Toxluca

Toxluca — əvvəllər İrəvan quberniyasının Yeni Bəyazid qəzasında, sonralar Göyçə mahalında Çəmbərək rayonunda kənd (Çəmbərək rayonundan Göyçə mahalına aid olan 5 kənddən biri).^[2] Hal-hazırda Geğarkunik mərzində kənd.

Toxluca
40°34′08″ şm. e. 45°13′55″ ş. u.HGYO
Ölkə	Ermənistan
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü	1.981 ± 1 m
Saat qurşağı	UTC+04:00
Əhalisi
Əhalisi	909 nəf. (2011)[1]
Rəsmi dili	Azərbaycan dili (–1988), erməni dili (1988–)
Rəqəmsal identifikatorlar
Poçt indeksi	1311
Xəritəni göstər/gizlə Toxluca
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Ermənistan SSR AS RH-nin 19 aprel 1991-ci il fərmanı ilə kəndin adı dəyişdirilib Draxtik (Cənnət dərəsi) qoyulmuşdur.

Toponimikası

Toponim Azərbaycan dilində dağlıq yer mənasını ifadə edən "dağlıqca" sözünün fonetik forması əsasında əmələ gəlmişdir. Toponimin birinci komponenti tox türk dillərində "dağ" mənasında işlənən to, toğ sözlərinin fonetik formasıdır. Eyni zamanda qədim türk dilində toğ (tuğ) sözü "bənd", "sədd", "çəpər" mənalarında işlənir^[3]. Toponim ikinci komponenti -lu (əsli -luq) və -ca şəkilçilərindən ibarətdir. "Dağlıq ərazi" mənasını ifadə edir. Orotoponimdir. Quruluşca düzəltmə toponimdir.

Coğrafiyası

Toxluca kəndi rayon mərkəzindən 24 km cənub-şərqdə, Göyçə gölünün sahilində, dörd tərəfi dağlarla əhatə olunmuş bir ərazidə yerləşir. 1728-ci il tarixli "İrəvan əyalətinin icmal dəftəri"ndə^[4], Qafqazın 5 verstlik xəritəsində^[5] qeyd edilmişdir.

Əhalisi

1831-ci ildə burada 296 nəfər, 1873-cü ildə 466 nəfər, 1886-cı ildə 681 nəfər, 1897-ci ildə 935 nəfər, 1914-cü ildə 1373 nəfər, 1916-cı ildə 1330 nəfər, 1919-cu ildə 1199 nəfər azərbaycanlı yaşamışdır^[6]. 1919-cu ilin mart ayının ortalarında ermənilər tərəfindən azərbaycanlılar vəhşicəsinə qovulmuşlar. İndiki Ermənistanda sovet hakimiyyəti qurulandan sonra kəndin keçmiş sakinləri öz doğma evlərinə dönə bilmişlər. 1922-ci ildə kənddə 1176 nəfər, 1926-cı ildə 1403 nəfər, 1931-ci ildə 1723 nəfər^[7], 1970-ci ildə 2415 nəfər, 1979-cu ildə 2632 nəfər, 1987-ci ildə 2985 nəfər^[8] yalnız azərbaycanlı yaşamışdır. 1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarında kəndin sakinləri bir daha ermənilərin təcavüzünə məraz qalmış və Ermənistan dövləti tərəfindən tarixi torpaqlarından deportasiya olunmuşdur. İndi burada ermənilər yaşayır.

İl Sayı 1829 296 [9] 1873 466 1897 935 [9] İl Sayı 1926 1.417 [9] 1931 1.723 [9] 1939 1.840 [9] İl Sayı 1959 1.528 [9] 1970 2.469 [9] 1979 2.664 [9] İl Sayı 1987 2.985 2001 1.044 [9] 2011 909 [1]

Tanınmışları

• Hüseyn Əhmədov — Pedaqoji elmləri doktoru, akademik.
• Hümeyir Əhmədov — Pedoqogika üzrə elmlər doktoru, akademik.
• İbrahim Bayramov — Filologiya elmləri doktoru, professor.
• Ramin Bayramlı — TƏBİB-in keçmiş sədri, Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin müəllimi, professor.
• Ramin Həsənov — Azərbaycanın Almaniyadakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri.
• Zakir Məmmədəliyev — Fəlsəfə üzrə elmlər doktoru, professor.
• Yusif Əliyev — tibb elmləri doktoru, professor.
• Həsən Bayramoğlu — pedaqoji elmlər doktoru, professor.
• Həqiqət A. Hacıyeva — Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru.
• Firudin Məmmədov — Pedoqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent.
• Sara Bayramova — pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru.
• Vaqif Ramazanov — iqtisad elmlər doktoru, dosent.
• Vilayət Ramazanov — iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru.
• Əliyənnaqi Məhərrəmov — Biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent.
• Ümmühəbibə Məhərrəmova — İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru, dosent.
• Hacı Ağaəli İsmayılov — Qasid ASC-nin vitse-prezidenti
• Müzahim Mehvalıoğlu — yazıçı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü.

İstinadlar

1. Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքները (erm.).
2. PDF versiyası. // Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri. Müəllifi: İ. M. Bayramov; Redaktorları: B. Ə. Budaqov, H. İ. Mirzəyev, S. A. Məmmədov. Bakı: "Elm" nəşriyyatı, 2002, 696 səh. ISBN 5-8066-1452-2
3. Древнетюркский словарь, Л., "Наука", 1969. s.570, 584
4. İrəvan əyalətinin icmal dəftəri (araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri: Z. Bünyatov və H. Məmmədov (Qaramanlı), Bakı, "Elm", 1996. s.115
5. Д. Д. Пагиревь. Алфавитный указатель кь пятиверстной картѣ Кавказскaго края, изданiя Кавказскaго Военно–Топографическaго Отдѣла. Записки Кавказскаго отдѣла Императорскаго Русскаго Географическаго общества. Книжка XXX. Тифлись: Типографія К. П. Козловскаго, 1913. s.246
6. Коркотян З. Население Советской Армении за последние сто лет (1831–1931) Arxivləşdirilib 2022-03-31 at the Wayback Machine. Ереван: Издательство "Мелконян фонд", 1932.; azərb. Son yüzildə Sovet Ermənistanının əhalisi (1831–1931). Müəllif: Zaven Korkotyan. İrəvan: "Melkonyan fond" nəşriyyatı, 1932. s.30–31, 114–115
7. Коркотян З. Население Советской Армении за последние сто лет (1831–1931) Arxivləşdirilib 2022-03-31 at the Wayback Machine. Ереван: Издательство "Мелконян фонд", 1932.; azərb. Son yüzildə Sovet Ermənistanının əhalisi (1831–1931). Müəllif: Zaven Korkotyan. İrəvan: "Melkonyan fond" nəşriyyatı, 1932. s.30–31, 114–115
8. Ermənistan Azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası Arxivləşdirilib 2021-09-27 at the Wayback Machine // Tərtib edəni: S. Əsədov; Elmi red. B. Budaqov, Q. Qeybullayev. Bakı: "Gənclik", 1995. ISBN 5-8020-0852-0 s.90
9. Հայաստանի բնակավայրերի բառարան (erm.). Երևան: 2008. 184 s.

Ədəbiyyat

1. Əziz Ələkbərli, "Qədim türk-oğuz yurdu "Ermənistan"", Bakı, "Sabah", 1994.
2. İbrahim Bayramov, "Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri", Bakı, "Elm", 2002.
3. Həbib Rəhimoğlu. "Silinməz adlar, sağalmaz yaralar", Bakı, "Azərnəşr", 1997.
4. B. Ə. Budaqov, Q. Ə. Qeybullayev. "Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti". Bakı, "Oğuz eli", 1998.
5. Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, "Gənclik", 1995.
6. Türk xalqlarının məktəb tarixinə dair qiymətli əsər — anl.az saytı
7. Eldar İsmayıl. "Oğuz yurdun övladları", I kitab, Bakı, "Təbib" nəşriyyatı, 1999. səh.88.

Xarici keçidlər

• Əziz Əlibəyli. "Ermənilər yaşayan Azərbaycan kəndindən son görüntülər - ÖZƏL - (FOTO, VİDEO)" (az.). publika.az. 2 İyul 2014 - 16:40. İstifadə tarixi: 2014-07-04.