Kosmik yarış

Kosmik yarış — SSRİ və ABŞ arasında 1957–1975-ci illərdə kosmosun fəthi sahəsində gedən gərgin mübarizə. Bu dövr süni peyklərin buraxılması, kosmosa heyvanların və insanın göndərilməsi, avtomatik stansiyaların Ay, Mars və Veneraya göndərilməsi və insanın Aya ayaq basması ilə xarakterizə olunur.

Kosmik yarış
Soyuq müharibə çərçivəsində
Kosmik yarış 1975-ci ildə Soyuz-Apollon sınaq layihəsi ilə başa çatmışdır
Tarix	4 oktyabr 1957 — 24 iyul 1975
Yeri	Kosmik fəza
Nəticəsi	• ABŞ və SSRİ-nin qələbəsi • ABŞ-nin Aya enməsi
Münaqişə tərəfləri
SSRİ ABŞ NASA
Komandan(lar)
Sergey Korolyov Vladimir Çelomey Vasili Mişin Nikolay Kamanin Valentin Qluşko Ceyms E. Veb Robert R. Gilrut Verner fon Braun Kristofer Kraft Corc Lou Tomas O. Peyn Semuel K. Filips
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Terminin adı "Silahlanma yarışı"nın adına uyğunlaşdırılmışdır. Kosmik yarış soyuq müharibə dövründə SSRİ və ABŞ arasında mədəni, texnoloji və ideoloji qarşıdurmanın vacib bir hissəsinə çevrilmişdi. Bu onunla əlaqəli idi ki, kosmik tədqiqatlar elmi və hərbi layihələr üçün böyük əhəmiyyət daşımaqla yanaşı, insanlarda ruh yüksəkliyi də yaradırdı.

"Yarış" 4 oktyabr 1957-ci ildə Sovet İttifaqında Yerin ilk süni peyki "Sputnik-1"in kosmosa göndərilməsi ilə başlanmışdır. Kosmik yarış dövründə SSRİ və ABŞ peyklərini orbitə öz daşıyıcı raketləri ilə çıxaran, idarəolunan kosmik uçuşları başladan, Günəş sisteminin digər planetlərini tədqiq edən dünyanın ilk və əsas "kosmik gücünə" çevrildilər.

Kosmosa insan göndərilməsi ətrafında gedən yarış SSRİ-nin qələbəsi ilə başa çatdı. 1961-ci il, aprelin 12-də SSRİ-də "Vostok" gəmisi ilə Yuri Qaqarin yerətrafı orbitə göndərildi. Beləliklə, SSRİ dünyada kosmosa ilk insan göndərən dövlət oldu və bu məsələdə ABŞ-yə texniki və ideoloji zərbə endirdi.

Amerika buna 23 gündən sonra cavab verə bildi. ABŞ astronavtı Alan Şepard "Freedom-7" kosmik gəmisi ilə yerətrafı orbitə göndərildi, Şepard kosmosa göndərilən ikinci insan oldu. SSRİ buna növbəti kosmonavtlarını yerətrafı orbitə göndərməklə cavab verdi. SSRİ 1962-ci il avqustun 12–15-də kosmosa iki nəfər göndərdi və bununla Amerikanı yenə də qabaqlamış oldu.

Kosmos uğrunda gedən savaşa qadınlar da cəlb edildilər. Belə ki, 1963-cü il iyunun 16-da "Vostok-5" gəmisi ilə SSRİ ilk qadın kosmonavtı, Valentina Tereşkovanı kosmosa göndərdi. Bu isə ideoloji baxımdan ABŞ-yə vurulan daha bir zərbə oldu.

"Titan II" raketi havaya qalxır

1966–68-ci illərdə SSRİ-nin kosmosa göndərdiyi kosmik gəmilərin bəziləri qəzaya uğradı. Bundan sonra kosmosda ağalıq etmək uğrunda mübarizədə ABŞ tədricən üstünlüyü ələ almağa başladı. 1969-cu il iyulun 21-də ABŞ-nin Ay proqramı çərçivəsində "Apollon-11" kosmik gəmisi uğurla Ay səthinə ilk astronavtları, Nil Armstronq və Edvin Oldrini çıxardı.

Xronika (1957–1975)

Tarix	Hadisə	Ölkə	Layihə
21 avqust 1957	İlk qitələrarası ballistik raket	SSRİ	R-7
4 oktyabr 1957	Yerin ilk süni peyki Kosmosdan ilk siqnal	SSRİ	"Sputnik-1"
3 noyabr 1957	Yerin orbitində ilk canlı, Layka adlı it	SSRİ	"Sputnik-2"
31 yanvar 1958	Yerin radiasiya qütblərinin aşkarlanması	ABŞ	"Eksplorer-1"
17 mart 1958	Günəş batareyasından qidalanan ilk süni peyk	ABŞ	"Avanqard-1"
18 dekabr 1958	İlk rabitə peyki	ABŞ	Project SCORE
2 yanvar 1959	Yerin orbitindən ilk çıxış "Günəş küləyi"nin ilk dəfə aşkar olunması Ayın yanından ilk uçuş	SSRİ	"Luna-1"
4 yanvar 1959	Heliosentrik orbitdə ilk obyekt	SSRİ	"Luna-1"
17 fevral 1959	İlk meteoroloji peyk	ABŞ	"Avanqard-2"
28 fevral 1959	Qütb orbitində ilk süni peyk	ABŞ	"Diskaverer-1"
7 avqust 1959	Yerin orbitdən çəkilmiş ilk şəkli	ABŞ	"Eksplorer-6"
13 sentyabr 1959	Başqa göy cisminə, Aya enən ilk aparat	SSRİ	"Luna-2"
4 oktyabr 1959	Ayın görünməyən tərəfinin ilk şəkli Qravitasiya menvrindən ilk istifadə	SSRİ	"Luna-3"
1 aprel 1960	İlk telekameralı meteoroloji peyk	ABŞ	TIROS-1
5 iyul 1960	İlk kəşfiyyat peyki	ABŞ	GRAB-1
11 avqust 1960	Orbitdən faydalı məlumatlarla (Yer səthinin şəkilləri) qayıdan ilk aparat	ABŞ	"Diskaverer-14"
12 avqust 1960	İlk passiv rabitə peyki	ABŞ	"Echo-1A"
18 avqust 1960	İlk fotokameralı kəşfiyyat peyki	ABŞ	KH-1 9009
1961	Orbitdən ilk uçuş Uçuş istiqamətinin uçuş vaxtı ilk korreksiyası İlk fırlanma vasitəsilə stabilləşdirmə Veneranın 100 000 km yaxınlığından ilk idarəolunmayan uçuş	SSRİ	"Venera-1"
12 aprel 1961	İlk idarəolunan kosmik uçuş (ilk kosmonavt Yuri Qaqarin) İlk idarəolunan orbital uçuş	SSRİ	"Vostok-1"
5 may 1961	İlk suborbital idarəolunan kosmik uçuş (İdarəolunan ikinci kosmik uçuş)	ABŞ	"Merkuri-3"
7 mart 1962	İlk orbital Günəş observatoriyası	ABŞ	OSO-1
12 – 15 avqust 1962	İdarəolunan kosmik gəmilərin ilk qrup halında uçuşu (birləşməsiz)	SSRİ	"Vostok-3" və "Vostok-4"
14 dekabr 1962	Veneranın 33800 km yaxınlığından ilk idarəolunan uçuş	ABŞ	"Mariner-2"
16 iyun 1963	Kosmosda ilk qadın (Valentina Tereşkova)	SSRİ	"Vostok-6"
19 iyun 1963	Marsın 197000 km yaxınlığından ilk idarə olunmayan uçuş	SSRİ	"Mars-1"
19 iyul 1963	İlk çoxdəfəlik suborbital təyyarə	ABŞ	X-15 Flight 90
26 iyul 1963	Geosinxron orbitdə ilk süni peyk	ABŞ	"Syncom-2"
5 dekabr 1963	İlk peyk naviqasiya sistemi	ABŞ	"Transit"
19 avqust 1964	Geostasionar orbitdə ilk süni peyk	ABŞ	"Syncom-3"
12 oktyabr 1964	İlk çoxyerli kosmik gəmi	SSRİ	"Vosxod-1"
18 mart 1965	Kosmonavtın açıq kosmosa ilk çıxışı	SSRİ	"Vosxod-2"
14 iyul 1965	Mars ətrafında ilk idarəolunan uçuş	ABŞ	"Mariner-4"
2 noyabr 1965	İlk ağır süni peyk (avtomatik stansiya) və ilk ağır daşıyıcı raketin uçuşu	SSRİ	"Proton (KA)" və "Proton (RN)"
15 dekabr 1965	İdarəolunan kosmik gəmilərin qrup halında uçuşu zamanı birgə manevrlər (birləşməsiz)	ABŞ	"Gemini-6" / "Gemini-7"
3 fevral 1966	Başqa göy cisminə (Aya) ilk yumşaq eniş Başqa göy cisminin səthindən ilk şəkillər	SSRİ	"Luna-9"
1 mart 1966	Veneraya çatmış ilk aparat	SSRİ	"Venera-3"
16 mart 1966	İlk orbital birləşmə (idarəolunan gəmi və pilotsuz aparat)	ABŞ	"Gemini-8" / "Agena"
3 aprel 1966	Başqa göy cisminin (Ayın) orbitində ilk süni peyk	SSRİ	"Luna-10"
2 iyun 1966	Aya ikinci yumşaq eniş (raket dartı qüvvəsi ilə eniş) Aydan şəkillər	ABŞ	Sörveyor-1
23 aprel 1967	Kosmik uçuş zamanı kosmonavtın ölümü ilə nəticələnən ilk qəza	SSRİ	"Soyuz-1"
30 oktyabr 1967	İki pilotsuz kosmik aparatın birləşməsi	SSRİ	"Kosmos-186" / "Kosmos-188"
9 noyabr 1967	Çox ağır daşıyıcı raketin ilk uçuşu	ABŞ	"Saturn-5"
15 – 21 sentyabr 1968	Ay ətrafında Yerə qayıdışla nəticələnən ilk uçuş Ay ətrafında canlı varlıq tərəfindən ilk uçuş	SSRİ	"Zond-5"
21 – 27 dekabr 1968	İdarəolunan gəmini daşıyan çox ağır daşıyıcı raketin ilk uçuşu və başqa göy cisminin (Ayın) orbitində ilk idarəolunan uçuş	ABŞ	"Saturn-5" və "Apollon-8"
16 yanvar 1969	İlk idarəolunan birləşmə və ekipajın yerdəyişməsi	SSRİ	"Soyuz-4" / "Soyuz-5"
18 – 26 may 1969	Başqa göy cisminin (Ayın) orbitində ilk ayrılma, manevr və təkrar birləşmə	ABŞ	"Apollon-10"
21 iyul 1969	Ayda ilk insan və başqa göy cismindən ilk uçuş	ABŞ	"Apollon-11"
13 – 16 oktyabr 1969	İdarə olunan üç kosmik gəminin qrup şəklində ilk uçuşu (birləşməsiz)	SSRİ	"Soyuz-6", "Soyuz-7", "Soyuz-8"
19 noyabr 1969	Kosmonavtlarla daha əvvəl enmiş avtomatik stansiyanın Ay səthində görüşü	ABŞ	"Apollon-12" / "Sörveyor-3"
24 sentyabr 1970	Ay qruntunun nümunələrinin avtomatik götürülməsi və Yerə çatdırılması	SSRİ	"Luna-16"
23 noyabr 1970	Ayda hərəkət edən aparat	SSRİ	"Lunoxod-1"
12 dekabr 1970	İlk orbital rentgen teleskopu	ABŞ	Uhuru
15 dekabr 1970	Veneranın səthinə ilk yumşaq eniş	SSRİ	"Venera-7"
23 aprel 1971	İlk orbital stansiya	SSRİ	"Salyut-1"
iyun 1971	İlk orbital observatoriya	SSRİ	"Orion-1"
14 noyabr 1971	Marsın ilk süni peyki	ABŞ	"Mariner-9"
27 noyabr 1971	Mars səthində ilk aparat	SSRİ	"Mars-2"
2 dekabr 1971	Avtomatik stansiyanın Mars səthinə ilk yumşaq enişi	SSRİ	"Mars-3"
3 mart 1972	Günəşin cazibə dairəsindən çıxmış ilk aparat	ABŞ	"Pioner-10"
15 iyul 1972	Asteroid qurşağına çatmış ilk aparat	ABŞ	"Pioner-10"
3 dekabr 1973	Yupiterin yaxınlığından ilk uçuş	ABŞ	"Pioner-10"
29 mart 1974	Merkurinin yaxınlığından ilk uçuş	ABŞ	"Mariner-10"
15 iyul 1975	İlk beynəlxalq idarəolunan uçuş	SSRİ ABŞ	"Soyuz-Apollon"

Həmçinin bax

• Apollon Proqramı
• Apollon-11

Xarici keçidlər

• Scanned letter from Wernher Von Braun to Vice President Johnson
• "America's Space Program: Exploring a New Frontier", a National Park Service Teaching with Historic Places (TwHP) lesson plan
• Why Did the USSR Lose the Moon Race? – Pravda, 2002–12-03
• Space Race Exhibition at the Smithsonian National Air and Space Museum
• TheSpaceRace.com – Mercuri, Gemini və Apollon kosmik proqramları
• Timeline of the Space Race to the Moon 1960 – 1969
• Shadows of the Soviet Space Age, Paul Lucas Arxivləşdirilib 2007-02-12 at the Wayback Machine
• Xronologiya: Ay yarışı – russianspaceweb.com
• Artwork representing the cold war in space