From Wikipedia, the free encyclopedia
Monoloq (yun. μόνος — bir və λόγος — nitq) tək bir personaj tərəfindən təqdim olunan əksər hallarda birbaşa, bəzən də fikirlərini səslə ifadə etmək üçün təqdim olunan nitq. Başqa bir xarakterə və ya auditoriyaya müraciət edilir. Monoloqlar dramatik mediada (pyeslər, filmlər[1] və s.), eləcə də poeziya kimi dramatik olmayan mediada geniş yayılıb.[2]
Monoloqlar soliloqlar[3][4] (özünə ünvanlanmış nitq), apostroflar (nidalı ritorik nitq fiquru) və apartda[5] (ictimaiyyətə yönəlmiş monoloqlar və ya iradlar mənasını verən teatr termini) daxil olmaqla bir sıra digər ədəbi formalarla çox oxşardır. Bununla belə, bu formaların hər biri arasında fərqlər var.
Monoloqlar şeirlərə, epifaniyalara və digərlərinə bənzəyir, ona görə ki, bir "səs" nitqini əhatə edir, lakin aralarında fərqlər var.
Məsələn, soliloloq bir personajın öz düşüncələrini və hisslərini başqa personajlara müraciət etmədən özü və tamaşaçı ilə əlaqələndirməsini əhatə edir. Monoloq — insanın ucadan söylənilən fikirləridir.[6]
Monoloqlar natiqin və ya yazıçının xəyali şəxsə, cansız obyektə və ya ideyaya istinad etdiyi apostroflardan da fərqlənir.[7]
Apart (teatr termini) onların hər birindən təkcə müddətinə görə deyil, həm də məntiqi olaraq olması lazım olan situasiyalarda belə kənar personajlar tərəfindən eşidilməməsi ilə fərqlənir (məsələn, iki personajın dialoqu onlardan birinin bir söz deməsi ilə kəsilir).[7]
Qərb dramaturgiyasının mənşəyi olan qədim yunan teatrında[8] şərti üç aktyor qaydasından əvvəl iki aktyor qaydası tətbiq edilirdi ki, bu da öz növbəsində səhnəyə özündən əvvəl xorla birlikdə yalnız bir aktyorun çıxacağı bir konvensiya var idi.[9]
Beləliklə, dramatik bir vasitə kimi monoloqun mənşəyi dialoqdan qaynaqlanmır. Əksinə, dialoq monoloqdan inkişaf etmişdir.
Monoloqlar qədim yunan və ya müasir teatrdan daha çox qədim Roma teatrında geniş istifadə olunurdu.[10] Bu monoloqların əsas məqsədlərindən biri səhnələr daxilində xeyli vaxtın (bu real vaxtda oynamaq yorucu olacaq) keçməsini göstərməkdir. Bu tip monoloqa əlaqələndirici monoloq deyilir.[11] Digər monoloq növlərinə "giriş monoloqları"[11] və çıxış monoloqları daxildir.[12] Bu halların hər birinin əsas funksiyası vaxtın keçməsini göstərməkdir.[11]
İntibah dövrünün teatrından bəri monoloqlar adətən dramatik ehtiyaclarını ödəmək üçün geniş nitqdən istifadə edən personajlara diqqət yetirir. Postmodern teatr isə çox vaxt monoloqun ifaçılıq aspektlərini özündə cəmləşdirir, xarakter təsviri (məsələn, aktyor oyunu) və avtobioqrafik nitqlər arasındakı sərhədə qədər.[13]
Daxili monoloqlarda personaj öz fikirlərini zahiri şəkildə ifadə edir ki, tamaşaçı əks halda daha çox daxili olacaq təcrübələrin şahidi olsun. Bunun əksinə olaraq, dramatik monoloqda bir personaj digər personajla danışır.[14]
Monoloqları aktiv və povest monoloqlarına bölmək olar. Aktiv monoloqda xarakter aydın məqsədə çatmaq üçün nitqindən istifadə edir. Povest monoloqları sadəcə olaraq hekayəni danışan personajı əhatə edir və çox vaxt onların keçmiş zamanda olması ilə müəyyən edilə bilər.[15]
Teatrda, bəzən kino və televiziyada aktyorlardan dinləmələrdə monoloqlar söyləmələri tələb oluna bilər. Dinləmə monoloqları aktyorun tamaşa hazırlamaq və tamaşa səhnələşdirmək bacarığını nümayiş etdirir.[16] Bu pyeslər adətən iki dəqiqə və ya daha az müddətlə məhdudlaşır və tez-tez ziddiyyətli monoloqlarla birləşdirilir: komik və dramatik; klassik və müasir. Dinləmək üçün monoloqların seçimi çox vaxt tamaşadan və ya roldan asılıdır.[17]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
