İranda terror aktı From Wikipedia, the free encyclopedia
3 yanvar 2024-cü ildə İranın şərqindəki Kirman şəhərində Qasım Süleymaninin öldürülməsinin ildönümü mərasimi iki bomba partlayışı ilə pozuldu. Hücumlarda uşaqlar da daxil olmaqla ən azı 94 nəfər ölüb,[4] 284 nəfər yaralanıb.[5][6] İran hökuməti partlayışları terror aktı elan edib.[7] Hadisə 1978-ci ildə Reks hücumundan bəri ölkədə baş verən ən ölümcül hadisədir.[8] Ertəsi gün İŞİD hücuma görə məsuliyyəti üzərinə götürüb.[9] Reuters-in məlumatına görə, ABŞ Kəşfiyyat Cəmiyyəti hücumun İŞİD-in Əfqanıstan qolu olan İŞİD-X tərəfindən həyata keçirildiyi qənaətinə gəlib.[10]
| Kirmanda partlayışlar | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Yeri |
|
| Tarix | 3 yanvar 2024 |
| Silah(lar) | partlayıcı kəmər[d] |
| Ölü sayı |
|
| Yaralı sayı |
|
| Törədən(lər) | İslam Dövləti – Xorasan vilayəti[3] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qasim Süleymani, 3 yanvar 2020-ci ildə ABŞ-ın İraqda pilotsuz uçuş aparatı hücumu ilə öldürüldü. Süleymani İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (IRGC) Qüds qüvvələrinin komandiri idi. İranda mühüm təsir gücünə malik Süleymani, dini lider Ayətullah Əli Xameneidən sonra ölkədə ikinci ən güclü ad hesab edilirdi. İnqilab Keşikçiləri Korpusunun xaricdəki əməliyyat qolu olan Qüds Qüvvələrinin komandanı kimi o, İranın bölgədəki siyasətinin formalaşmasında mühüm rol oynayıb. Süleymani gizli missiyalara nəzarət etmək və HƏMAS və Hizbullah da daxil olmaqla müttəfiq hökumətlərə və silahlı qruplara rəhbərlik, maliyyə, silah, kəşfiyyat və maddi-texniki dəstək göstərməkdən məsul idi.[7]
7 yanvar 2020-ci ildə Kirmanda Süleymaninin dəfn mərasimi zamanı izdiham baş vermiş, ən azı 50 yas mərasimi iştirakçıları həlak olmuş, 200-dən çox adam isə yaralanmışdır.[7] 2024-cü il hücumu, 2023-cü ildə İsrail-Həmas müharibəsi və onun yaydığı münaqişələrdən sonra Yaxın Şərqdə gərginliyin artdığı bir vaxtda baş verib. Partlayışlardan bir gün əvvəl İsrailin pilotsuz uçan aparatının Livanda endirdiyi hücumda HƏMAS liderinin müavini Saleh əl-Aruri, bir həftə əvvəl isə İsrailin hava hücumu nəticəsində Suriyada iranlı general Seyid Razi Musəvi həlak olub.[7][13] 2020-ci illərdə İraq Şam İslam Dövləti və digər sünni ekstremist qrupları şiələrin çoxluq təşkil etdiyi ölkədə analoji hücumlara başlayıb.[14]
2 partlayış Süleymaninin ölümünün dördüncü ildönümünü qeyd etmək üçün Saheb əl-Zaman məscidinin yaxınlığındakı Qolzar Şohada qəbiristanlığındaki məzarına gedən kortejdə törədilib.[15][7] Birinci partlayış Süleymaninin məzarının 700 metrliyində dayanacaq yaxınlığında, ikinci partlayış isə bir kilometr aralıda, çox sayda insanın qaçdığı Şohada küçəsində baş verib.[6] Partlayıcılar onların mühafizə qapılarında aşkarlanmasına mane olacaq şəkildə yerləşdirilib.[16] Partlayışlar 10–20 dəqiqə ara ilə baş verib.[17][18]
İran mediasında yer alan xəbərlərə görə, hücum girişə yerləşdirilən iki çanta bombadan istifadə edilərək həyata keçirilib.[16] Partlayıcılar uzaqdan işə salınıb. Hadisə şahidi bildirib ki, bombalardan biri zibil qutusuna qoyulub.[19] Bununla belə, yanvarın 4-də dövlət xəbər agentliyi IRNA-nın verdiyi məlumata görə, müstəntiqlər hücumların kamikadzelər tərəfindən törədildiyindən şübhələnirlər.[20] Kirman ostanının qubernatorunun müavini hadisənin terror aktı olduğunu bildirib.[7][21][22]
Ən azı 94 nəfər həyatını itirib,[4] aralarında ilk partlayışın olduğu yerə gedən və ikinci partlayışa yaxalanan 3 tibb işçisinin də olduğu ən azı 284 nəfər yaralanıb.[5][6][19] Ölənlərin əksəriyyətinin ikinci partlayışda öldüyü güman edilir.[14] Yaralananların bir çoxu partlayışlardan sonra yaranan çaxnaşma zamanı əzilib.[23] İran rəsmilərinə istinadən verilən ilkin məlumatlarda ölənlərin sayı 103 nəfər olduğu bildirilsə də, sonradan səlahiyyətlilər bu rəqəmi 89-a endirib.[5]
İran dövlət televiziyası mərasimdə Qızıl Ayparanın xilasedicilərinin yaralılara kömək etməsini lentə alıb. İranın bəzi xəbər agentlikləri yaralıların sayının daha çox olduğunu bildirib. Əyalət Qızıl Aypara Cəmiyyətinin sədri Rza Fallah, sürətli müdaxilə qruplarının yaralıları təxliyə etdiklərini, lakin izdiham dalğalarının yolları bağlaması səbəbindən çətinliklə üzləşdiklərini bildirib.[24] Kirman və ətraf rayonlardakı xəstəxanalar qurbanların müalicəsi üçün hazır vəziyyətə gətirilib.[15]
Partlayışdan sonra axşam saatlarında Golzar Shohada qəbiristanlığına toplaşan izdiham "İsrailə ölüm" və "Amerikaya ölüm" şüarları səsləndirib.[25]
Yanvarın 5-də İran prezidenti İbrahim Rəisi və SEPAH komandiri Hüseyn Səlaminin iştirakı ilə hücum qurbanlarının kütləvi dəfn mərasimi keçirilib. Həmin gün hakimiyyət orqanları dəfn mərasimləri və cümə namazından sonra partlayışlara qarşı kütləvi aksiyalara çağırıb.[26][27]
Hücumdan iki gün sonra İranın Daxili İşlər Nazirliyi Əfqanıstan və Pakistanla sərhədlərində divarların inşasına göstəriş verib.[28][29]
İranın Dini Lideri Əli Xamenei "Həm günahsızların qanına bulanmış əllər, həm də onları bu yanlışlığa sürükləyən pozğun və nadinc beyinlər bundan sonra repressiya və ədalətli cəzanın qəti hədəfi olacaqlar. Bilsinlər ki, bu fəlakətin Allahın izni ilə sərt bir qarşılığı olacaq" deyə bildirib.[30]
İran prezidenti İbrahim Rəisi Türkiyəyə planlaşdırılan səfərini ləğv edib və yanvarın 4-də terror qurbanları üçün milli matəm günü elan edib.[31][6] Daxili işlər naziri Əhməd Vahidi təqsirkarlara ən qısa zamanda cavab veriləcəyini vəd edib.[32] İran İslam Respublikasının Hüquq-mühafizə Komandanlığının sədri mayor Radan hadisə yerinə səfəri zamanı terrorçuların kökünü kəsəcəyinə söz verib.[33] İslam Şurası Məclisinin spikeri Məhəmməd Bağır Qalibaf səlahiyyətliləri hücumların arxasında duranları müəyyənləşdirməyə çağırıb.[34]
İranlı din xadimləri və böyük Ayətullahlar partlayışları şiddətlə pisləyib və günahkarların ağır cəzalandırılmasını istəyiblər.[35]
Süleymaninin qızı Zeynəb hücumları pisləyib və "cinayəti törədənlərin müəyyən edilərək əməllərinə görə cəzalandırılacağına" ümid etdiyini bildirib.[25]
Rusiya prezidenti Vladimir Putin hücumun qurbanlarına başsağlığı verib və hadisəni "vəhşiliyi və abırsızlığı ilə şok edici" adlandırıb.[36] Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan sosial şəbəkədə paylaşım edərək "dost və qardaş" İran xalqına başsağlığı verib.[37] Roma Papası Fransisk teleqram vuraraq həyatını itirənlər ilə bağlı dərin kədərini ifadə edib.[26]
Pakistanın xarici işlər naziri Cəlil Abbas Jilani "qeyri-insani terror hücumlarını" qəti şəkildə pisləyib və "Pakistan bu kədərli saatda İranla həmrəydir" deyib.[38] Suriya, Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri hücumu qınadıqlarını bildiriblər.[39] Əfqanıstan,[40] İraq,[41] Ermənistan,[42] Azərbaycan[43] və Hindistanın[44] xarici işlər nazirlikləri də İran xalqına dəstəyini ifadə ediblər. Şimali Koreya lideri Kim Çen İn İranı dəstəklədiyini bildirib və partlayışları pisləyib.[45]
Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi "X" sosial şəbəkəsində paylaşım edərək həlak olanların ailələrinə dərin hüznlə başsağlığı verib, xəsarət alanların tezliklə sağalmasını arzulayıb.[43]
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Avropa İttifaqı da hücumu pisləyib.[46]
Hizbullah lideri Həsən Nəsrullah deyib ki, bombardmanların qurbanları "Süleymaninin rəhbərlik etdiyi yolda, amalda və döyüşdə həlak olan şəhidlərdir".[47]
Yanvarın 4-də İŞİD Telegram-da yayımladığı bəyanatda hücuma görə məsuliyyəti öz üzərinə götürüb.[9] Daha sonra Amaq xəbər orqanında hücumu kamikadze kimi törətdiklərini iddia etdiyi iki maskalı qardaşın əks olunduğu görüntülər yayımlayıb.[48][9]
İŞİD məsuliyyəti öz üzərinə götürməzdən əvvəl İran prezidenti İbrahim Rəisi hücumda İsraili günahlandırıb və "sionist rejim"ə xəbərdarlıq edib ki, "bu cinayətin və digər cinayətlərin əvəzini ödəyəcək".[49] Vitse-prezident Möhbər və general Möhsün Rezayi günahı İsrailin üzərinə atıblar.[50][51] Qüds Qüvvələrinin komandiri İsmail Qaani iddia edib ki, cinayəti törədənlər "ABŞ və sionist rejim tərəfindən təchiz edilib".[52] ABŞ İsrailin partlayışlarda əli olduğuna inanmaq üçün heç bir əsas olmadığını bildirib və ABŞ-ın iştirakı ilə bağlı iddiaları rədd edərək, bu cür iddiaları "gülünc" adlandırıb, qurbanların acılarına həmrəy olduğunu ifadə edib.[53][41]
CNN-in məlumatına görə, analitiklər və ABŞ rəsmisi partlayışın keçmişdə İŞİD-in törətdiyi terror hücumunun əlamətlərinə malik olduğunu ehtimal edib.[54] NBC News-un məlumatına görə, ABŞ-ın indiki və keçmiş dörd rəsmisi hücumun arxasında İsrailin olduğuna inanmayıb, rəsmilərdən ikisi də ABŞ-ın məsuliyyət daşımadığını bildirib.[55] Britaniyanın İrandakı keçmiş səfiri Rob Maker BBC-yə bildirib ki, partlayışların arxasında kimin dayandığı məlum deyil.[56]
Hücumlara görə məsuliyyəti İŞİD öz üzərinə götürməsinə baxmayaraq, İran rəsmiləri ABŞ və İsraili hücumlarda əli olmaqda ittiham etməyə davam edir, İnqilab Keşikçiləri Korpusunun komandanı general Hüseyn Səlami yanvarın 5-də təşkilatın "yox olduğunu" və onun üzvlərinin Amerika və İsrailin maraqları üçün yalnız "muzdlu döyüşçü" kimi hərəkət etdiyini bildirib.[5] Səlahiyyətlilər daha sonra şübhəli kamikadzelərə dəstək verməkdə şübhəli bilinərək 2 nəfəri həbs edib və hücumda əli olduğu ehtimal edilən ümumilikdə 35 nəfəri saxlayıb.[57][4]
Terrorçu-kamikadzelərdən birinin Tacikistan vətəndaşı olduğu müəyyən edilib.[58] Yanvarın 11-də İranın Kəşfiyyat Nazirliyi hücumların təşkilatçısının 2023-cü ilin dekabrında cənub-şərq sərhədindən qeyri-qanuni yollarla İrana daxil olan və daha əvvəl hücumlarda istifadə edilən bombaları istehsal edən Tacikistan vətəndaşı Abdulla Tajiki təxəllüsü ilə tanınan şəxs olduğunu açıqlayıb. O, yanvarın 1-də ölkəni tərk edib.[59] Həmçinin, partlayış törədənlərdən birinin Bozrov adlı 24 yaşlı Tacikistan və İsrail vətəndaşı olduğu və cənub-şərq sərhədindən İrana daxil olmamışdan əvvəl Əfqanıstanda İŞİD tərəfindən təlim keçdiyi müəyyən edilib.[4]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
