Kilimancaro
From Wikipedia, the free encyclopedia
Kilimancaro — Afrikanın ən yüksək zirvəsi. Tanzaniyada yerləşən və Afrikanın ən yüksək zirvəsi olan Kilimancaro 5,895 metr (19,341 ft) hündürlükdədir.
| Klimancaro dağı | |
|---|---|
| suah. Kilimanjaro, ing. Mount Kilimanjaro | |
 Klimancaro dağı | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Dağ sistemi | Böyük Rift Dərəsi |
| Mütləq hündürlüyü | 5895[1] |
| İlk fəthi | 1889 (Hans Mayer, Lüdviq Purtşeller) |
| Yerləşməsi | |
| 3°04′00″ c. e. 37°21′33″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə |
 Tanzaniya |
| Vilayət |
|
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kilimancaro adının mənşəyi məlum deyil, lakin bir sıra fərziyələr mövcuddur. Avropalı tədqiqatçılar bu adın 1860-cı ilə qədər qəbul edildiyini və Kilimancaronun Suahili adı olduğunu bildirdilər.[2]
"The Nuttall Encyclopædia"nın 1907-ci il nəşrində də dağın adı Kilima-Njaro olaraq qeyd olunur.[3]
Con Ludviq Kraf 1860-cı ildə yazdı ki, suahililər sahil boyunca dağı Kilimancaro adlandırırlar. Heç bir əsas təqdim etməsə də, iddia edirdi ki, Kilimancaro "böyüklük dağı" və ya "karvan dağı" deməkdir. Sonuncu mənaya əsasən kilima dağ, jaro isə karvanlar demək idi.[2] Cim Tompson 1885-ci ildə yenidən heç bir əsası olmadan iddia etdi ki, Kilima-Njaro termini ümumiyyətlə böyüklük (njaro) dağı (klima) mənasını verir. O, eyni zamanda sözün "ağ dağa" mənasını verə biləcəyi fikrini də irəli sürdü.[4] Njaro, parıldamaq mənasında qədim bir suahili sözündəndir.
1880-ci illərdə dağ Almaniya Şərqi Afrikasının bir hissəsinə çevrildi və suahili dilindəki varianta uyğun olaraq Alman dilində Kilima-Ndscharo adlandırıldı.[5] 6 oktyabr 1889-cu ildə Hans Meyer Kibo krater silsiləsində ən yüksək zirvəyə çatdı. Buraya Kaiser-Vilhelm-Spitze (Kaiser Vilhelm zirvəsi) adını verdi.[6] Bu ad 1964-cü ildə Tanzaniya yaranana və zirvənin suahili dilində azadlıq zirvəsi mənasını verən Uhuru Peak adlandırıldığı zamana qədər istifadə edildi.[7]
Kilimancaro, üç fərqli vulkan konusundan: Kibo (ən hündürü), Mavenzi (5,149 metr (16,893 ft)) və ən alçağı, Şira (4,005 metr (13,140 ft)) ibarət böyük bir qarışıq vulkandır. Mavenzi və Şira sönmüş vulkanlardır, Kiboda isə, yenidən püskürmə ola bilər.
Kilimancaro dağının ekvatordan cəmi üç dərəcə aralı yerləşməsinə baxmayaraq hər iki zirvə, Kibo və Mavenzi daim qarla və buzla örtülüdür. Uhuri təpəsi Kibonun və bütün Kilimancaro dağı massivinin ən yüksək nöqtəsidir. Kibonun zirvəsində Gilman təpəsi yerləşir.
Planda oval şəkilli nəhəng Kilimancaro massivinin uzunluğu 100 km, eni isə 60 km təşkil edir. Onun mərkəzində başı buludlara qədər üç zirvə ucalır: Şira (4,005 metr (13,140 ft)), Mavenzi (5,149 metr (16,893 ft)) və Kilimancaronun və ya Kibonun özü (5,895 metr (19,341 ft)). Bu, bir-birinə bitişmiş üç böyük qədim vulkandan yalnız Kibo, hazırda fəaliyyət nişanələri ilə seçilir. Onun zirvəsində en kəsiyi 2 km və dərinliyi 200 m olan böyük krater yerləşir. Kraterin dibində en kəsiyi 800 m olan dairəvi boğazlı daha bir lava konusu yüksəlir. Bu boğazın bəzi yerlərindən boğucu vulkan qazları püskürür.
Şərqi Afrikada yayılmış Suahili dilində Kilimancaro dağının adı "parıldayan" mənasını verir. Həqiqətən də, Kibonun buludlarla örtülməmiş qar papağı sabahın erkən və axşam saatlarında günəş şüaları altında saf gümüş kimi parıldayır. Deyilənlərə görə, keçmişlərdə yerli tayfalar heç zaman qar və buz görmədikləri üçün doğrudan da Kibonun zirvəsinin qiymətli metaldan ibarət olduğuna inanırmışlar. Ancaq yerli sakinlərdən heç kim bu gümanı yoxlamaq üçün Kilimancaroya qalxmağa cəsarət etmirmiş. İnanca görə dağın yamacları "qara ruhların" məskəni imiş və onların rahatlığını pozan hər kəs amansızcasına cəzalandırılacaqmış. Bununla belə, deyilənlərə görə yerli tayfa başçılarından biri öz döyüşçülərini gümüş gətirmək üçün Kibonun zirvəsinə göndərib və həmin o gümüş onların əllərində əriyib. Beləliklə, döyüşçülər əliboş qayıdıb. Onlar Kilimancaroda yalnız buzun soyuq hökmü ilə qarşılaşıblar. Beləliklə, bu böyük vulkanın "soyuq Allahın məskəni" adı meydana gəlib. Afrikanın qızmar havası ilğımında dağın aşağı hissəsi mavi səma fonunda demək olar ki, seçilmir və Kilimancaronun qar papağı beləcə digər ağ buludlar arasında sanki düzəngah üzərində süzürmüş kimi görünür. Dağ, bulud örtüyündən azad olduğu anlarda, yaşıllaşan ekvator meşələri fonunda məğrurcasına ucalan Kibonun yüksək kəsik konusundan göz çəkmək mümkün deyil. Kilimancaronun ətəyində yaşayan xalqlar onu müqəddəs hesab etmiş, "sevinc və xoşbəxtlik Allahı" kimi sitayiş etmişlər. Axı, dağın yamaclarından axan çaylar və irmaqlar onların əkin sahələrinə, otlaqlarına həyat, dağın zirvəsini örtən buludlar isə bərəklətli yağış verir.[8]
Təbii meşələr Kilimancaro üzərindəki təxminən 1,000 km2 sahəni əhatə edir.[9] Dağətəyi ərazidə qarğıdalı, lobya, günəbaxan və qərb tərəfdən buğda əkilir. Həmçinin burada akasiya, kombretum, və terminaliya ilə birlikdə keçmiş savanna bitkilərinin qalıqları da meydana gəlir. 2,780 metr (9,120 ft) hündürlükdəki Maundi kraterində aparılan qeydlər Kilimancaronun bitki örtüyünün zamanla dəyişdiyini göstərir.
Kilimancaro üzərində böyük heyvanlar nadirdir və meşələrdə və dağın aşağı hissələrində daha tez-tez rast gəlinir. Fillər və kəllər səyahətçilər üçün təhlükəli ola biləcək heyvanlar arasındadır. Buqələmunlar, dukerlər, herpesitidae də həmçinin burada rast gəlinmişdir. Şira platosunda zebrlər, bəbirlər və kaftarlar da çox nadir hallarda müşahidə edilmişdir.[10] Dağ ilə əlaqəli xüsusi növlər arasında Kilimanjaro shrew[11] və Kinyongia tavetana daxildir.[12]
Kilimancaronun iqlimi, dağın hündürlüyündən təsirlənir, bu da ekvatorial passatların və yüksək hündürlükdə qərb küləklərinin eyni vaxtda təsirinə imkan verir. Kilimancaroda şimal tərəfindən daha çox cənub yamacında hakim olan brizlər əsir. Düzənlik cənub yamacı daha çox uzanır və atmosferə daha güclü təsir göstərir.[13]
Kilimanjaro'da iki fərqli yağışlı mövsüm var, biri mart-may ayları, digəri isə noyabr ayıdır. Şimal yamaclarına cənub yamaclarına nisbətən daha az yağış yağır.[9] Alp zonasında illik yağıntı 200 millimetr (7.9 düym)-ə qədər azalır.[14]
Zirvədə orta temperatur təxminən −7 °C (19 °F)-dir. Şimal Buz Sahəsində gecə səthin temperaturu orta hesabla −9 °C (16 °F)-ə qədər düşür. Gündüz orta yüksək temperatur −4 °C (25 °F)-dir.[15]
Hazırda Kilimancaro qlobal istiləşməyə qurban gedir. Ohayo Universitetinin araşdırmalarına görə dünyanın ən gözəl mənzərələrindən biri sayılan Kilimancaro dağında 20 ildən sonra qar qalmayacaq. 1912-ci ildən bu günə qədər zirvədəki qar həcminin 85 faizi əriyib və bu sürətlə 20 il sonra Afrikanın ən yüksək zirvəsində də qar olmayacaq[16].
Kilimancaro dağı Şimali Tanzaniyada, Afrika riftinin şərq hissəsinin cənub qurtaracağında, onun şərq cinahında yerləşən aktiv stratovulkandır. O, qərb, şimal qərb istiqamətdə uzanan təqribən 95x65 km ölçüdə qalxanvari ərazidə yerləşir. Ərazinin Kibo kəsimində Uhuru zirvəsi 5895 m-ə çatır. Şira vulkan mərkəzi və qayalıqları Kibodan cənubda 8 km və 40 km arasında, yüksəkliyi 3000 m və 4200 m olan ərazidə yerləşir və coğrafi cəhətdən Şira yaylasını (Shira, Platean), Şira qılıncını (Shira Pidge), Şira saborunu (Shira Cathedral), Şərqi Şira təpəsini (East Shira Hill) və asalak vulkan konusunu (cone place) ehtiva edir.
Dağ qədimdən bəri afrikalılara məlum idi. Ptolemey tərəfindən qeydə alınan dənizçilərin hesabatlarında "ay dağı" və Kilimancaroya nişan verə bilən Nilin bir gölündən bəhs olunur; lakin mövcud tarixi məlumatlar Şərqi Afrikada Keniya dağı, Efiopiya dağları, Virunga dağları, Ruenzori dağları və Kilimanjaro kimi digərləri arasında fərq qoyulmasına imkan vermir. Ptolemeydən əvvəl Esxil və Herodot "Misir qarla bəsləndi" deyərkən müvafiq olaraq iki dağ arasındakı bulağa istinad edirdi.
.jpg)
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
