From Wikipedia, the free encyclopedia
Karen Blinksen (ing. Baronessa Karen Kristenze von Bliksen-Fineke; 17 aprel 1885[1][2][…] – 7 sentyabr 1962[1][2][…]) — danimarka və ingilis dilində əsərlər yazan danimarkalı müəllif və yazıçı. İngilis dilli ölkələrdə İsak Dinesen, alman dilli ölkələrdə Taniya Bliksen, Oskeola və Pierre Andrezel təxəllüsləri ilə məşhurdur.
| Karen Blinksen | |
|---|---|
| dan. Karen Blixen | |
 | |
| Doğum adı | Karen Christentze Dinesen |
| Təxəllüsləri | Isak Dinesen, Taniya Bliksen, Oskeola |
| Doğum tarixi | 17 aprel 1885[1][2][…] |
| Vəfat tarixi | 7 sentyabr 1962[1][2][…] (77 yaşında) |
| Milliyyəti | Danimarkalı |
| Anası | Ingeborg Dinesen[d][3] |
| Fəaliyyəti | hekayə yazıçısı[d] |
| Fəaliyyət illəri | 1905–1959 |
| Əsərlərinin dili | ingilis dili, Danimarka dili |
| Janrlar | magik realizm |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |
 |
 |
|
| karenblixen.com | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Karen Keniyada yaşayarkən yazdığı Afrika xaricində əsəri vəBabetta bayramı hekayəsi ilə məşhurlaşıb. Bu iki əsər əsasında çəkilən filmlər Oskar mükafatına layiq görülüb. O, həmçinin Danimarkada hekayələr toplusu olan Yeddi Qotik Nağıl əsəri ilə tanınır.
Blinksenin bir neçə dəfə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına namizədliyi də irəli sürülüb.
Karen Dinesen, Kopenhagenin şimalında, Runqstedlund malikanəsində dünyaya gəldi. Atası Vilhelm Dinesen (1845–1895), Yutlandiya torpaq mülkiyyətçilərinin ailəsindən olan bir yazıçı və ordu zabiti idi; həyat yoldaşı İnqeborq Vestenholz (1856–1939) varlı bir Unitar burjua tacir ailəsindən idi.[4] Karen Dinesen, üç bacı və iki qardaşdan ibarət bir ailədə ikinci uşaq idi. Kiçik qardaşı Tomas Dinesen Birinci Dünya Müharibəsində Victoriya Xaçını qazanmışdı.[5] Dineseni rəfiqələri "Tanne" kimi tanıyırdı.[6]
Dinesenin həyatının erkən illərinə atasının onunla olan rahat davranışı və xarici həyatı sevməsi güclü təsir etmişdi.[7] Bundan əlavə, ömrü boyu xatirəsini yazdı və Boganis Jagtbreve (Ovçudan məktublar) danimarka ədəbiyyatında kiçik bir klassik oldu.[6] 1872-ci ilin avqustundan 1873-cü ilin dekabrına qədər Vilhelm Viskonsin ştatındakı Odjibve hindularının arasında yaşayırdı və burada bir qız atası oldu. Danimarkaya qayıdarkən, dərin depressiya ilə nəticələnən sifilisdən əziyyət çəkdi.[8] Anna Rasmussendən nikahdan kənar bir uşaq doğulduğundan sonra,qayınanasına, həyat yoldaşına sadiq qalmaq barədə verdiyi vədi pozduğu üçün ailəsi dağıldı. 28 mart 1895-ci ildə Karenin doqquz yaşı olanda özünü asdı.[9]
Karen Dineseninin Runqstedlunddaki həyatı atasının ölümündən sonra əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi. O vaxtdan etibarən onun həyatında Vestenholz ailəsi əhəmiyyət kəsb etdi. Məktəbdə oxuyan qardaşlarından fərqli olaraq, o, evdə anası, nənəsi və xalası tərəfindən tərbiyə edildi, Unitar ənənələrə uyğun onu tərbiyə edən Mari Vestenholz tərəfindən tərbiyə olunurdu. Vestenholz kimi Bess xalanın Dinesenə olan diqqəti qardaşı oğluna əhəmiyyətli dərəcədə təsir etdi. Onlar qadın hüquqları, kişi və qadın münasibətləri mövzusunda canlı müzakirələr və yazışmalarla məşğul olurdular.[4]
İlk yaşlarında Dinesen vaxtının bir hissəsini anasının ailəsinin Horsens yaxınlığındakı Mattrap fermasında keçirdi, sonrakı illərdə atasının ailəsinə aid olan Hörşolm yaxınlığındakı Folehavegarda ziyarət etdi. Atası sağ ikən aldığı azadlığa həsrət qaldı; kiçik bacısı Ellenin saçlarını düzəldərkən ona gecələr yaxşı, maraqlı hekayələr oxumaqdan məmnuniyyət alırdı; oxuduqca özüdə qismən Danimarka xalq nağılları və İslandiya dastanlarından ilhamlanırdı. 1905-ci ildə bunlar onun ədəbi istedadının ortaya çıxarmağa başladığı Grjotgard Ålvesøn og Aud ı yazmasına səbəb oldu. Bu zaman o, atasının tez-tez yanında, ətrafında gəzdirdiyi itinin Oskeola[4][7] adını özünə təxəllüs götürərək Danimarka dövri nəşrlərində fantastika janrında yazıları çıxırdı.[6]
1898-ci ildə Dinesen və iki bacısı bir ili İsveçrədə keçirdilər və burada fransızca danışmağı öyrəndilər. 1902-ci ildə 1903-cü ildən 1906-cı ilə qədər Viqqo Yohansen nəzdindəki Kral Danimarka Rəssamlıq Akademiyasında təhsilini davam etdirmədən əvvəl Kopenhagendəki Şarlotte Sode sənət məktəbində iştirak etmişdir.[7] İyirmi yaşlarının ortalarında o, həmçinin təhsili ilə bağlı səfərlərində Paris, London və Romada da olmuşdu.
Hələ gənc ikən Dinesen, tətillərini demək olar ki, ata tərəfindən qohumları ilə; əmisi oğlu ailəsi ilə birlikdə Bliksen-Finekesdə, İsveçin cənubundakı Skane şəhərində keçirirdi. Əvvəlcə gözəl at çapan Hansa aşiq oldu, lakin bu sevgi cavabsız qaldı. Buna görə də o, Hansın əkiz qardaşı Baron Bror Bliksen-Finekenin evlilik təklifini qəbul etməyə qərar verdi və 23 dekabr 1912-ci ildə ailələrinə sürpriz edərək nişanlandıqlarını elan etdilər. Hər ikisinin Danimarkada məskunlaşmaqda çətinlik çəkdiyini nəzərə alaraq ailə xaricə köçmələrini təklif etdi. Tailandda bir sərvət qazanmış onların ortaq əmisi Age Vestenholz (1859–1935), Keniyaya qəhvə fabrikinə başlamaq üçün getmələrini təklif etdi. O və bacısı İnqeborq Dinesen müəssisəyə xeyli vəsait yatırım etdilər.[4][10] 1913-cü ilin əvvəlində, Bror Bliksen-Fineke Keniyanı tərk etdi. Dekabrda nişanlısı tərəfindən təqib edildi.[7]
Dinesen, o vaxt İngilis Şərqi Afrikasının bir hissəsi olan Keniyaya gəldikdən dərhal sonra, 14 yanvar 1914-cü ildə Mombasada evləndi.[11] Evləndikdən sonra Baronessa Bliksen kimi tanındı və 1929-cu ildə keçmiş əri yenidən evlənənə qədər bu addan istifadə etdi.[12] Əvvəlcə Karen və Bror Bliksen fermalarında mal-qara yetişdirməyi planlaşdırdılar, amma nəticədə qəhvənin daha sərfəli olacağına əmin oldular.[13] Karen Qəhvə Şirkəti, qızı Karenin adını seçən Age Vesterholz tərəfindən quruldu.[8] Cütlük qısa müddətdə ilk ferması olan Böyük Göllər bölgəsində M. Baqasi fermasını qurdular.
Birinci Dünya Müharibəsinin başlanması ilə əlaqədar, onlar bir çox çətinliklərlə üzləşdilər. Şərqi Afrika kampaniyası ilə aralarındakı mübarizə işçi və təchizat qıtlığına səbəb oldu. Buna baxmayaraq, 1916-cı ildə Karen Qəhvə Şirkəti, Nayrobinin cənub-qərbindəki Nqonq Hills yaxınlığındakı daha böyük bir ferma olan M. Boqanini satın aldı. Mülk 6000 akr (2400 ha) ərazini əhatə edirdi: 600 akr (240 ha) qəhvə əkmək üçün istifadə edildi, 3400 akr (1400 ha) yerli sakinlər tərəfindən otlaq üçün istifadə edildi və 2000 akr (810 ha) meşə zolağı toxunulmamış qaldı.[7]
Torpaq yüksək hündürlüyü nəzərə alaraq qəhvə yetişdirmək üçün uyğun deyildi.[4][7] Cütlük yerli işçiləri işə götürdü: əksəriyyəti cütlüyün gəlişi zamanı əkin sahələrində yaşayan Kikuyular idi; lakin Vakamba, Kavirondo, Svahili və Masailər kimi xalqlar da var idi.[14] Əvvəlcə Bror Bliksen-Fineke fermanı işlətdi, amma tezliklə məlum oldu ki, ona az maraq göstərir və Safariyə gedərkən fermanı Bliksenə buraxmağı üstün etdi.[4][7] İlk dəfə ingilis dili onun gündəlik istifadə etdiyi dil oldu.[6] Afrikanın Böyük Göllər bölgəsindəki cütlüyün erkən həyatı haqqında Karen Bliksen daha sonra yazırdı:
Nəhayət, birinin bütün konvensiyalara lənət verməməsi lazım idi, burada o vaxta qədər yalnız xəyallarda tapılan yeni bir azadlıq var idi![15]
Bliksen və əri təhsildə və xasiyyətdə olduqca fərqli idilər, Bror Bliksen isə həyat yoldaşına sadiq deyildi. 1915-ci ildə evliliyinin birinci ilinin sonuna sifilis diaqnozu qoyuldu.[14] Onun bioqrafiyasını yazan Gudi Surmanın sözlərinə görə, xəstəlik ona yoldaşından yoluxmuşdu.[16] 1915-ci ilin iyununda müalicəsi üçün Danimarkaya qayıtdı. Bliksenin xəstəliyi sonda müalicə olunsa da (bəzi qeyri-müəyyənlik mövcuddur), illərlə ona əziyyətlər verdi. 1919-cu ilə qədər evlilikləri artıq çətin vəziyyətə idi və ərinin 1920-ci ildə boşanmasını tələb etməsinə səbəb oldu. Onun istəklərinə qarşı olsa da, cütlük 1921-ci ildə ayrılıb və 1925-ci ildə rəsmi şəkildə boşandılar.[11] Bror Bliksen, Karen Qəhvə Şirkətinin sədri Age Vestenholz tərəfindən ferma müdiri vəzifəsindən azad edildi və Karen Bliksen[14]1921-ci ildə fermanın rəhbərliyini öz üzərinə götürdü.[4][7]
1918-ci ildə Karen Bliksen İngilis böyük oyun ovçusu, yüksək səviyyəli bir İngilis ordusunun zabiti Denis Fink Hatton (1887–1931) ilə qarşılaşdı. Afrika və İngiltərə arasında tez-tez gedib-gəlir, ara-sıra ona ziyarət edirdi.[13] Həyat yoldaşından ayrıldıqdan sonra o, Fink Hatton ilə yaxın dostluq qurdu və nəticədə bu dostluq uzunmüddətli bir sevgi münasibətinə çevrildi. 1924-cü ildə qardaşı Tomasa yazdığı bir məktubda o yazırdı: "İnanıram ki, hər zaman və əbədi olaraq Denisin, gəzdiyi torpağı sevəcəm, burada olanda sözlərdən kənar xoşbəxt oluram və o ayrıldıqda ölümdən dəfələrlə çox … daha çox əziyyət çəkirəm.[17] "Lakin onun kolleksiyalarındakı digər məktublar münasibətlərin qeyri-sabit olduğunu və Bliksenin, müstəqil olan Fink Hattondan artan asılılığı bir problem idi.[13]
Fink Hatton 1926–1931-ci illər arasında Bliksenin ferma evini ev bazası etdi. Müştəriləri ilə birlikdə safari günü, 1931-ci ilin martında de Havilland DH.60 Moth biplanının qəzasında öldü. Eyni zamanda, qəhvə plantasiyasının uğursuzluğu, səhv idarəetmə nəticəsində, təsərrüfatın yüksəklikdə yerləşməsi, quraqlıq və qlobal iqtisadi depressiyanın yaratdığı böhran qəhvə istehsalının aşağı düşməsi, Blikseni öz əmlakından imtina etməyə məcbur etdi.[7][18] Ailə korporasiyası torpaq sahəsini yaşayış qurucusuna satdı və Bliksen anası ilə birlikdə yaşamaq üçün 1931-ci ilin avqustunda Danimarkaya qayıtdı. Ömrü boyu Ranqstedlandda qaldı.[14]
Keniyada olarkən Bliksen qardaşı Tomasa yazmışdı; "Mən qardaş və bacılarımızın başqa nəyə müraciət edəcəyimizi bilmədiyimiz halda etmək istədiklərimizi etməyə başladım, kitab yazmağa başladım…. Daha sərfəli olacağını düşündüyüm üçün ingiliscə yazmağa başlamışam.[12][19] "Danimarkaya qayıtdıqdan sonra daha çox yazmağa davam etdi. İlk kitabı Seven Gothic Tales 1933-cü ildə tamamlansa da, bir naşir tapmaqda çətinlik çəkdi və kömək etmək üçün qardaşının Doroti Kanfield ilə əlaqələrindən istifadə etdi.[20] Kitab 1934-cü ildə İsak Dinesen[18] təxəllüsü ilə ABŞ-da nəşr olundu, baxmayaraq ki, naşir Bliksenə avans verməkdən imtina etdi və təxəllüsün istifadəsini qadağan etdi. ABŞ-da Ayın kitabı seçimində ayın kitabı olaraq seçildi və satışlar getdikcə artdı.[12] Qotik üslubundan yüksək dərəcədə müəmmalı və daha metaforik olan bu ilk kitab ABŞ-da geniş şöhrət qazandı və kitabın Birləşmiş Krallıqda və Danimarkada[20] çap olunması çətinliklə də olsa izlənildi. Razı qaldığı bir tərcüməçi tapa bilmədiyi üçün, Bliksen danimarkalı versiyalarını özü hazırlamağa başladı, tərcümələr deyil də, hekayələrin fərqli təfərrüatları olan versiyalarını hazırladı. Bliksen fərqi belə izah etdi:" Nə qədər yaxşı tərcümə olursa olsun, Danimarkada orijinal bir Danimarka kitabı olaraq nəşr olunmasını çox istəyirdi." Danimarkalı tənqidçilər kitaba həvəs göstərmirdilər və Bliksenə görə, bunun səbəbi ilk dəfə xaricdə nəşr olunduğuna görə idi. Bliksen bir daha ilk olaraq ingilis dilində kitab nəşr etdirmədi. Sonrakı bütün kitabları ya ilk olaraq danimarka dilində, ya da eyni vaxtda danimarka və ingilis dillərində nəşr edildi.[12]
İndi onun əsərlərinin ən yaxşı kimi bilinən ikinci kitabı, "Afrika xaricində"[21] 1937-ci ildə nəşr olundu. Müvəffəqiyyəti onun nüfuzunu möhkəmləndirdi. Əvvəlki təcrübəsinə əsaslanaraq Bliksen kitabı əvvəlcə Danimarka və İngiltərədə, sonra ABŞ-da nəşr etdirdi. Kitabı Ayın kitabı klub seçiminə təqdim edən Bliksen, bu yeni əsərin satışından əlavə, Yeddi Qotik Nağıl kitabına olan marağı da artırdı.[12][13] 1939-cu ildə Tagea Brandt Rejselegat (sənət və ya akademik həyatda qadınlar üçün Danimarka mükafatı) ilə təltif edilmişdi.[22] Əsər yalnız kitabın ədəbi qiymətləndirilməsi ilə deyil, Bliksenin niyyət və əxlaqının müəyyənləşdirilməsi ilə də maraqlanan tənqidçilərin diqqətini çəkdi. Post-müstəmləkə tənqidçiləri onu müasir İngilis yazıçıları ilə əlaqələndirdi və bəzi hallarda onu başqa bir əxlaqi iflas edən ağ Avropa aristokratı olaraq tanıtdı. Danimarkalı alimlər onun əxlaqı ilə bağlı ümumiyyətlə mühakimə etməmişlər[23], bəlkə də irqçilik və müstəmləkə xurafatları, kontekst və dövrü nəzərə alaraq, əsərin özünəməxsus olduğunu dərk edərək, işindən daha çox, onun Dane və bir qadın kimi mövqeyini daha mürəkkəb qiymətləndirirdilər.[24] Bəzi tənqidçilər, o cümlədən Karolin Martin Şou və Raoul Qranqvist, onu irqçi və ağ supremakist hesab etdilər.[25] Abdul R. Xan Mohamed kimi digər tənqidçilər həm romantik müstəmləkə münasibətlərini, həm də Afrika millətçilərinə olan qayğısı və hörmətini, müstəmləkə problemlərini anlamasını müsbət qiymətləndirdilər.[26]
"Afrika xaricində" nin nəşrindən beş il sonra, Bliksen Qışın Nağılları (1942; dan. Vinter-eventyr) adlı hekayələr toplusunu nəşr etdirdi.[27] Əvvəlki Qosik əsərlərindən uzaqlaşma hiss olunurdu, yeni hekayələrdə dövrün sərtliyi, cəsarət və qürur hissi ilə dolu işğal və gələcək üçün ümidlər əks olunurdu. Hekayələr müqaviməti əks etdirmir, əksinə müqavimət göstərinrdi və qarşı tərəflərin qarşılıqlı asılılığını araşdırırdı.[28] "Heroine" də qürura qarşı utanc hissini, "İncilər" əsərində qorxaqlıq və cəsarəti, "Yenilməz qul-sahiblər"[29] əsərində usta və xidmətçinin, ölümə qarşı həyat və azadlığını, "Piter and Rosa" filmində azadlığı əks etdirirdi. Ən məşhur hekayəsi olan "Sorrow-acre" də, Bliksen zərər və zülmü araşdırır.[30] Müharibə səbəbindən əlyazmanı nəşr etdirmək üçün, Stokholma getmək və həm Amerika, həm də Britaniya səfirliklərində işçilərlə görüşmək üçün yaradıcı olmalı idi. Amerikalılar şəxsi əşyaları göndərə bilmədilər, lakin Britaniya səfirliyində sənədinin ABŞ-da nəşrə göndərmək üçün razılaşdı. Münaqişə illərində Silahlı Xidmətlər Nəşrlərini((ASE), İkinci Dünya Müharibəsi əsnasında Amerika ordusunda paylanmış bədii və bədii olmayan kiçik sənədsiz kitablar idi) oxuyan Amerika əsgərlərinin hekayələrini tərifləyən yazışma alsada, Müharibə bitəndən sonra Bliksen Qış Nağılları haqqında əlavə məlumat almadı.[31]
Jyul Romen tərəfindən yazılan Yaxşı iradə adamları (isp. Les Hommes de bonne volonte ) üslubunda iri həcmli, bir neçə cilddə bir-birinə toxunan hekayələr yazmağa ümid edərək, Bliksen uzun illər Albondokani adlı bir roman üzərində çalışdı. Baş qəhrəman Harun ər-Rəşid Min Bir Gecədən götürülmüşdü. Bir anda bir neçə kolleksiya çalışmış,[32] mövzularına görə əsasən pul qazanmaq[33] və ya ədəbiyyata meyl istəklərinə uyğun kateqoriyalara bölmüşdür. Albondokani üçün hekayələr toplusunun üzərində çalışarkən Taleyin Lətifələri nə, Yeni Qotik Nağılları və Yeni Qış Nağılları na hekayələr yazmağa atladı.[32] 1940–1950-ci illərdəki Bliksen demək olar ki, bütün nağıllarında şəxsiyyət, əxlaq və fəlsəfi araşdırma vasitəsi olaraq mif və cadu ilə inkest və qətl kimi[18] Qotik mövzularına toxunaraq ənənəvi hekayə tərzində yazırdı.[34] Əksər hadisələr XIX əsrin və ya daha əvvəlki dövrlərin fonunda baş verirdi.[35] Qəsdən köhnə tərzi ilə əlaqədar olaraq, Bliksen bir neçə reportajda müasir dövrdə mövcud olmayan bir ruhu ifadə etmək istədiyini, bunu etmək istəyən biri olduğunu söylədi.[36][31] Onun povestləri məharətlə hazırlanmış illüziya və romantizm[37] arasında idi və oxucuların zövqlərini oxşaya bilirdi. Bliksen İngilis nağıllarını daha birbaşa tərzdə tərtib etmiş və onlara daha çox müraciət ediləcəyini düşünərək Danimarka nağıllarını XIX əsr yazı üslubunda hazırlamışdır.[38] Bu dövrdə yazılmış əsərlər ilk yazıldıqlarından təqribən on il sonra nəşr olunmadı, çünki o, eyni vaxtda müxtəlif kolleksiyalar üzərində işləyirdi.[39]
II Dünya Müharibəsi dövründə, Danimarka Almanlar tərəfindən işğal edildikdə, Bliksen, yalnız Pierre Andrezel təxəllüsü ilə The Angelic Avengers introspektiv nağılına başladı. Danimarka dilində yazılsa da, bunun müharibələr arasında yazılmış bir fransız əsərinin tərcüməsi olduğunu iddia etdi və müəllifi olduğunu inkar etdi. Kitab 1944-cü ildə nəşr olundu[40] və Kitab ayı Klub seçiminə 3-cü dəfə namizəd oldu. Bliksen əvvəlcə kitabın namizəd olmasını istəməsədə, lakin nəticədə qəbul etməli oldu[41]. Gənc qəhrəmanların yaşadıqları dəhşətlər, Nasizmin[18] uydurması kimi şərh edildi, Bliksen də bu təfsiri rədd etdi, əvəzində romanın müharibə tərəfindən həbsdə olmaq hissindən yaxa qurtarmağa kömək edən bir yayındırma olduğunu iddia etdi.[40] 1956-cı ildə "Paris araşdırması" na verdiyi müsahibədə nəhayət romanın müəllifi olduğunu etiraf edərək bunun "qanunsuz uşağı" olduğunu söylədi.[41][31] Doroti Kanfield, Book-of-the-Month Club News icmalında "Mələk Avengerləri" ni "olduqca gözəl ədəbi keyfiyyətli", incə üslubda fərqlənən yazılı əsər olaraq xarakterizə etdi.[12]
Hekayələr toplusu, Son Nağıllar (dan. Sidste fortællinger) 1957-ci ildə nəşr edildi, 1958-ci ildə Taleyin lətifələri (dan. Skæbne-Anekdoter) kolleksiyası tərəfindən izlənildi.[42] "Son Nağıllar", Bliksenin Albondokaninin hissəsi olmağı düşündüyü yeddi hekayəni əhatə etdi. Buraya Yeni Qotik Nağılları və Yeni Qış Nağılları deyilən hissələr də daxil idi.[43] Bliksenin hekayə sənəti anlayışı bəlkə də Son nağıllarda "Boş səhifə" və "Kardinalın ilk nağılı" hekayələrində ən çox birbaşa ifadə olunur. Bu nağıllarda Bliksenin oxucunu hekayənin yaranmasında iştirak etməsinə məcbur etmək üçün istifadə etdiyi çox sayda canlı var.[44] Açıq müşahidə ilə qaranlıq istinadları qarışdırdı. Onun yazısı yalnız nağılların təkrarlanması deyildi; bu oxucunu Bliksenin niyyətini üzə çıxarmağa və nəticə çıxarmağa məcbur edən ipuçları və ikiqat mürəkkəb bir quruluş idi.[45] Bliksen üçün hekayəni ifadə etmək vacib idi:bu eyni zamanda mümkün olanı görmə qabiliyyəti idi.[46]
Bliksen, "Taleyin lətifələrini" 1953-cü ildə "Son nağıllar"ın son hissəsi olmağı planlaşdırdı, lakin bütün hekayələri hazırladığından lətifələri ayrıca bir cild şəklində nəşr etmək qərarına gəldi. Hər iki kitabın eyni vaxtda görünməsini istədi, ancaq nəşr mövzularına görə "Lətifələr" bir il təxirə salındı.[33] Lətifələrdə ən məşhur nağıl son möhtəşəm qurmə yeməyi hazırlamaq üçün bütün 10.000 franklıq lotereya mükafatını xərcləyən bir aşpaz haqqında olan "Babettin Bayramı"dır.[47][48] Hekayə, münasibətləri qiymətləndirir və bacıların başçılıq etdiyi sərt,[49][48] lakin xeyirxah həyatın ideala və ev sahibinin qəlbindən gələn ehtiraslı hədiyyədən daha az imana sadiq uyğun olub olmadığını araşdırır.[50][48] Hekayə Qabriel Akselin rejissorluğu ilə yazdığı bir filmdə əks olundu, 1987-ci ildə yayımlanaraq,1988-ci ildə Ən Yaxşı Beynəlxalq Film Akademiyası Mükafatını qazandı.[51][52]
Bliksen ABŞ-a yeganə səfərini 1959-cu ildə etdi. Bu yanvar ayından aprel ayına[53] qədər uzanan bir səyahət idi və məqsəd Forda Fondu və Britannika Ensiklopediyası[54] üçün bir sıra təhsil filmləri və müzakirələri başa çatdırmaq idi, Bliksenin bu səyahəti ona xoş təəsüratlar bəxş etdi.[55] 19 yanvar 1959-cu il tarixində Life (jurnal)da məqaləsinin nəşr olundu,[56] xüsusiyyəti idi, iki Broadvey teatr açılışında iştirak etdi.[57] Nyu York cəmiyyətinə Bliksen, sosialistlər Beybi Paley və Qloriya Vanderbilt ilə nahar etməyə dəvət edildi. Riçard Avedon və Sesil Briton tərəfindən fotoşəkili çəkildi; şərəfinə Con Steynbek və Mariya Kallas tərəfindən kokteyl qonaqlğı verildi[58][59]. Nobel mükafatı laureatlarının siyahısında olan Perl Bak və şairlər Eduard Esten Kumminss və Mariana Mur də onu görmək üçün gəlmişdi.[60] Bliksen Merilin Monro[61]ilə görüşmək istədiyini bildirəndə müəllif Karson MakKallers Monro və əri, dramaturq Artur Miller ilə görüşü təşkil etdi.[62] Səfər boyu Bliksen özünün hazırladığı personajı özünə məxsus bir aristokrat və kənar adam kimi oynayırdı, eyni zamanda yalnız stridiya və üzüm yeyən və yalnız şampan içən ekssentrik bir adam idi.[56][63] Xəstə olduğu aydın idi, onun "zəif" olduğu bildirildi və "63 kilo ağırlığında"[57] idi və o, vaxtının bir hissəsini "venadaxili infuziyalar" almağa sərf edirdi.[60]
Danimarkaya qayıtdıqdan sonra Bliksen, ağır xəstəliyə baxmayaraq, 1960-cı ildə Ot üzərində kölgələr adlı işinə davam etdi.[64] Həyatı boyunca nəşr olunan əsərlərinin sonuncusu, ABŞ-da Ayın kitabı seçimində 5-ci dəfə ayın kitabı olaraq seçildi.[12] Afrika xatirələrini əks etdirən Kölgələr də Avropalıların və Afrikalıların stereotiplərini və etiketlərini araşdırır, "xurafatlar dərk ediləndən daha çox qavrayıcı haqqında daha çox məlumat verir" qənaətinə gəlindi.[46] Kitab dörd nağıldan ibarətdir: Somali qulluqçusu Fərəhə həsr olunmuş "Çəmənliyə kölgələr"; Simvolizmin əhəmiyyətini ifadə edən "İnam aşkar edildi"; Cəmiyyətindəki tibbi problemləri təsvir edən "Böyük jest"; Afrikadan ayrıldıqdan sonra onun təkliyini və Afrikadakı köhnə evindəki xatirələrini, yorğunluğunu əks etdirən "Dağlardan gələn nağıllar".[65]
Bliksenə sifilis diaqnozu qoyulanda, civə həbləri ilə müalicə olundu. Bəzi məlumatlara görə demək olar ki, bir il ərzində gündə təxminən 1 qram civə götürdü, başqa məlumatlatr isə bunu yalnız bir neçə ay ərzində etdiyini göstərir.[60] Daha sonra müalicə üçün Danimarkada vaxt keçirdi və ona arsenik verildi, davam edən ağrısının səbəb olduğunu düşündüyü sifilis üçün müalicə olaraq damla şəklində almağa davam etdi.[66] Bliksen hələ Keniyada olarkən 1921-ci ildə şiddətli qarın ağrısından əziyyət çəkdiyini bildirirdi.[60] Bir neçə tanınmış həkim və həm daxili tibb, həm də nevrologiyanın mütəxəssisləriona üçüncü mərhələli xroniki sifilis diaqnozu qoymuşdular.[67] Bliksenin nevroloqu olan Moqens Foq, qan və onurğa mayesi testlərinin mənfi olmasına baxmayaraq, mədə problemlərinin sifilisə aid olduğunu düşünürdü.[60][68] Afrikadan ayrılan zaman Bliksen anemiyadan əziyyət çəkirdi, sarılıq keçirdi və arsenik həddindən artıq çox idi. Saçları tökülməyə başlayan kimi,papaq və çalma taxmağa başladı.[69]
Sifilisin Bliksenin bütün həyatı boyunca davam etdirdiyinə çox inanılırdısa da,[60][66] 1925-ci ildən sonra sistematik şəkildə geniş testlər sifilis xəstəliyinə dair dəlil aşkar edə bilmədi.[68] Yazıçı şücaəti, yaradıcılığı sifilisin gec mərhələlərində zehni degenerasiyasından əziyyət çəkmədiyini göstərir. Arsenik əsaslı anti-sifilis əleyhinə dərman sayılsada istifadəsi ayaqlarında yüngül davamlı ağrılara səbəb oldu. Mədə ağrısı tez-tez "tropik dizenteriya" adlanırdı, baxmayaraq ki, tibbi qeydlərində heç bir tabure analizi bildirilməmişdi.[60] Kilo almaqdan narahat olan Bliksen, "bütün yetkin həyatı boyu" güclü laksatiflər qəbul etmişdi, bu da illərlə sui-istifadədən sonra həzm sisteminə təsir göstərmişdi. O, eyni zamanda minimal qida qəbulu ilə birlikdə peptik xoranın inkişafına səbəb olan siqaret aludəçisi idi.[67]
1946 və 1955-ci illərdə neyrocərrah Eduard Baş Bliksenin onurğa beyni nahiyəsində simpatikektomiyasını müakicə etsədə, ancaq ağrıları geri döndü. 1956-cı ildə mədə xorası diaqnozu qoyulduğunda professor Torben Knudtzon Kopenhagen Universiteti Xəstəxanasında[66][67] onu əməliyyat etdi, ancaq o vaxta qədər yetmiş yaşında idi və artıq sağlamlığı çox zəif idi. Sonrakı bir neçə il ərzində o, susuzluqdan və qidalanma çatışmazlığından əziyyət çəkməyə davam etdi, bu onu zəiflətdi, Hilleroddaki Mərkəzi Xəstəxanada dörd əlavə şöbəsinə qaldırılmasına səbəb oldu.[66] Müalicəsinin sonunda o, nəhayət həkimlərə laksatif istifadə etdiyini etiraf etdi[67]. Qarındakı problemlərin mənbəyi naməlum olaraq qalır. Danimarkalı həkim Kaare Veiyzmann tərəfindən 1995-ci ildə yayımlanan bir hesabatda, xroniki ağrı və xəstəliyin səbəbinin ağır metal zəhərlənməsi olduğu qənaətinə gəlindi.[60] Danimarka Tibb Tarixi Jurnalında Soqaardın 2002-ci il tarixli bir hesabatı (dan. Dansk Medicinhistorisk Årbog), onun səhv diaqnozununun Bliksenin və həkimlər ilə ünsiyyətdə olmaması ilə əlaqələndirdi. Laksatifdən çox istifadəsi barədə onlara demədiyi üçün və həkimlərin müalicə illərində AİDS epidemiyasına yaxın olan sifilislə mübarizə apardıqlarına inandıqları üçün hər biri effektiv müalicə üçün fürsəti əldən verdi.[66][67]
Bliksenin panik atakdan[69] əziyyət çəkdiyi də bilinir, çünki onları "Afrika ferması" kitabında bunu təsvir etmişdir.[60] Bliksenin xəstəlikləri ilə bağlı tibbi tarixini təhlil edərkən Donelson, Bliksenin ağrısının psixosomatik olub olmadığını düşündüyünü və Bliksenin dövründə xəstəliklərinin uydurma olduğunu söylədi. Naşir, Bliksenin sifilisinin özəl bir mif olduğunu, ancaq açıq şəkildə ifadə edirdi, Bliksen xroniki sağlamlıq problemlərinə görə sifilisini günahlandırdı. Donelson belə nəticəyə gəldi: "Xəstəliyi ilə bağlı nəyi olursa olsun, xəstəlik öz fərdi əfsanəsini yaratmaq üçün sənətçinin dizaynına uyğun gəldi.[60]"
Yeyə bilməyən Bliksen 1962-ci ildə ailəsinin əmlakı olan Ranqstedlənddə 77 yaşında vəfat etdi.[70][6] Digərləri onun arıqlamasını və nəticədə ölümünü anoreksiya sinirozu ilə əlaqələndirirlər.[71][72]
Bliksenin ölümündən sonra nəşr olunan əsərləri arasında: Ehrengard (1962), Karnaval: Əyləncələr və ölümdən sonrakı nağıllar (1977), Daguerreotayps və digər esseler (1979) və Afrikadan gələn məktublar 1914–31 də(1981) vardır.[18] 1960-cı illərin sonlarında Orson Velles, Dinesenin yayımlamağı planlaşdırdığı filmlərinin:"Qəhrəman", "Norderneydəki daşqın", "Bir ölkə nağılı" və "Dolu ay" ın antologiyasını planlaşdırdı. Budapeştdə "Heroine" filmi çəkiləndən bir gündən sonra, filmin maliyyəçisi iflas etdiyi üçün layihə ləğv edildi. Ölümsüz Hekayə 1968-ci ildə Velles tərəfindən filmə uyğunlaşdırıldı və eyni zamanda Fransa televiziya və teatrlarına buraxıldı.[73][74] Daha sonra Velles "Xəyalpərəstlər" filmini çəkməyə cəhd etdi, lakin yalnız bir neçə səhnə tamamlandı.[75] 1982-ci ildə Emidio Qreko, Bliksenin eyni adlı əsəri əsasında hazırlanan, Ehrengard adlı bir italyan filmini çəkdi.[76]
Ədəbi uğurlarına görə Bliksen 1949-cu ildə Danimarka Holberq medalı,[77] 1950-ci ildə İngenio et Arti medalı,[78] 1955-ci ildə Danimarka Yazıçılar Birliyinin açılışında Hans Kristian Andersen Təqaüdünə layiq görüldü və 1959-cu ildə Henrik Pontoppidan Xatirə Vəqfi Qrantı aldı.[77] İsveç Akademiyasının daimi katibi Piter Enqlund, Bliksenin 1930-cu illərdə Nobel Ədəbiyyat Mükafatına[79] layiq görülməməsini və 1954-cü ildə Hemingvey mükafatı qazandığını "səhv" olaraq xarakterizə etdi, o, Bernard Berenson,Karl Sandberq və Bliksenin etdiklərindən daha çox mükafata layiq olduqlarını bildirdi.[12] Heç vaxt mükafata layiq görülməsə də, 1961-ci ildə Qrem Qrinidənİvo Andrik mükafatına layiq görülərək sonra üçüncü yerdə bitirdi.[80] 2012-ci ildə Nobel qeydləri 50 ildən sonra açıldı və Blixenin 1962-ci ildə Nobel Ədəbiyyat Mükafatına baxılan müəlliflərin: Con Steiynbek (son qalib) ilə birlikdə Robert Greyvs, Laurens Durrell və Jan Anuyl qısa siyahısı arasında olduğu ortaya çıxdı. Bliksen həmin ilin sentyabrında öldükdən sonra bu mükafat əlçatmaz oldu.[81]
Bliksenin keçmiş katibi və ev meneceri Klara Svendsen, 1974-cü ildə Afrikaya köçən gənc qadının mükəmməl yazıçıya çevrilməsindən bəhs edən Karen Bliksen (dan. Notater om Karen Blixen) haqqında bir kitab yazdı. Bliksenin həyatı ilə bağlı fərdi lətifələr verən Svindsen, ictimai imicinin arxasındakı xüsusi qadına diqqəti yönəltdi[82]. Bliksenin böyük bacısı oğlu Anders Vestenholz, özü və onun haqqında iki kitab yazdı: Kraftenz buynuzu: Karte Blixens liv (1982) (İngilis dilinə tərcümə olunmuşdur: Qoç Gücü olaraq: Karen Bliksenin həyatındakı mif və reallıq haqqında olan əsər 1987-ci ildə yenidən nəşr olundu)və Den Glemte abe: mand og kvinde hos Karen Blixen (1985) (Unudulmuş meymun: Karen Blixendəki kişi və qadın).[83]
Karen Blixenin portreti Danimarkanın 50 kralı əskinasın ön hissəsində 1997-ci il seriyasında, 7 may 1999-cu ildən 25 avqust 2005-ci ilədək olan seriyalarında eksini tapmışdı.[84]
O, 1980 və 1996-cı illərdə onun şəkli buraxılmış Danimarka poçt markaları buraxılmışdır.[85]
Asteroid 3318 Bliksen 100 yaşında şərəfinə adlandırıldı.[86]
17 aprel 2010-cu ildə, Google onun 125 yaşını bir Google Doodle da qeyd etdi.[87]
Bliksen ömrünün çox hissəsini 1879-cu ildə atası tərəfindən alınan Rungstedlund ailə mülklərində yaşadı. Mülk, Danimarkanın paytaxtı Kopenhagendən 24 km (15 mil) şimalda, Runqsteddə yerləşir.[88] Əmlakın ən qədim hissələri 1680-ci ilə aiddir və həm mehmanxana, həm də təsərrüfat kimi fəaliyyət göstərmişdir. Bliksenin yazı işlərinin çoxunu, müəllif Yohannes Evaldın adını daşıyan Evval otağında etmişdi.[89]
1940-cı illərdə Bliksen əmlakın satış xərcləri səbəbindən satılmasını düşünür, lakin ev bir qrup gənc ziyalı Sorkild Bjornviq, Frank Ceqr, Örlinq Skhroedər üçün sığınacaq oldu. Əmlakı 1991-ci ilə qədər sənətçilər tərəfindən istifadə edilməyə davam edən bir ədəbi salon[90] olaraq istifadə etməyə başladılar.[91] Heretika jurnalını redaktə edən Bjørnviq, Bliksen ilə də yaxın dostluq münasibətini inkişaf etdirirdi. Ev 1958–1960-cı illər arasında təmir edilərək bərpa edilərək, əmlakın bir hissəsi quş ziyarətgahı kimi ayrıldı. Bərpa edildikdən sonra əmlak Danimarka Ədəbiyyat Akademiyasına verildi və Bliksen və bacı-qardaşları tərəfindən qurulan Runqstedlund Fondu tərəfindən idarə edildi.[90] 1991-ci ildə bir muzey olaraq xalqa açıldı.[91] 2013-cü ildə Karen Bliksen Muzeyi Nordik muzey portalına qoşuldu.[85]
1931-ci ildə Bliksen Danimarkaya qayıdarkən, 20 hektarlıq (8.1 ha) əmlakını, buranı daha da inkişaf etdiricək Remi Martinə satdı.[92] Blixksenin qəhvə istehsal etdiyi Nairobi ərazisinin ətraf yani sahələri indi Karen adlanır. Bliksen özü sonrakı yazılarında "Karen yaşayış massivi" nin "məndən sonra adlandırıldığını" bəyan etmişdi.[93] Bliksenin fermasına sahib olan ailə korporasiyası "Karen Qəhvə Şirkəti" olaraq birləşdirildi və yaşadığı evi idarə heyətinin sədri, dayısı Age Vestenholz tikdirmişdi.[94][92] Vestenholz qəhvə şirkətini Bliksen deyil,[8] öz qızı Karenin adı ilə adlandırsada, şəhərətrafı ərazinin inkişaf etdiricisi, şirkətin deyil, rayonunun adının məşhur müəllif / fermerin adı ilə adlandırdı.[92][95][96]
Bir neçə əl dəyişdirərək, Bliksen tərəfindən tutulmuş orijinal təsərrüfat evi Danimarka hökuməti tərəfindən satın alındı və 1964-cü ildə müstəqillik hədiyyəsi olaraq Keniya hökumətinə verildi. Hökumət burada qidalanma kolleci qurdu və 1985-ci ildə Afrika xaricində film çəkildikdə, kollec Keniya Milli Muzeyləri tərəfindən tutuldu. Bir il sonra Karen Bliksen Muzeyi açıldı və Leydi MakMillandan geri Bliksenin özünə aid bir çox əşyalar geri alındı. MakMillan, Bliksen Afrikadan çıxarkən onları satın almışdı. Muzey evi yalnız Bliksenə görə deyil, ümumiyyətlə əhəmiyyətli bir mədəni məkan kimi, Keniyanın Avropa yaşayış məskəninin mədəniyyət nümayəndəsi və XIX əsrin sonlarına aid bunqalo kimi əhəmiyyətli bir memarlıq üslubu kimi də qiymətləndirildi.[92]
Kopenhagen Kral Kitabxanasındakı Karen Bliksen arxivinin xeyli hissəsi Karen Dinesenin evlənmədən və Afrikaya getməmişdən əvvəl çap olumamış şeir, pyes və qısa hekayələrindən ibarətdir. Gənc yaşlarında, xüsusilə 20-li yaşlarında çox vaxt boş vaxtlarını yazı sənətinə sərf etmişdi. Yalnız 22 yaşında olanda Oskeola təxəllüsünü götürərək bəzi qısa hekayələrini ədəbi jurnallarda dərc etmək qərarına gəldi. Onun bu əsərlərindən bəziləri ölümündən sonra müxtəlif dövrlər üçün yazdığı esselər və əvvəlki kolleksiyalardan çıxarılan nağıllar da daxil olmaqla nəşr olundu:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
