Uels

Uels (ing. Wales, Uels dilində: Cymru) — Böyük Britaniya krallığına daxil olan tarixi və inzibati ərazi. Böyük Britaniya adasının cənubi-qərb hissəsində yerləşir. Paytaxtı Kardiffdir.

Uels
ing. Wales vall Cymru
Bayraq Gerb[d]
Cymru am byth!, Wales Forever!
Himn:
Tarixi
• Qrifid ap Llivelin	1057
• Ridlan statutu	3 mart 1284
• Uels qanunları aktı	1543
• Uels dil aktı	27 iyul 1967
• Uels hökuməti aktı	31 iyul 1998
Rəsmi dilləri	Vall dili, ingilis dili
Paytaxt	Kardiff 51°29′ şm. e. 3°11′ q. u.HGYO
İdarəetmə forması	parlamentar konstitusiyalı monarxiya daxilində təhvil verilmiş parlamentar qanunverici orqan
Monarx	III Çarlz
Birinci nazir	Von Qetinq
Sahəsi
• Ümumi	21.218 km²
Əhalisi
• Əhali	3.131.640[1] nəfər
• Siyahıyaalma (2021)	3.107.494 nəf.
• Sıxlıq	151 nəf./km²
• Ümumi	85.400.000.000 £[2]
ÜDM (nominal)
• Ümumi (2021)	£79,7 mlrd. dollar
• Adambaşına	£25.665 dollar
İİİ (2021)	0,898 (çox yüksək)
Demonim	vall
Valyuta	funt sterlinq
Saat qurşaqları	UTC±0
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarix

Coğrafiya

Uels Parlamenti nin birinci naziri Mark Drakeford; May 2021

Uels ərazisi əsasən dağlıq relyefə malikdir. Ən böyük adası olan Anqlsi adası ölkənin əsas hissəsindən Menay boğazı ayırır. Böyük Britaniyanın bir hissəsidir. Uels yarımadasından ibarətdir. Sahil xətti güclü şəkildə parçalanmışdır. Yarımadanın böyük hissəsini yüksək olmayan (500–700 m) Kembric dağ massivi təşkil edir. Yarımadanın şimalında ucalan Snoudon dağı İngiltərə tarixi-coğrafi bölgəsinin ən yüksək zirvəsidir. Həmin zirvədən yaxşı hava şəraitində Uelsin əzəmətli, geniş mənzərələrini seyr etmək olur. Çayların vadilərində və dağətəyi yerlərdə enli yarpaqlı meşələr zolağı uzanır. Düzənlik ərazilərdə tarlalar və bağlar salınmışdır. 

Tarixi

Uels V–VI əsrlərdə Britaniyanın anqlosakslar tərəfindən zəbt edilməsindən sonra formalaşmış xalqın-uelslilərin və ya vaililərin vətənidir. Bu məğrur xalqın çox əsrlik tarixi anqlosaks işğalçıları ilə apardığı amansız mübarizə ilə zəngindir. Yalnız XIII əsrdə anqlosakslar Uelsi özlərinə tabe edə bildilər.

Uels paytaxtının (Kardif şəhəri) görkəmli yerləri, eyni zamanda Llanqollen və Karmarten şəhərlərinin zəngin tarixi və memarlıq abidələri. turistləri cəlb edən amillərdir. Uels, müalicəvi mineral mənbələrlə zəngindir. Bunların arasında, Llandrindod-Uels, Llanurtid-Uels daha məşhurdur. Uelsin dəniz sahili kurortları — Tauni, Aberistuit, Tenbi, Suonsi turistlərin diqqətini cəlb edir. Bu şəhərlərdə çoxsaylı tarixi və memarlıq abidələrinə rast gəlmək olar.

İqlim

Ölkənin relyefi kimi iqlim şəraiti də çox müxtəlifdir.. Bu müxtəliflik ilk növbədə Uelsin ərazisinin mülayim və okeanik iqlim qurşaqlarının qovuşduğu sahədə yerləşməsi ilə əlaqədardır. Yarımada əsasən rütubətli dəniz iqlimi mövcud olur.

Əhali

Uelsdə əhali sıxlığının xəritəsi.

2011-ci il yanvar ayına olan rəsmi məlumata əsasən Uelsdə 3,063,456 nəfər əhali məskunlaşıb. Əhalinin 72,6%-ni uelslislər, 20,77%-ni ingilislər, 0,7%-ni şotlandlar, 0,6% hindistanlılar təşkil edir.

Din

Uelsdə müxtəlif dini konfessiyalar fəaliyyət göstərir. Ən geniş yayılmış din xristianlıqdır. Uelslilərin 57,6%-i xristianlıq, 1,5%-i islam, 0,3%-i hinduizm və 0,3%-i buddizm dininə məxsusdur.

Səhiyyə

Uelsdə səhiyyə əsasən "NHS Wales" tərəfindən təmin edilir. 2010-cu və 2012-ci illər arasında Uelsdə anadan olanlar üçün həyat davamlılığı kişilər üçün 77,8 il, qadınlar üçün 82 il təşkil edir. Bu, Böyük Britaniyada dörd ölkədə ikinci ən yüksək həyat davamlılığı təşkil edir.

Siyasi sistem

Uels 1736-cı ildən İngiltərə ilə qanunla rəsmiləşdirilmiş ittifaqdadır, 1997-ci ildən isə məhdud muxtariyyət əldə edib. 1998-ci idən Uelsin öz parlamenti və icra hakimiyyəti fəaliyyət göstərir, lakin onların səlahiyyəti təhsil, mədəniyyət, səhiyyə, nəqliyyat, ətraf mühitin mühafizəsi və sair məsələlərlə məhdudlaşır.^[3]

Təhsil

Uelsdə ümumi orta məktəb təhsili üç pillədən — ibtidai, ümumi orta və tam orta təhsildən ibarətdir və ümumi orta məktəb təhsili altı yaşdan başlanır.

Universitetlər

Uelsin ali təhsil tam orta təhsil və orta peşə-ixtisas təhsili bazasından cəmiyyətin və əmək bazarının tələbatı nəzərə alınmaqla yüksək ixtisaslı mütəxəssis hazırlığını təmin edir. Uelsin ən nüfuzlu təhsil müəssisələri Kardiff və Suonsidə yerləşir.

• 
  Kardiff Universiteti
• 
  Suonsi Universiteti
• 
  Banqor Universiteti
• 
  Aberistuit Universiteti
• 
  Kardiff Metropolitan Universtiteti
• 
  Cənub Uels Universiteti

Uelsin ali təhsil müəssisələrində mütəxəssis hazırlığı üç tsikllidir:

Birinci tsikl – bakalavr;

İkinci tsikl – magistratura;

Üçüncü tsikl – doktorantura.

İdman

İdman oyunları içərisində Uelsdə ən geniş yayılan növü futboldur.^[4] Atletizm, reqbi, velosiped, boks ən müvəffəqiyyətli idmanlarıdır.

Dövlət bayramları və xüsusi günlər

Rəsmi

Bayram	Tarix
Yeni İl Günü	1 yanvar
Yeni İl Bayramı	2 yanvar
Yaxşı Cümə	Xristian təqvimi ilə dəyişir.
May Günü	1 may
Yaz Bayramı	Mayın son Bazar ertəsi
Yay Bayramı	Avqustun birinci Bazar ertəsi
Milad	25 dekabr
Baksinq Günü	26 dekabr