Tovuz
Azərbaycanda şəhər From Wikipedia, the free encyclopedia
Tovuz — Azərbaycan Respublikasının Tovuz rayonunun Tovuz şəhər inzibati ərazi dairəsində şəhər,[3] Tovuz rayonunun inzibati mərkəzi. 1947-ci ildə rayon tabeli şəhər statusu almışdır.[4] Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 7 mart 2012-ci il tarixli, 310-IVQ saylı Qərarı ilə Tovuz rayonunun Tovuz şəhər inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Tovuz şəhəri ilə həmsərhəd olan Abulbəyli kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Abulbəyli kəndinin ərazisindən 276,19 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 55,92 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 79,43 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 140,84 ha), Aşağı Öysüzlü kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Aşağı Öysüzlü kəndinin ərazisindən 213,68 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 34,01 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 56,70 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 122,97 ha) və Qazıqulu kəndinin ərazisindən 62,49 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 5,52 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 48,43 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 8,54 ha), Bozalqanlı kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Bozalqanlı kəndinin ərazisindən 36,73 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 4,18 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 19,85 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 12,70 ha), Dondar Quşçu kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Dondar Quşçu kəndinin ərazisindən 182,74 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 167,75 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 11,09 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 3,90 ha) və Düz Cırdaxan kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Düz Cırdaxan kəndinin ərazisindən 28,5 ha (bundan dövlət mülkiyyətində olan 0,53 ha, bələdiyyə mülkiyyətində olan 5,94 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 22,03 ha) torpaq sahələri Tovuz şəhərinin inzibati ərazisinə verilmişdir.[5]
Şəhər | |
Tovuz | |
---|---|
40°59′32″ şm. e. 45°37′00″ ş. u.HGYO | |
Ölkə | |
Tarixi və coğrafiyası | |
Saat qurşağı | |
Əhalisi | |
Əhalisi |
|
Rəqəmsal identifikatorlar | |
Poçt indeksi | AZ6000[2], AZ6001[2], AZ6002[2] |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Toponimikası
Şəhərin adı yazılı mənbələrdə ilk dəfə 827-ci il hadisələri ilə əlaqədar çəkilib. Erkən orta əsrlərdə alban qalalarından biri də Tavuş qalası idi. XII-XIV əsr mənbələrində Tavuş, Tavus, Tavuz, Taus, Tauz, Tus kimi qeyd olunmuşdur. Tovuş çayının (Tovuz çayının qolu) sağ sahilində hündür dağın başında Tovusqala adlı qədim abidə mövcuddur. Həmin qalanın xarabalığı indiki Ermənistan ərazisindədir. Qala öz adını çayın adından almışdır. İndiki yaşayış məntəqəsi XIX əsrdə salınmış dəmir yolu stansiyası əsasında formalaşmışdır. Stansiya isə sahilində yerləşdiyi çayın adı ilə adlanmışdır.
Tovuz toponiminin yayılma arealı olduqca genişdir. Başqırdıstanda Tovuş adlı çay və kənd, Qazaxıstanda Toüs, Perm vilayətində Tauş, Cənubi Azərbaycanda Taus yaşayış məntəqələri mövcuddur. Bəzi tədqiqatçılara görə, toponim qədim türk dillərində "səsli-küylü" mənasında işlədilən taus sözü ilə bağlıdır. Digər tədqiqatçılar isə onun tov/tav/toy/tau (dağ) və uz/us (zirvə, yüksəklik və s.) sözlərindən ibarət olduğunu göstərirlər. Toponimi həmçinin tayfa adı, "zəif, ensiz su" mənasında işlənən qovuş xalq coğrafi termini və s. ilə bağlayanlar da var. Ermənistanın Şəmsəddin rayonunda eyniadlı çay mövcuddur.[6]
Tarixi
Tovuz yaşayış məntəqəsi kimi 1912-ci ildə alman köçkünləri (kolonistləri) tərəfindən salınmış və Traubenfeld adlandırılmışdır (alm. Traubendfeld — "Üzüm sahəsi"). 1941-ci ildə almanlar deportasiya olunmuş, qəsəbənin adı dəyişdirilmişdir. Tovuz 1935-ci ildən şəhər tipli qəsəbə, 1947-ci ildən şəhər statusunu alıb.
Tarixi abidələri
Tovuz şəhərində aşağıdakı daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələri qeydə alınmışdır:
İnventar № | Abidənin adı | Tarixi | Yerləşdiyi ünvan | Növü | Əhəmiyyət dərəcəsi |
---|---|---|---|---|---|
1790 | Şiş Quzey düşərgəsi[7] | Paleolit | Tovuz şəhərindən qərbdə |
Arxeoloji | Ölkə |
1791 | Kurqan[8] | Tunc dövrü | Tovuz şəhərindən 2 km. cənub-şərqdə |
Arxeoloji | Ölkə |
1792 | Birtağlı körpü[9] | X əsr | Tovuz şəhəri, Tovuz çayının üzərində |
Arxeoloji | Ölkə |
1793 | Karvansaray qalıqları[10] | XIV əsr | Tovuz şəhəri | Arxeoloji | Ölkə |
1794 | Torpaqqala yaşayış yeri[11] | III-VII əsrlər | Tovuz şəhərindən 12 km. aralı, Kür çayının sağ sahilində |
Arxeoloji | Ölkə |
1805 | Kəhriz[12] | XIX əsr | Tovuz şəhəri | Arxeoloji | Ölkə |
5178 | 2 mərtəbəli yaşayış evi[13] | 1880-ci il | Tovuz şəhəri | Memarlıq | Yerli |
5179 | Suvarma qülləsi[14] | XIX əsr | Tovuz şəhəri | Memarlıq | Yerli |
5180 | Yaşayış evi[15] | XIX əsr | Tovuz şəhəri, Kəhriz küçəsi, 40 |
Memarlıq | Yerli |
5181 | Sement zavodunun binası[16] | 1912-ci il | Tovuz şəhəri | Memarlıq | Yerli |
5700 | Böyük Vətən müharibəsində həlak olmuş həmvətənlərimizin xatirə abidəsi[17] | Qeyd olunmayıb | Tovuz şəhəri, Sabir küçəsi |
Monumental və xatirə | Yerli |
6044 | Əvəztəpə qalası[18] | Orta əsrlər | Tovuz şəhərindən 1 km şərqdə, dəmiryolunun yanında |
Arxeoloji | Yerli |
6045 | Şəhərgah[19] | Orta əsrlər | Tovuz şəhərindən 4 km cənubda |
Arxeoloji | Yerli |
6046 | Qala düzü[20] | Orta əsrlər | Tovuz-Yevlax dəmir yolunun sağ tərəfində |
Arxeoloji | Yerli |
6047 | Nekropol[21] | XVI-XVIII əsrlər | Tovuz şəhəri | Arxeoloji | Yerli |
Coğrafiyası və iqlimi
Şəhər Tovuz çayının sahilində, Gəncə-Qazax düzənliyində yerləşir. Bakı ilə arasında məsafə 439 km-dir.
Əhalisi
Tanınmış sakinləri
- Orxan Cabbarov (1995-2020)[24] — İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi, Vətən müharibəsi qəhrəmanı.
- Cəlilov Elcan Famil oğlu (1996-2020)[25] — İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
- Hüseynov Cavid Natiq oğlu (2001-2020)[26] — İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
- İsmayılov Ceyhun İqbal oğlu (1996-2020)[27] — İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
- Məcidov Aqil Aydın oğlu (1998-2020)[28] — İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
- Rüstəmov Amil Bədrəddin oğlu (1994-2020)[29] — İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
İqtisadiyyatı
Şəhərdə sement, asfalt, konserv, şərab zavodları, yağ-pendir kombinatı yerləşmişdir.
Mədəniyyəti
Şəhərdə Tovuz Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi,[30] Tovuz rayon Heydər Əliyev Mərkəzi,[31] Mərkəzi Kitabxana, 1 №-li, 2 №-li və 3 №-li şəhər kitabxana filialları,[32] Rayon Mədəniyyət Evi,[33] 2 №-li və 3 №-li şəhər klubları,[34] Tovuz Dövlət Rəsm Qalereyası,[35] "Şəfəq" kinoteatrı,[36] Tovuz rayon Mədəniyyət və istirahət parkı,[37] Müştəri Xidmətləri Poçt Şöbəsi (AZ6000), Şəhər-1 poçt şöbəsi (AZ6001) və Şəhər-2 poçt şöbəsi (AZ6002)[38] fəaliyyət göstərir.
İdman
"Turan" İK və futbol akademiyası Tovuz şəhərini təmsil edir. "Turan" PFK ev oyunlarını Tovuz şəhər stadionunda keçirir.
Təhsil
Şəhərdə A.S.Puşkin adına Tovuz şəhər tam orta məktəbi, Adil Qasımov adına Tovuz şəhər tam orta məktəbi, M.Ələkbərov adına Tovuz şəhər tam orta məktəbi, Elxan Məmmədov adına Tovuz şəhər tam orta məktəbi,[39] Nəsrəddin Tusi adına Tovuz şəhər tam orta məktəb-liseyi, eləcə də Uşaq Gənclər İnkişaf Mərkəzi, Uşaq Gənclər İdman — Şahmat məktəbi, Tovuz Dövlət Peşə Təhsil Mərkəzi[40] və Tovuz şəhər Aşıq Ə. Rzayev adına Uşaq Musiqi məktəbi fəaliyyət göstərir.[41]
Bundan başqa şəhərdə Tovuz şəhər 1 №-li körpələr evi-uşaq bağçası, Tovuz şəhər 2 №-li körpələr evi-uşaq bağçası, Tovuz şəhər 3 №-li körpələr evi-uşaq bağçası, "Qərənfil" şəhər körpələr evi-uşaq bağçası, Tovuz şəhər 5 №-li körpələr evi-uşaq bağçası, Tovuz şəhər 6 №-li körpələr evi-uşaq bağçası, Tovuz şəhər 7 №-li körpələr evi-uşaq bağçası, "Bənövşə" şəhər körpələr evi-uşaq bağçası və "Lalə" şəhər uşaq bağçası fəaliyyətdədir.[42]
Din
Şəhərdə Tovuz rayon məscidi yerləşir.[43]
Səhiyyə
Şəhərdə Tovuz Rayon Mərkəzi Xəstəxanası[44] və Tovuz MRX-nın TTTY şöbəsi [45] yerləşir.
Şəkillər
- Tovuz dövlət rəmzləri muzeyi
- Tovuz rayon tarix diyarşünaslıq muzeyi
- Tovuz Asan xidmət mərkəzinin gecə görünüşü
- Asan xidmət mərkəzinin içərisi
- Uşaq bağçası
- Heydər Əliyev Parkı
İstinadlar
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.