәм һәм сағыу биҙәге тип атарға мөмкин. Бөгөн иһә Сәйетбабала 620-нән ашыу йортта 2000-гә яҡын кеше йәшәй. Ауыл халҡы ҡортсолоҡ, ҡул эштәре, малсылыҡ менән шөғөлләнә. [5]

Урамдары

Исемдәре:^[6]

Еңеүгә 30 йыл урамы (рус. 30 лет Победы (улица))

Ә.Вәхитов урамы (рус. А.Вахитова (улица))

Дәминовтар Туғандары урамы (рус. Братьев Даминевых (улица))

Ж.Кейекбаев тыҡрығы (рус. Ж.Киекбаева (переулок))

Ж.Кейекбаев урамы (рус. Ж.Киекбаева (улица)

Еҙем урамы (рус. Зилим (улица))

К.Сәғәҙиев урамы(рус. К.Сагадиева (улица))

Каширин урамы (рус. Каширина (улица))

Каширин тыҡрығы (рус. Каширина (переулок))

Колхоз урамы (рус. Колхозная (улица))

Комсомол урамы (рус. Комсомольская (улица))

Мәндем урамы (рус. Мендим (улица))

Молодежная (улица) (рус. Молодежная (улица))

Йәштәр тыҡрығы (рус. Молодежный (переулок))

Октябрь урамы (рус. Октябрьская (улица))

Партизан урамы (рус. Партизанская (улица))

Утягановых (улица) (рус. Утягановых (улица))

Үҙәк урамы (рус. Центральная (улица))

Шишмә урамы (рус. Чишмы (улица))

Мәктәп урамы (рус. Школьная (улица))

Юбилей урамы (рус. Юбилейная (улица))

Юбилей тыҡрығы (рус. Юбилейный (переулок))

Билдәле шәхестәре

Партизан урамы

• Вәхитов Әнүр Хисмәт улы (20 декабрь 1932 йыл — 24 декабрь 1984 йыл) — әҙәбиәт белгесе һәм яҙыусы, филология фәндәре кандидаты (1965). СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы (1965). Жәлил Кейекбаев исемендәге премия лауреаты.

• Ишемйәров Марат Һәҙиәт улы, «Хеҙмәт батырлығы өсөн» миҙалы менән бүләкләнеүсе
• Ишмырҙин Әбүбәкер Әхмәҙулла улы (3.12.1936), ғалим-тау инженеры, юғары мәктәп уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (2000), профессор (2005). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған уйлап табыусыһы (2005).
• Йәноҙаҡов Аҙнабай Сәғит улы, «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры
• Кейекбаев Жәлил Ғиниәт улы (25 октябрь 1911 йыл — 19 март 1968 йыл) — күренекле башҡорт тел белгесе, төркиәтсе, яҙыусы, юғары мәктәп уҡытыусыһы, йәмәғәт эшмәкәре. 1944 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Филология фәндәре докторы (1961), профессор (1961). БАССР-ҙың 7-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған фән эшмәкәре (1967), РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1967). Ленин (1967) һәм «Почёт Билдәһе» (1961) ордендары кавалеры.

• Ҡунафин Ғиниәтулла Сафиулла улы (22 ноябрь 1946 йыл) — ғалим-әҙәбиәт белгесе, юғары мәктәп уҡытыусыһы. 1990 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Башҡортостан Республикаһы Фәндәр академияһының мөхбир ағзаһы (2012), филология фәндәре докторы (1998), профессор (1999). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре (2009) һәм атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре (1997), Рәсәй Федерацияһының почётлы юғары һөнәри белем биреү хеҙмәткәре (2006). Салауат Юлаев ордены кавалеры (2019).
• Лира Фәйзуллина, Башҡортостан радиоһының тәүге дикторҙарының береһе, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы (1993).
• Шәйхулов Нурислам Фәтхелислам улы (16.02.1929—27.09.1996), дәүләт хеҙмәткәре, уҡытыусы, журналист һәм яҙыусы. 1968—1975 йылдарҙа Белорет районының Егәҙе ауыл Советы рәйесе. 1993 йылдан Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзаһы. РСФСР‑ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1967)^[7].
• Шәрипов Миҙхәт Вилдан улы (8.07.1948), журналистика ветераны, «Башҡортостан» һәм «Кызыл таң» республика гәзиттәренең элекке үҙ хәбәрсеһе. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.
• Юлдыбаева Гөлнар Вилдан ҡыҙы (28.12.1976—26.11.2020), ғалим-фольклорсы. 1997 йылдан Тарих, тел һәм әҙәбиәт институты лаборанты, 2003 йылдан — кесе ғилми хеҙмәткәр, 2007 йылдан — ғилми хеҙмәткәр, 2008 йылдан — өлкән, 2019 йылдан әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәр. Филология фәндәре кандидаты (2006)^[8].
• Яҡупова Гөлнур Миҙхәт ҡыҙы, яҙыусы
• Сәлимов Йәнмырҙа Сәйфулла улы (5 июль 1914 йыл — 19 сентябрь 1989 йыл) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия кесе сержанты. I дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1986).
• Мәһәҙиев Марат Шәриф улы (рус. Магадеев Марат Шарифович) (20 июль 1962 йыл) — совет һәм партия эшмәкәре, 1987—1990 йылдарҙа ВЛКСМ-дың Стәрлетатаҡ ҡала комитетының икенсе һәм беренсе секретары, Башҡортостан Республикаһы Юғары Советының йәштәр эштәре, физик культура һәм туризм буйынса комиссия рәйесе. 1990 йылдың 11 октябрендә БАССР-ҙың уникенсе саҡырылыш Юғары Советының өсөнсө сессияһында республиканың дәүләт суверенитеты тураһында Декларация ҡабул иткән Башҡорт АССР-ының 12-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты.
• Ҡунафин Мөнир Сәхиулла улы (17 март 1971 йыл) — башҡорт журналисы, шағир. 2020 йылдың февраленән «Ағиҙел» журналының баш мөхәррире. Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың Журналистар һәм Яҙыусылар (2005) союздары ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (2015).
• Ниғмәтуллин Урал Миңлебай улы (8 март 1961 йыл) — «Башҡортостан» дәүләт телерадиокомпанияһы хеҙмәткәре, йырсы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре (2008)
• Алтынбаев Сәмиғулла Ғиләж улы (рус. Алтынбаев Самигулла Гилязович; 12 август 1916 — ?) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының 58-се кавалерия полкы кавалерисы. Гвардия кесе сержанты. II дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры.
• Рәхимғолов Сафа Әхмәтша улы (1912 йыл — 9 май 1973 йыл) — Бөйөк Ватан һуғышы яугиры, гвардия ҡыҙылармеецы, 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының разведка дивизионында кавалерист-разведчик, Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалеры.
• Шәйәхмәтов Ғиндулла Шириаздан улы (15 август 1930 йыл) — педагог, тыуған яҡты өйрәнеүсе. РФ мәктәбенең атҡаҙанған уҡытыусыһы (1992). Ҡурған өлкәһе Искәндәр (1953), 1957 йылдан — Ғафури районының Йөҙимән тулы бул­маған урта мәктәбе директоры, 1961 йылдан — Имәндәш тулы булмаған урта мәктәп уҡытыусыһы, 1963 йылдан — Сәйетбаба урта мәктәбе директоры, 1967 йылдан — уҡытыусыһы. Кейекбаев Жәлил музейын ойоштороусыларҙың береһе һәм 1991 йылдан ди­ректоры. Ж.Ғ.Кейекбаев исемендәге премия лауреаты (1991). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1978)^[9].

Иҫтәлекле урындары

• Телсе ғалим Жәлил Кейекбаев музейы
• Сәйетбаба ауылы «Башҡорт тарихи-мәҙәни үҙәге»
• Ауыл эргәһендә боронғо археологик ҡурғандар
• «Урман сәтләүеге» тәбиғәт ҡомартҡыһы
• «Әбйәлил ишан зыяраты» ҡомартҡыһы
• «Ташмөйөш»
• «Мәсет»
• «Һуғышта ҡатнашыусыларға мемориаль таҡта»
• Әтәс шишмәһе

Видеояҙмалар һәм матбуғатта

• YouTube сайтында Видео Сәйетбаба ауылында шәжәрә байрамы
• «Башҡортостан» Сәйетбаба кешеһе вертолёт эшләгән
• Сәйетбаба ауылы тарихы  (рус.)

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Сәйетбаба ауылы «Башҡорт тарихи-мәҙәни үҙәге»

Видеояҙмалар

Иҫкәрмәләр

1. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
2. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
3. А. З. Асфандияров «История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий» 154-се б. 2022 йыл 24 апрель архивланған.
4. Башҡорт энциклопедияһы. Сәйетбаба ауылы
5. «Усағында, йөрәгендә — Һүнмәҫ уттар, Сәйетбаба». Йәшлек гәзитенән 2016 йыл 4 март архивланған.
6. «Налог Белешмәһе» статистикаһында Сәйетбаба ауылы
7. Башҡорт энциклопедияһы — Шәйхулов Нурислам Фәтхелислам улы(недоступная ссылка) (Тикшерелеү көнө: 9 февраль 2019)
8. В Уфе скончалась молодой ученый, эпосовед Гульнар Юлдыбаева. ИА «Башинформ», 27 ноября 2020 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 27 ноябрь 2020)
9. Башҡорт энциклопедияһы.Шәйәхмәтов Ғиндулла Шириаздан улы

Һылтанмалар

• Сәйетбаба // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 24 апрель 2022)
• Сәйетбаба ауылы сайты
• А. З. Асфандияров «История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий» 156-сы б. 2022 йыл 24 апрель архивланған.
• «Налог Белешмәһе» статистикаһында Сәйетбаба ауылы
• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)