Nell Harper Li (ing. Nelle Harper Lee; 28 aprel 1926 — 19 fevral 2016) — amerikalı yazıçı. Daha çox “Bülbülü öldürmək” romanının müəllifi kimi tanınır.
Həyatı
Nell Harper Li 28 aprel 1926-cı ildə Alabama ştatının cənub-qərbindəki kiçik Monrovill şəhərində anadan olub. O, Amas Kolman Li və Fransis Kanningem Finç Linin ən kiçik uşağı idi (ailənin dörd uşağı var idi). Onun atası, keçmiş qəzet sahibi və redaktoru, hüquqşünas olub və 1926-1938-ci illərdə dövlət xidmətində olub. Uşaq ikən Li oğlan kimi idi və erkən yaşda oxumağa başlamışdı. O, sinif yoldaşı və qonşusu - gənc Trumen Kapote ilə dost idi.
1931-ci ilin aprelində Alabama ştatının kiçik Skottsboro şəhərində iki ağdərili qadının doqquz gənc qaradərili kişi tərəfindən zorlanması iddiası ilə bağlı ilk məhkəmə prosesləri keçirilərkən Linin cəmi beş yaşı vardı. Məhkəmə hələ başlamamış az qala linç edilən təqsirləndirilən şəxslərə yalnız iş məhkəmədə başlayan andan vəkil xidməti göstərilməyə başlanır. Qadınların zorlanmadığı barədə tibbi sübutlara baxmayaraq, tamamilə ağ dərililərdən ibarət olan münsiflər heyəti ən kiçiyi — on üç yaşlıdan başqa hamısını mühakimə etdi və ölümə məhkum etdi. Sonrakı altı il ərzində apelyasiya şikayəti əsasında bu ittihamların əksəriyyəti ləğv edildi və müttəhimlərdən biri istisna olmaqla, hamısı azadlığa buraxıldı. Skottsboro məhkəməsi gənc Harper Lidə silinməz təəssürat buraxdı, o, uzun illər sonra onu "Bülbülü öldürmək" romanı üçün əsas kimi istifadə etdi.
Monrovilldə orta məktəbi bitirdikdən sonra Li Montqomeridə Xantinqdon Qadınlar Kollecinə daxil oldu (1944-1945), Alabama Universitetində hüquq təhsili aldı (1945-1949) və "Çi-Omeqa" (ing. Chi Omega) qadın tələbə qardaşlığına qoşuldu. Bu müddət ərzində o, bir neçə tələbə hekayəsi dərc etdi və təxminən bir il Remmer-Cemmer yumoristik jurnalının redaktoru oldu. O, bir il Oksford Universitetində mübadilə tələbəsi olaraq keçirdi və gələcəkdə atasının hüquq firmasında işləməyi planlaşdırırdı.[1] Kursun bitməsinə altı ay qalmış, təhsilini yarımçıq qoyub, peşəkar yazıçı olmaq arzusu ilə Nyu-Yorka köçdü.[1] 1950-ci illərin sonlarına qədər o, Eastern Air Lines və British Overseas Airways Corporation-da bilet satışı üzrə işçi kimi gəlir qazanıb.[2] O, Nyu-Yorkda kiçik bir mənzildə yaşayır, təvazökar həyat tərzi keçirdi və bəzən valideynlərinin evinə qayıdırdı.
Bülbülü öldürmək
Bir neçə hekayə yazdıqdan sonra Harper Li 1956-cı ilin noyabrında ədəbi agent tapdı. Dekabr ayında o, dostları Maykl Braun və Coy Uilyams Braundan məktub aldı. Məktubda illik ödənişli məzuniyyət şəklində hədiyyə var idi. Dostları yazırdı: “İstədiklərini yaza bilmən üçün bir illik məzuniyyətin var. Milad bayramın mübarək". Bir ildən sonra romanın qaralaması hazır idi. J.B. Lippincott & Co. nəşriyyatının redaktoru Tay Xoxoff ilə işləyərək, 1959-cu ilin yayına qədər “bülbülü öldürmək” əsərini tamamladı. Roman 11 iyul 1960-cı ildə nəşr olundu və bestseller oldu və 1961-ci ildə bədii ədəbiyyat üzrə Pulitser mükafatı da daxil olmaqla tənqidi bəyənmə aldı; Amerika ədəbiyyatının görkəmli əsərləri siyahısına daxil edilmişdir.
Belə bir fikir var ki, romanın uğuru onun nəşrinin ABŞ-da vətəndaş hüquqları hərəkatının başlanğıcına təsadüf etməsi ilə bağlıdır. Nadir müsahibələrindən birində (1961) Li romanın süjeti tam uydurmadır və özünün "darıxdırıcı" uşaqlığının hekayəsi ilə heç bir əlaqəsi olmadığını söyləyir.
Əsərdən sonra
"Bülbülü öldürmək" kitabını yazdıqdan sonra Li Kapote ilə birlikdə Kanzas ştatında Holkomba getdi. O, Kapoteyə kiçik şəhərin bir fermerin və ailəsinin qətlinə reaksiyasını araşdırmaqda ona kömək edirdi. İşin nəticəsi məqalə olmalı idi. Kapote bestseller olan "Soyuq qanlı qatil" (1966) romanını bu materiallar əsasında yartdı. Bu şəhərdə Kapote və Li ilə baş verən hadisələr əsasında iki fərqli film çəkildi: “Kapote” (2005), “Pis reputasiya” (2006). "Bülbülü öldürmək" nəşrindən bəri Li faktiki olaraq heç bir müsahibə vermədi, bir neçə qısa essedən başqa ictimai həyatda iştirak etmədi və başqa heç nə yazmadı. O, Linin ölümündən bir ildən az vaxtda — 2015-ci ilin iyulunda nəşr olunan ikinci romanı üzərində işləyirdi. 1980-ci illərin ortalarında o, Alabama ştatında silsilə qatil haqqında sənədli kitab üzərində işləməyə başladı, lakin nəticələrdən razı qalmadığı üçün kitab üzərində işləməyi dayandırdı. Li, onun kitabı əsasında Horton Futun yazdığı ssenari haqqında (film 1962-ci ildə Oskar qazandı) dedi: “Əgər istənilən filmin ləyaqəti yazıçının niyyətini çatdırma dərəcəsi ilə ölçülərsə, o zaman cənab Futun tərəfindən hazırlanmış ssenari, belə bir film adaptasiyasının klassik nümunəsi kimi tədqiq edilməlidir.”. Harper Li Cinin atası – Attikus Finç rolunu oynayan kino ulduzu Qreqori Pekin yaxın dostu oldu. Bu rol 1963-cü ildə Qreqori Pekə Oskar gətirdi. O, aktyorun ailəsinin yaxın dostu olaraq qalıb. Pekin nəvəsi, Harper Pek Uoll yazıçının adını daşıyır. 1966-cı ilin iyununda Li Prezident Lindon Consonun Milli İncəsənət Şurasına təyin etdiyi iki nəfərdən biri oldu. Yazıçı 1983-cü ildə “Roman və Macəra” essesi ilə Alabama ştatının Eufaula şəhərində keçirilən Alabama Tarix və İrs Festivalına qatılıb.
Li vaxtını Nyu Yorkdakı mənzili ilə bacısının Monrovilldəki evi arasında keçirirdi.
O, fəxri vəzifələri qəbul edir, lakin ictimai çıxışlardan imtina edirdi.
2005-ci ilin martında o, 1960-cı ildə naşir Lippinkott ilə birlikdə göründüyü vaxtdan bəri ilk dəfə Amraka gəldi.
1960-cı ildə o, bədii ədəbiyyatda vəkillərin təsvirinə görə Spektor Qadon-Rozen Fondundan ATTİ mükafatını aldı.
2005-ci ildə Li, Qreqori Pekin dul arvadı Veronikanın təşəbbüsü ilə Los-Anceles Xalq Kitabxanasından ədəbiyyatda uğura görə mükafat almaq üçün Monrovilldən Los-Ancelesə qatarla getdi. O, həmçinin onun Alabama Universitetindəki işi əsasında esse yazan tələbələr üçün təşkil olunmuş illik bayram naharında iştirak edib. 21 may 2006-cı ildə Notterdam Universitetində fəxri fərman aldı. Mərasim zamanı universitet məzunları hörmət əlaməti olaraq əllərində “Bülbülü öldürmək” ifadəsini tutdular.
O, nisbətən tənha həyat tərzi sürdüyü Nyu-York və Monrovilldə yaşamağa davam edir. Nadir hallarda müsahibələr verir və ictimaiyyət qarşısında çıxış edirdi. Məşhur ədəbi nəşrlərdə yalnız bir neçə qısa esse dərc etdirdi. Linin ictimai həyatdan geri çəkilməsi onun ədəbi fəaliyyətini davam etdirməsi ilə bağlı daimi, lakin əsassız fərziyyələrə səbəb oldu. Eyni fərziyyə Amerika yazıçıları Cerom Selinceri və Ralf Ellisonu da təqib etirdi.
Opra Uinfrinin “O” jurnalında (2006-cı ilin mayında) Li kitaba olan ilk sevgisi və ədəbiyyatla münasibəti haqqında yazırdı: "İndi, 75 il keçsə də, insanların noutbukları, cib telefonları, iPodları və başları boş olduğu varlı cəmiyyətdə mən hələ də kitablara üstünlük verirəm." 20 avqust 2007-ci ildə Alabama Şərəf Akademiyasının dörd yeni üzvünün qəbul mərasimində Li "... axmaq görünməkdənsə susmaq daha yaxşıdır" deyərək danışmaqdan imtina edir.
2007-ci ilin noyabrında Li insult keçirir və bundan sonra o, qocalar evində yaşamağa məcbur olur. Həyatı boyunca Linin işlərini idarə edən böyük bacısı Alice 2014-cü ildə 104 yaşında vəfat etdi, bundan sonra Linin xarici dünya ilə demək olar ki, heç bir əlaqəsi olmadı. 2015-ci ildə Harper Books Harper Linin “Get, gözətçi təyin et” kitabını nəşr etdi (Yeşaya kitabından sitat gətirilib, 21:6), “Bülbülü öldürmək” kitabından daha əvvəl yazılmış, lakin zamanında nəşr olunmamışdı. Lakin tənqidçilər hesab edirlər ki, bu, müstəqil bir roman deyil, "Bülbülü öldürmək" romanının ilkin versiyasıdır və onu indi ayrıca bir roman kimi təqdim etmək istəyirlər. Çox güman ki, “Get, gözətçi təyin et” yalnız kommersiya məqsədləri üçün, yaşlı yazıçının hüquq məsləhətçisi Tonya Karter tərəfindən Linin izni olmadan nəşr edilib. Romanın guya Linin arxivində təsadüfən tapıldığı versiyası inandırıcı gəlmir. Onun bir vaxtlar nəşr olunmağa layiq bir kitab yazıb və onilliklər ərzində onu tamamilə unutduğundan şübhələnmək olduqca çətindir. Alisin ölümündən sonra Tonya Karter Linin bütün əlaqələri üzərində tam nəzarət yaratdı, bu yazıçının sakit təbiəti və fiziki vəziyyətini nəzərə alsaq o qədər də çətin deyildi; o zaman Li praktiki olaraq kar və kor idi və xüsusi bir müəssisədə yaşayırdı.[3].
Harper Li 2016-cı il fevralın 19-da səhər 90 yaşında yuxuda vəfat edib.[4][5] O, ölümünə qədər Alabama ştatının Monrovill şəhərində yaşayıb.[6]
Harper Li heç vaxt evlənməyib və övladı olmayıb.
Mükafatları və fəxri fərmanları
- 1966: Prezident Conson Lini Milli İncəsənət Şurasına təyin etdi və bu vaxtdan o, çoxsaylı fəxri vəzifələr aldı.
- 2007: ABŞ-ın ən yüksək mülki mükafatı olan Prezident Azadlıq Medalı ilə təltif edilmişdir.
- 2010: ABŞ Milli İncəsənət Medalı ilə təltif edilib.
İstinadlar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
